Халықаралық валюта қатынастары және валюта жүйесі

Халықаралық экономикалық қатынастар материалдық өндіріс арасында тікелей және кері байланыстар қалыптасқан. Олардың объективті негізгі халықаралық тауарлар, капиталдар, қызмет көрсетулер айырбасын туындататын қоғамдық ұдайы өндіріс процесі болып табылады.

Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының интернациалдануы негізінде бірте-бірте белгілі бір формаларды иемдене бастады. Нәтижесінде валюта жүйе қалыптасты. Валюталық жүйе дегеніміз- ұлттық заңнамамен немесе мемлекет аралық келісіммен бекітілген валюталық қатнастарды ұйымдастыру және реттеу формасы.

Дүниежүзілік валюта жүйесінің ғаламдық шаруашылықтағы мақсаттары және қызметі мен реттелуі механизмдерінің ерекшеліктері бола тұра оның өзі ұлттық валюта жүйелерімен тығыз байланыста болады. Бұл байланыс сыртқы экономикалық әрекеттерге қызмет көрсететін елдердің валюталық саясатын мемлекетаралық реттеу мен үйлестіру аясында көрініс табады.

¥лттық және дүниежүзілік валюта жүйелерінің өзара байланысы олардың ұқсастығын көрсетпейді себебі олардың мақсаттары мен міндеттері, қызметі мен реттелуі жекелеген елдердің экономикасына және дүниежүзілік шаруашылыққа әсері әртүрлі.

¥лттық валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:

- ұлттық валюта;

- ұлттық валюта айырбасталу,аударылу(конвертациялау)мүмкіндіктері;

- ұлттық валютаның паритеті (құны)

- ұлттық валюта курсының (бағанының) режимі;

- валюталық шектеулердің бары немесе жоғы валюталық бақылау;

- ел валютасының халықаралық өтімділігін ұлттық реттеу;

- халықаралық кредиттік құралдар айналымын пайдалануы ережесі;

- елдің халықаралық есептеулер ережелері;

- ұлттық валюталық рынок пен алтын рыногының режимі (тәртібі);

- елдің валюталық қатынастарын басқарушы және реттеуші ұлттық органдар;

Ал дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі элементтері болып төменде көрсетілгендер саналады;

- резервтік валюталар халықаралық есептеуге арналған валюталық бірліктер.

- валюталардың өзара айырбасталу шартары;

- валюталық шектеулерді мемлекетаралық реттеу;

- халықаралық есептеулердің негізгі факторларын үйлестіру;

- мемлекетаралық валюталық реттеуді жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар;

¥лттық валюта жүйесінің негізін осы мемлекеттің заңымен бекітілген ұлттық валюта - ақша бірлігін құрайды. Халықаралық экономикалық қатынастарда пайдаланылатын ақшалар валюта болып есептеледі. Халықаралық есептеулерде әдетте шетелдік валюта басқа елдердің ақша бөлігі пайдаланылады. Шетелдік валютадағы кез келген төлем құралы - девиз түсінігі анықтауышысы болып табылады.

Шетелдік валюта валюталық рыноктардағы сатып алу - сату объектісі болып табылады, халықаралық есептеулерді пайдаланылады, банктік есепшоттарда сақталады, бірақ осы мемлекет аумағында заңды төлем құралды бола алмайды. Кез келген елді күшті инфляция мен дағдарысты жағдай орыналғанда ұлттық валютасы одан гөрі тұрақты шетелдік валюта ығыстырады. Қазіргі кезде мұндай валютаға доллар жатады. Еуроодоқ елдерінің ортақ валютасы еуро да соңғы уақыттарда доллармен тайталаса алу мүмкіндіктердің көрсетіп бағуда. "Валюта" категориясы ұлттық және дүниежүзілік шаруашылықтың өзара әрекеті мен байланысын қамтамасыз етеді.

Дүниежүзілік ақша деп халықаралық экономикалық, саяси, мәдени қатынастарға қызмет көрсететін ақшаларды атайды. Дүниежүзілік ақшалардың қызметтерінің формалалары ұлттық ақшалар түрін өткен алтын ақшалардан кредиттік ақшаларға дейінгі жолда қайталайды. Нәтижесінде XX ғасырдың валюта жүйесі бір немесе бірнеше ұлттық валютаға негізделеді.

