Тақырыбы Қорқыттың нақыл сөздері Оқу мақсаты

мүдде тұрғысынан ашу

• Шығарма идеясы мен пафосын ұлттық мүдде

Қорқыттың нақыл сөздеріне ұқсас қазіргі заманғы мақал-мәтелдерді жазыңыз. Нақыл сөздердің мағынасын, идеясы мен пафосын ұлттық мүдде тұрғысынан ашып жазыңыз. «Екі жақты күнделік»

тура және жанама мінездеулерді жіктеу

жіктейді
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану

1. 
   Шығармадан тура және жанама мінездеуге мысалдар келтіріңіз.
   

________________________________________________________________________________

2. 
   «Төрт сөйлем» тәсілі
   

1. 
   Пікір. Жырдағы жаныңа жақын кейіпкер туралы, өз пікіріңізді жазыңыз. (1 сөйлем)
   

________________________________________________________________________________

• 
  тура және жанама мінездеуді ажыратады
  
• 
  өз ойын дәлелдейді;
  
• 
  өмірмен байланыстырады;
  
• 
  қорытынды ой айтады.
  

қарай талдау

бөлшектен тұтасқа қарай талдайды

Ахмет Йассауидің «Үлкен-кіші адамнан ибалық әдет кетті, қыз-бозбала жастардан әдеп кетті» деген сөзін талдаңыз. Сол арқылы ақынның өмірлік мақсат-мұратын ажыратыңыз.

• 
  шығарма үзіндісіндегі ойды талдайды;
  
• 
  ақынның өмірлік мақсат-мұратын таниды.
  

қатынасының тілдік көрінісін талдау

тілдік ерекшелігін талдайды

1. 
   Берілген үзінді бойынша автор бейнесін талдаңыз.
   
2. 
   «Кепиет» сөзінің тілдік ерекшелігін анықтаңыз.
   
3. 
   Насихатты негізге ала отырып, ой картасын жасаңыз. Балаларыма өсиет:
   

Қылмасын жұрт келеке.

Араз болсаң алты ауыз,

Еліңе кірген әреке.

• 
  автор бейнесін талдайды;
  
• 
  тілдік көріністі талдайды;
  
• 
  өлеңнен ой картасын жасайды.
  

(психологиялық параллелизм, перифраз, сатира,

ирония, гротеск, эллипсис) қолданысын талдай

отырып, автор стилін анықтау

• Шығармадағы көркемдегіш құралдардың

сатира, ирония, гротеск, эллипсис) қолданысын

Берілген жолдардағы психологиялық параллелизм, перифраз, риторикалық сұрақтардың қолданысын талдай отырып, автор стилін анықтаңыз. Қоңыраулы найза қолға алып,

Қол төңкерер ме екеміз?!

Ел жазылып жайлауда,

Жақсылар кеңес құрғанда,

Мұртымыз өрге шаншылып,

Бұрын да сөйлер ме екеміз?!

* * *

Жарлауға біткен жапырақ -

Жамылсақ, тоңар ма екеміз?!

Жазыққа біткен бүлдірген -

Сұғынсақ, тояр ма екеміз!

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

Дескриптор Білім алушы

• 
  жырда қолданылған көркемдегіш құралдарды ажыратады;
  
• 
  көркемдегіш құралдардың қолданысын талдайды;
  
• 
  автор стилін анықтайды.
  

көзқарасын дәлелдеу үшін орынды қолдану

«Құнарлы қоныстарды тартып алған отарлау нәтижесінде тұрмысы нашарлап , тығырыққа тірелген ел тағдырын Мұрат Мөңкеұлы тебірене жырлайды» деген ойды өрбітіп жазыңыз. Өз көзқарасыңызды дәлелдеуде берілген үзінділерді қажетінше қолданыңыз.

1. 
   Мал менен басты есептеп, Баланың санын алғаны — Аңғарсаңыз, жігіттер, Замананы тағы да Бір қырсықтың шалғаны!
   

2. 
   Еділді тартып алғаны — Етекке қолды салғаны. Жайықты тартып алғаны – Жағаға қолды салғаны.
   
3. 
   Жеті жұрт көшіп кеткен соң, Атамыз қазақ баласы Конып, мекен еткен жер. Мыңнан-мыңнан жылқы айдап, Жүзден-жүзден нар байлап, Дәулеті қалың біткен жер.
   
4. 
   Байдан кетіп сақауат, Пақырдан кетіп қанағат. Діні басқа біреулер Ел биледі аралап.
   

• 
  өз көзқарасын білдіреді;
  
• 
  көзқарасын дәлелдеуде үзінділерді орынды қолданады.
  

тілдік көрінісін талдау

қарым-қатынасы арқылы талдайды

1. 
   Автордың риторикалық сұрау, қайталау түрлерін қолданудағы тілдік ерекшелігін талдаңыз.
   

2. 
   Осы жолдардан ақынның қандай көзқарасын тануға болады?
   

Қашсақ, ерікке қоймайды,

Інге кірсек, суырып,

Бір пәлеге жолықтық

Құлғанадай қадалған.

