АЛҒАШҚЫ ҚАУЫМДЫҚ ҚОҒАМДЫ КЕЗЕҢДЕУ
Археологиялық
|
Антропологиялық
|
Тарихи
|
Атауы
|
Уақыты
|
Атауы
|
Табылған жері
|
Жас мөлшері (жыл)
|
Миының көлемі (см3)
|
Атауы
|
|
ТАС ДӘУІРІ
|
|
Ерте
|
Б.з.д. 2 млн.-140 мыңжылдықтар
|
австралопитек
|
Олдувай шатқалы, Килиманджаро мен Виктория аралығы (Шығыс Африка)
|
1 млн
750 мың
|
652
|
«Епті адам»
|
Қауымдық тобыр
алғашқы адам
алғашқы еңбек құралдары
аңшылық, терімшілік
|
питекантроп
|
Ява аралы
|
1 млн
|
950
|
«Тік жүретін адам»
|
синантроп
|
Қытай
|
Орта
|
Б.з.д. 140-40 мыңжылдықтар
|
неандерталдық
|
Германия
|
Б.з.д. 140 мыңжылдықтар
|
1300-1400
|
«Саналы адам»
|
Рулық қауым
туыстық қатынас
ортақ тұтыну
ортақ меншік
|
Кейінгі
|
Б.з.д. 40-12 мыңжылдықтар
|
кроманьондық
|
Франция
|
Б.з.д. 40 мыңжылдықтар
|
1500-1800
|
Дене бітімі қазіргі адамға сәйкес
|
Мезолит
|
Б.з.д. 12-5 мыңжылдықтар
|
|
Неолит
|
Б.з.д. 5-3 мыңжылдықтар
|
ҚОЛА ДӘУІРІ
|
|
Б.з.д. 2-1 мыңжылдықтар
|
Андронов мәдениеті
|
Оңтүстік Сібір
|
|
Көршілік қауым
мал шаруашылығы
егін шаруашылығы
металды игеру
тайпалық одақтар
|
ҚОЛА ДӘУІРІ
Тарихи шеңбері
|
Б.з.д. 2 – 1 мыңжылдықтар
|
Территориясы
|
Оралдан Енисейге дейін
|
Алғаш табылған жері
|
Оңтүстік Сібірдегі Ашынас қаласы маңындағы Андронов селосы
|
Қазақстанда көп қоныстанған жері
|
Орталық Қазақстан
|
Тастағы суреттері
|
Жабайы бұқа тур, бактриан түйе (Жетісу)
50 шақты соғыс арбасы (Қаратау жотасы)
|
Уақыты
Б.з.д. XVIII-VIII ғасырлар
|
Ерте қола дәуірі б.з.д. XVII-XV ғасырлар
Орта қола дәуірі б.з.д. XV-XIII ғасырлар
Кейінгі қола дәуірі б.з.д. XIII-VIII ғасырлар
|
Баспанасы
|
Жертөлелер
(андроновтықтардың дөңгелек баспанасы – киіз үйдің прототипі)
|
Қоғамдық құрылысы
|
Әкелік ру
|
Тілі
|
Үнді-ирандық
|
Археологиялық символы
|
Сырғалар мен алқалар
|
Ерекшеліктері
|
Түсті металдар мен алтынды игеру
|
қатты кенді отпен уату
|
Тотықтандыру, үңгір қазу
|
жұмсақ кенді омыру
|
Көшпелі мал шаруашылығы
|
Теселі егіншілік
|
Қаласы
|
Арқайым (Қостанай мен Челябинск облыстары аралығында)
|
САҚТАР
Тарихи шеңбері
|
Б.з.д. VII-IV ғасырлар
|
Территориясы
|
Жетісу
|
Арал маңы
|
Мұрғаб өзені
|
Орталық
|
Солтүстік
|
Шығыс
|
Оңтүстік
|
Батыс
|
Оңтүстік-Батыс
|
Тайпалары
|
Тиграхауда
(шошақ
бөрікті)
|
Парадарайя
(теңіздің
ар жағынан келген)
|
Хаомаварга
|
Исседон
|
Аргиппей
|
Аримаспа
|
Массагет, дай
|
Савромат
|
Каспы
|
Әлеуметтік жіктелуі
|
Абыздар (ақ түс)
Жауынгерлер (қызыл түс)
Қауым мүшелері: егіншілер мен малшылар (көк немесе сары түс)
|
Шаруашылығы
|
Көшпелі мал (Батыс және Орталық Қазақстан)
Жартылай көшпелі мал (Шығыс Қазақстан, Жетісу)
Отырықшы мал
Суармалы егіншілік (Оңтүстік Қазақстан, Талас, Шу, Сырдария)
|
Өнері
|
«Аңдық стиль» (б.з.д. V-IV ғасырлардағы «Алтын адам»)
|
Тарихи дерек көздері
|
Геродот
Страбон жазбаларыПолиен
«Авеста» кітабы
|
Аталуы
|
Геродот: «Азиялық скифтер»
Парсылар: «Құдіретті еркектер»
Иран жазбалары: «Жүйрік атты турлар»
|
Сыртқы саяси жағдайы
|
Б.з.д. 529 жылы парсы патшасы Кирдің жорығы
Б.з.д. 519-518 жылдары парсы патшасы I Дарийдің жорығы
Б.з.д. IV ғасырда (330-327 жылдары) Александр Македонскийдің жорығы
Б.з.д. 490 жылы Марафон шайқасында парсылармен одақтасып, гректермен соғысты
|
ҒҰНДАР
Тарихи кезеңі
|
Б.з.б III – б.з V ғасырлар
|
Ғұндардың қоныс аударуы
|
Б.з.б I ғасырдың соңы мен б.з I ғасыры Қазақстан жеріне келуі