Айырбасталу мүмкіндігі бар ұлттық валютаның ерекше категориясына резервтік валюта жатады. Резервтік валюта халықаралық төлем және резервтік қаражат қызметін басқа елдер үшін валюталық паритет пен валюталық бағам рөлін атқарады сондай - ақ дүниежүзілік валюта жүйесіне қатысушы елдердің валюталары бағамын реттеу мақсатында валюталық интервенция үшін қолданылатын құрал болып табылады. Қазіргі кезде резервтік валюта ретінде АҚШ-тың доллары еуроодақтың еуросы пайдаланып отыр.

Резервтік валюта мәртебесі оны шығарушы елге мынадай артықшылықтар береді; төлем, балансын тапшылығын ұлттық валюта есебінен жабу мүмкіндігі дүниежүзілік рыныктағы бәсекелік күресте ұлттық экспотерлердің позициясын нығайту. Сонымен қатар ұлттық валютаны резервтік валюта рөлін жоғарлату сол елдің экономикасына белгілі бір міндеттер жүктейді Олар; осы валютаның салыстырмалы тұрақтылығын қамтамасыз ету девальвацияға бармау сондай - ақ валюталық және сауда шектеулерін алып тастау.

Валюта жүйесінің келесі элементі оның шетель валютасына айырбасталу дәрежесі еркін айырбастайтын валюталық шектеулерден сақталған жартылай айырбасталатын валюталар бар екендігі белгілі. Валюталық шектеулерден бар немесе жоқ болуы да валюта жүйесін элементтерінің біріне жатады. Валюталық құндылықтарымен операцияларды шектеуде халықаралық валюта қоры арқылы мемлекетаралық реттеу объектісі болып саналады.

Халықаралық валюта өтімділігін реттеу валюта жүйесінің тағы да бір элементі болып саналады және оның өзі халықаралық шектеулерді қажетті төлем қаражаттармен қамтамасыз ету қызметін атқарады. Халықаралық валюта өтімділігінің көрсеткіші ретінде әдетте ресми алтын - валюта резервтері сомасының бір жылдық тауар импорты сомасына қатынасы қолданылады.

Валюталық рынок және алтын рыногы режимі ұлттық және халықаралық реттеу объектісі болып табылады. Валюта жүйесініңең маңызды элементіне институционалдық элементжатады. Бұған елдер валюталық қатынастарды ұлттық басқару мен реттеу органдары (ұлттық банк, қаржы және экономика министрліктері, кейбір елдерде валюталық бақылау жатады.

¥лттық валюталық заңнама ұлттық және шетелдік валютамен операцияларды реттейді (иемдену, әкелу және әкету, сатып алу-сату құқықтары).

Халықаралық валюталық реттеуді халықаралық валюта қоры жүзеге асырады, ал Еуропада бұл мәселелермен Еуропа орталық банкі шұғылданады. Аталған институттар Халықаралық валюта-кредиттік және қаржылық қатынастарды қаупсіз, дағдарыссыз дамыту режимін талдау жасап, оның тұрақтылығын қамтамасыз етуге болады.

050509-қаржы, 050508-есеп және аудит мамандығы

Алматы, 2012ж.

1 тақырып. Макроэкономикаға кіріспе.

2. Ұлттық есеп жүйесінің түсінігі.

3. ЖІӨ және ЖҰӨ, жалпы сипаты мен айырмашылығы, ұлттық табыс, жеке табыс және қолда бар табыс.
2 тақырып. Макроэкономикалық тепе-теңдік. Жиынтық сұраныс және жиынтық ұсыныс үлгісі.

1. Макроэкономикалық тепе- теңдіктің негізгі моделі.

2. Жиынтық сұраныс, оның қисығы(AD), оған әсер ететін бағалық және баға емес факторлар

3. Жиынтық ұсыныс, оның қисығы(AS), оған әсер ететін бағалық және баға емес факторлар.

4. Храповик эффектісі.

2. 
   тақырып .Тұтыну және жинақтау.
   

2. Ұлттық және мемлекеттік ақша жинағы

3. Тұтынуға орташа бейімділік, шекті бейімділік .

4. Ақша жинақтауға орташа бейімділік, шекті бейімділік

2. 
   тақырып. Ақша нарығы: ақшаға сұраныс, ақша ұсынысы, ақша нарығындағы тепе-теңдік.
   

2. Ақша агрегаттары

3. Ақша айналымының жылдамдығы

4. Ақша ұсынысы мен сұранысының үрдісі

2. 
   тақырып Жұмыссыздық, оның түрлері. Жұмыспен қамтылуды мемлекеттік реттеу.
   