Бұл не деген ғаламат,

Қазынасы кең Құдайым,

Сақтағайсың саламат!

• 
  автордың тілдік қолданысын талдайды;
  
• 
  автордың ойын анықтайды;
  
• 
  ақын бейнесіне талдау жасайды.
  

1. 
   Шығармада көрініс тапқан құндылықтарды анықтаңыз.
   
2. 
   Оларды қазіргі өмір құндылықтарымен салыстырыңыз.
   

• 
  шығармадағы құндылықтарды анықтайды;
  
• 
  құндылықтарды заманауи тұрғыда салыстырады.
  

гуманистік тұрғыдан талдап, әдеби эссе жазу

құндылығын гуманистік тұрғыдан талдап жазады

1. 
   Берілген үзіндіні негізге ала отырып, шығарманың идеясын гуманистік тұрғыдан талдаңыз.
   

Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық,

Арам, айла, зорлықсыз мал табалық.

Өшпес өмір, таусылмас мал берерлік

Бір білімді данышпан жан табалық...
...Өзің біліп біреуге қылсаң жарлық,

Асыл сол –ақыл, білім бойда барлық.

Айла, өтірік, арсыздық өнер емес,

Мен де анаудай болсам деп таласарлық.

2. 
   «Ақыл – білімге бастар жол» тақырыбында әдеби эссе жазыңыз.
   

• 
  берілген үзіндіні қолданады;
  
• 
  шығарманың көркемдік-идеялық құндылығын гуманистік тұрғыдан талдайды;
  
• 
  тақырып бойынша әдеби эссе жазады.
  

пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни

пікір жазу
Бағалау критерийі Білім алушы
• Әдеби сын-пікірлерге сүйеніп, өзіндік

сыни пікір жазады

Берілген пікірге сүйене отырып, «Еңлік-Кебек» дастанындағы әлеуметтік мәселелердің суреттелуіне сыни пікір жазыңыз.

Ақын ескі әдет-ғұрыпты берік ұстанған ел намысын қорғаушылардың сүйіскен екі жастың адал махаббаттық сезімін аяққа басып, оларды аяусыз жазаға қиған қаталдығын толғана баяндай отырып, сол замандағы қоғамдық өмірдің шиеленіскен қайшылығын ашып көрсеткен.

• 
  сын-пікірге сүйеніп талдайды;
  
• 
  шығармадағы әлеуметтік мәселені анықтайды;
  
• 
  сыни пікірін жазады.
  

тура және жанама мінездеулерді жіктеу

мінездеулерге жіктейді

Шығармадан жанама және тура мінездеуге мысалдар келтіріңіз.

• 
  шығармадан тура мінездеуге мысал келтіреді;
  
• 
  шығармадан жанама мінездеуге мысал келтіреді;
  
• 
  кейіпкер мінездеулерін жіктейді.
  

бөлшектен тұтасқа қарай талдау

бөлшекке, бөлшектен тұтасқа қарай

талдайды
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма

Автор осы үзіндіде қандай қасиетке ерекше мән береді? Повестің өн бойынан аңғарылатын автор позициясына талдау жасаңыз.

Мына сөзден Қабылбектің қабырғасы сөгіліп, қалбалақтап атынан аунап түседі:

• 
  О, текті би Текебай! Сенің балаңның айыбынан менің айыбым асып кетті білем. Аға болсаң да сені мен аттан түспей тыңдаппын-ау. Сен кешіремісің мені? Бұл әдепсіздігім бүкіл әулетімізге таңба болатын болды ғой, ой, әттеген-ай! Ат шапан айып сенен емес, менен, ақсақал! - деп үстіндегі зерлі шапанын шешіп, Текебайдың иығына жауыпты.
  

• 
  үзіндідегі қасиеттерді анықтайды;
  
• 
  автор позициясын талдайды.
  

құндылықтарды заманауи тұрғыда салыстырып, жаңашылдығына баға беру

құндылықтарды заманауи тұрғыда салыстырады

Шығарма үзінділеріндегі көріністерді талдаңыз. Заманауи тұрғыда салыстыру жасаңыз.

• 
  шығарма үзінділеріндегі көріністерді талдайды;
  
• 
  заманауи тұрғыда салыстыру жасайды;
  
• 
  материалдық, рухани құндылықтарға баға береді.
  

өңдеп креативті жазу

шығармашылығы арқылы қайта өңдеп

жазады
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану

Тапсырма

Берілген үзіндіні өңдеп, өзге жанрда (өлең, әңгіме, диалог, т.б.) жазыңыз. Креативтілікті ескеріңіз.

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________
Дескриптор Білім алушы

• 
  үзіндіні қайта өңдейді;
  
• 
  шығармашылығын танытады;
  
• 
  креативті жазады.
  

1. 
   Д. Исабековтің «Әпке» драмасының тақырыбы, көтерген мәселесі бойынша тарихи және көркемдік құндылығына баға беріңіз.
   

