Алаш зиялылары және ислам

Алаш зиялылары және ислам 
XX ғасырдың бас кезінде Алаш зиялылары өзекті мәселелерінің бірі – Алаш 
партиясын құру болды. Олар бұл мақсат жолында ұлан байтақ жерімен бірге сақтап, қазақ ұлтының жойылып кетп 
еуін, елдің азаттығын, тілін, дінін, салт дәстүрін сақтау үшін өздерін құрбан етуге дайын тұрды. Алашорда үкіметін 
құру 1905 жылдары басталды. 1917-20 жылдары аралығында алғаш болып Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, 
Міржақып Дулатұлы бастаған зиялы тұлғалар Алаш партиясын негізін қалап, Әлихан Бөкейхан төраға болып сайлан 
ды. Алаш зиялылырының барлығының білімі, ұстанымы, қазақ ұлтының салт-дәстүрі мен ұштасып жатты. Сол кезде 
діни білім беріп жүрген дін қайраткерлері Шәкәрім Құдайбердіұлы, Ғұмар Қарашұлы ұлттың рухани бай болуын, діні 
мен тілінің жойылмай, ата-дәстүрін сақтау арқылы дамуын ең басты орынға қойды. Қазақтың төл мүфтиятын құр 
у нәтижесінде Алаш белсендісі Ғұмар Қарашұлы алғашқы қазақ мүфтиі болды. Мүфтият діни құқық туралы кеңестер 
өткізу, мұсылмандар мүддесін қорғар саяси ұйымдар құру, елдің даму бағытына сай діннің идеологиялық рөлін 
анықтау бағытында жұмыстар жүргізді. Осылайша ұлттың діни тұтастығы елдің жарқын болашағының кепілі екенін 
терең түсініп, осыған қатысты мәселелерді шешуде аянбай тер төгіп, ұлтшылдарымыз өздерінің қайтпас қайсарлығы 
мен табандылығын көрсетті. Діни құқық туралы кеңестердің нәтижелері де баспасөзде жарияланып тұрды. Мәселен 
, «Айқапқа» шыққан «Қазақтардың діні, құқық һәм жер хақындағы өзара кеңестерінің қорытындысы» туралы 
мақала осыған дәлел.
Сопылықтағы «мақам» ұғымы 
Сопылық жолға түскен адамның рухани шынығуы ( риязет ) , тырысуы ( 
мужаһеде ) арқылы жеткен дәрежесі болады . Мұны сопылықта " мақам деп атайды . Белгілі бір мақамға өз күшімен 
жеткен сопы , сол мақамда тұрақтап қалмай , келесі мақамға жетуге тырысуы шарт . Ал ол мақамның белгілі шарт 
тарын толық орындамайынша мақам дәрежесін иемдену мүмкін емес . Сопылыққа кірудің алғашқы мақамы - тәубе , 
кейін кезегімен құдай жолына кіру - " инабе " , арам нәрселерден ұзақ болу - " уәра " , дүние ләззатынан бас тарту - " 
зүһд " , ырза болу - " риза " , қанағатты болу - " қанағат " , тәуекел ету " тәуәккүл ” болып келеді . Сонымен қатар 
сопылықта " халь " деген тағы бір ұғым бар