«Халықтардың ұлы қоныс аударуы» кезеңі
Б.з.б 47 – 46 жж. бірінші қоныс аударуы
Б.з 93 ж. екінші рет қоныс аудару
|
Аталуы
|
Қытай деректерінде «хунну»
Еуропалық жылнамашылар «гуни»
«Ғұн» - түркілердің арғы атасы (Мағжан Жұмабаев)
|
Қоғамдық құрылысы
|
24 руға бөлінген
Ру ақсақалдары билеген
Ең жоғары билеуші-шаньюй
Туған-туыстары, балалары – Түменбасы
|
Саяси жағдайы
|
Б.з.б 206 ж. Мөде шаньюдің үйсіндерге жорығы
Мөде шаньюдің Қытай билеушісінің «Тыныштық және туыстық» туралы шарты
Б.з.б 55 ж. Ғұн одағы Оңтүстік және Солтүстік болып екіге бөлінуі
Қытайлықтардың ЧЖИ-ЧЖИ – ге қарсы жорығы
Б.з. IV ғасыр-Оңтүстік орыс даласы, Дунайға жетіп, Венгрияға қоныстануы
Б.з.б. V ғ. ортасы Аттила әскерінің Шығыс Рим империясына жорығы
451 ж. Галлиядағы Қаталауын шайқасы
453 ж. Ғұн тайпалық одағының ыдырауы
|
Антропологиялық сипаты
|
Моңғолоидтық
|
Шаруашылығы
|
Мал шаруашылығы
Егіншілік
Аңшылық
|
ҮЙСІНДЕР
Тарихи кезеңі
|
Б.з.б II ғ. – VI ғасырлар
|
Территориясы
|
Батыста Шу, Талас өзендерінің Қаратауға дейін
Шығыста Тянь-Шань тауы, Солтүстігінде Балқаш көлінің Ыстықкөлге дейін
|
Астанасы
|
Чигучен (Қызыл Аңғар) қаласы, Ыстықкөл жағасы
|
Қоғамдық құрылысы
|
Ең жоғары билеушісі – гуньмо (күнби)
Тайпа көсемдері мен рубасылары - бектер
|
Көрші халықтармен қарым-қатынасы
|
Қытаймен дипломатиялық – туыстық қатынасы
Ұйғыр тайпалары, Енисей қырғыздары, Еділ бойы халықтармен сауда байланысы
|
Әлеуметтік құрылымы
|
Жекеменшік
Әлеуметтік
Теңсіздік
|
Байлар
Малшылар
Егіншілер
құлдар
|
Шаруашылығы
|
Мал шаруашылығы
Егіншілік, отырықшылық
|
Кәсіпшілігі Шеберлер
Зергерлер
Құмырашылар
|
Қоныстары
|
Жетісу
Шу өзені алқабы, Құлан ауылы
Ақтас қонысы
|
Археологиялық олжалар
|
Ақтас зиратынан табылған алқа (Алматы обл)
Қарғалыдан табылған диадема (тәті) Алматы обл)
|
Діни нанымы
|
О дүниеге өмірге сенім
Құрбандық беру
|
Археологиялық ескерткіштер
|
уақыты
|
аталуы
|
ерекшелігі
|
Б.з.б III-II ғғ. Ерте кезең
|
Қапшағай-III, Өтеген-III
Қызылеспе, ҚызылауызIII, Қызылқайнар
|
Солтүстіктен оңтүстікке тізбектеле,
Әр тізбекте 5-6 оба
|
Б.з.б I ғғ. Орта кезең
|
Өтеген-I, II, Қарлақ – I
Қаратума, Тайғак – I
Алтынемел, Талғар, Ақтас
|
Жүйесіз, 3 обадан тізбектеліп салынған
|
Б.з.б II-III ғғ. Соңғы кезең
|
Қапшағай-II, Шолақжиде I-II,
Үңгірқара – II, Қалқан – IV
|
Тізбексіз, жүйесіз қабірлер лақатталған
|
ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫ
Алғашқы сауда байланысы
|
Б.з.д. III – II ғасырлар
|
Маңызы
|
|
Жолдары
|
«Лазурит» - Бадахшан тауынан Иран мен Месопотамияға, Мысыр мен Сирияға, Қытайға дейін
«Дала» - Қара теңіз маңынан Дон жағалауына дейін, Оралдың оңтүстігіне, Ертіске, Алтай мен Қытайға дейін
«Нефрит» - Жаркентдариядан Шығыс Түркістан мен Қытайға дейін
|
Бағыттары
|
Батыстан Шығысқа
Іле
Еуропа
Орталық және Шығыс Қазақстан
|
Токталу уақыты
|
XIV – XV ғасырлар
|
Тоқталу себебі
|
Теңіз саудасының шығуы
|
Ошақ пен балалардың қамқоршысы деп есептеген
Тоныкөк жазуында: «Көк, Ұмай, қасиетті Жер-Су, міне, бізге жеңіс сыйлаған-осылар»
Ұмайға табыну Алтайдың кейбір түркі тілдес халықтарында XIX ғасырдың аяғына дейін сақталып келді
Қағандар Көк (Тәңір) әмірімен билік құрған
Көк (Тәңір) әмірімен түріктер жеңіске жеткен
Араб деректерінде: «Түріктер Тәңір-біреу», - дейді, бұл «құдай жалғыз» деген ұғымды береді деп жазған
Достарыңызбен бөлісу: |