________________________________________________________________________________

2. 
   Берілген екі шығарманың ерекшелігі мен айырмашылығын салыстырыңыз.
   

• 
  шығармалардың өзіндік ерекшелігі мен айырмашылығын анықтайды;
  
• 
  екі шығарманы салыстыра талдайды;
  
• 
  шығарманың тарихи және көркемдік құндылығына баға береді.
  

(психологиялық параллелизм, перифраз,

сатира, ирония, гротеск, эллипсис)

қолданысын талдай отырып, автор стилін

анықтау
Бағалау критерийі Білім алушы
• Шығармадағы көркемдегіш құралдардың

(психологиялық параллелизм, перифраз,

сатира, ирония, гротеск, эллипсис)

қолданысын талдайды

• Автор стилін анықтайды
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма

1. 
   Берілген үзіндіде қандай көркемдегіш құралдар қолданылғанын табыңыз.
   

2. 
   Көркемдегіш құралдардың қолданысын талдап, ақын стилін анықтаңыз.
   

________________________________________________________________________________

• 
  көркемдегіш құралдарды ажыратады;
  
• 
  көркемдегіш құралдардың қолданысын талдайды;
  
• 
  ақын стилін анықтайды.
  

тұтасқа қарай талдау

тұтасқа қарай талдайды

1. 
   Жылқышы қарт пен ананың диалогі бойынша ой қорытындысын жасаңыз.
   

• 
  Ей! Кімсің? Тірісің бе? Жаның бар ма?
  

2. 
   Ақын шығарма желісіне тәуіп шалды неліктен енгізген? Сіз қалай ойлайсыз?
   

• 
  шығарма бөлшектерін талдайды;
  
• 
  ой қорытындысын жасайды;
  
• 
  ойын тиімді жеткізеді.
  

мүдде тұрғысынан ашу

ерекшелігін көрсетеді

1. 
   Ойыңызды жеткізіңіз.
   

2. 
   Шығарманы ұлттық мүдде тұрғысынан ашуға тырысыңыз.
   

• 
  шығарма идеясын анықтайды;
  
• 
  ұлттық мүдде тырғысынан ашып жазады;
  
• 
  ойын жеткізеді.
  

қатынасының тілдік көрінісін талдау

кейіпкерлер қарым-қатынасы тұрғысынан

талдайды
Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану

Тапсырма

1. 
   Үзінді арқылы кейіпкерлердің қарым-қатынасындағы тілдік көріністі жұбыңызбен бірге талдаңыз.
   

Бір кезде Сартай:

- Енді мұнда жасырынбақ ойнамайықшы, – деді.

- Жарайды, енді ойнамаймыз, – дедім мен де қостап, – онан да ана көрініп тұрған жеріміздегі атмосферамыздың, гидросфера мен биосферамыздың тазалығын ойлайықшы.

- Табиғаттың болашақ тазалығы сендердің қолдарыңда, – деді сол кезде көкем Сартай екеуміздің сөзімізді тыңдап болып, – достарыңа да түсіндіріңдер мұны.

2. 
   Берілген үзіндіде автор бейнесі қалай көрінді? Шығармада көтерілген мәселе, тілдік қолданыс, кейіпкерлердің ішкі сезімі, оқиға көріністері арқылы анықтап, талдаңыз.
   

• 
  кейіпкерлердің қарым-қатынасындағы тілдік көріністі ажыратады;
  
• 
  автор бейнесін талдайды;
  
• 
  өзіндік көзқарасын жеткізеді.
  

(психологиялық параллелизм, перифраз,

сатира, ирония, гротеск, эллипсис)

қолданысын талдай отырып, автор стилін анықтау

• 
  Шығармадағы көркемдегіш құралдардың (психологиялық параллелизм, перифраз, сатира, ирония, гротеск, эллипсис)
  

• 
  Автор стилін анықтайды
  

1. 
   Берілген үзіндіден автор стилін анықтаңыз.
   

Ғарыштан келіп, Жер атмосферасына іліккен созылыңқы тамшы пішінді үлкен тас таңсәрідегі шырт ұйқыда жатқан ауыл үстінен ысқыра ағып өтіп, тау аңғарын жанай ұшып, жолындағысын күйдіріп-сыдырып барып қара жерге жантая қадалды...

2. 
   Үзіндідегі асты сызылған сөздерге перифраз жасап, қайта жазыңыз.
   

• 
  автор стилін анықтайды;
  
• 
  шығарма үзіндісіндегі сөздерге перифраз жасайды.
  

құндылықтарды заманауи тұрғыда салыстырып, жаңашылдығына баға беру

құндылықтарды заманауи тұрғыда салыстырады

• 
  Шығарма жаңашылдығына баға береді
  

Р.Мұқанованың «Мәңгілік бала бейне» әңгімесінің жаңашылдығы неде? Әңгіменің өзіндік ерекшелігі туралы талдап, бағалаңыз.

• 
  әңгіменің өзіндік ерекшелігін анықтайды;
  
• 
  әңгіменің жаңашылдығына баға береді.