2. Жұмыссыздықтың түрлері

3.Жұмыссыздықтың экономикалық және әлеуметтік салдары

4. Жұмыссыздықпен күресу шаралары

2. 
   тақырып. Инфляция мен инфляцияға қарсы саясат
   

2. Инфляция зардаптары

3. Инфляцияға қарсы саясат

2. 
   тақырып Мемлекеттік бюджет.
   

2.Мемлекеттік бюджеттің құрылымы.

3. Бюджет тапшылығы.

4. Мемлекеттік қарыз және оны қайтару жолдары. Сыртқы қарыз

2. 
   тақырып. Ақша- несие жүйесі.
   

2. Ақшаға деген сұраныс пен ақша ұсынысы.

3. Ақша нарығындағы тепе-теңдік.

2. 
   тақырып. Қаржы және валюта нарығы. Банк жүйесі.
   

2. Коммерциялық банктер. Банктік пайда.

3.Несие жүйесінің құрылымы. Несие формалары.

2. 
   тақырып. Экономикалық өсу.
   

2. Экономикалық өсудің факторлары және өлшеу әдістері

3. Экономикалық өсудің модельдері

2. 
   тақырып. Халықаралық валюта қатынастары және валюта жүйесі.
   

2. валюталық курс және оны реттеуші құралдар.

3. Мемлекетаралық валюталық-қаржы құрылымдар: ХВҚ, ХДБ және т.б.

4. Валютаның конвертатциясы, елдің төлемдік балансы.

Тәжірибелік жұмыс – сәтті іске асуды ұйымдастыру технологиясына байланысты кешенді іс-әрекет.

Тәжірибелік жұмысты ұйымдастыру, оқу процесін ұйымдастырудың түрлі формалары арасында өзара байланыс орнатуды болжайды және оның сапасы төменгі факторларға байланысты болып келеді;

• 
  лекция сабақтарының тәжірибелік жұмысқа бағыттылығы
  
• 
  пәннің нақты тақырыбын оқытуда тәжірибелік жұмыстың орнын айқын анықтау;
  
• 
  жүргізу формаларын дұрыс таңдау;
  
• 
  тапсырмаларды орындау жөніндегі әдістемелік нұсқаулардың болуы;
  
• 
  тәжірибелік жұмыстың түрлі формаларымен үйлесуі.
  

• 
  бақылау жұмыстарының формаларын әзірлеу (ағымдағы, семестр ішіндегі);
  
• 
  нақты түрлер мен формалардың жұмыс көлеміне сәйкес тәжірибелік жұмысқа уақыт бюджетін анықтау;
  
• 
  тәжірибелік жұмыс бойынша кеңес беру уақытын белгілеу;
  
• 
  Студентті тапсырманы орындауға міндеттейтін, тапсырманы өткізу мерзімінің тәртібін сақтауға бағыттайтын талаптар мен жалпы күтілетін нәтижелерді орнату;
  
• 
  ұсынылатын әдебиеттерді анықтау;
  
• 
  тапсырмалардың өзара ауыстырылуын анықтау;
  
• 
  қатысу дәріжесімен тапсырманы талдау критерияларын анықтау;
  
• 
  тәжірибелік жұмысты ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік материалдарды әзірлеу;
  
• 
  тәжірибелік жұмыстың әр тапсырмалары бойынша бағаларды анықтау;
  
• 
  тәжірибелік жұмыстың тапсырмаларын беру
  

050509-қаржы, 050508-есеп және аудит мамандығы

Алматы, 2012ж.

№№ п.п.	СОӨЖ тақырыптардың аттары және тапсырмаларының мазмұны	Бақылау формасы	Тапсырманы бағалау балы
1	Негізгі макроэкономикалық ұғымдар. Макроэкономика ғылымының пайда болуы	Ауызша	3
2	Микроэкономикалық және макроэкономикалық модельдер. Макроэкономикалық саясат	Есеп шығару	3
3	Мемлекеттің экономикадағы ролі.	Ауызша	3
4	Позитивті және нормативті талдау	Жазбаша	3
5	Тауар нарығындағы макроэкономикалық тепе- теңдік	Жазбаша	3
6	Негізгі ақша агрегаттары. Ақша жиыны туралы түсінік	Есеп шығару	3
7	Нарықтың инфрақұрылымы мен оның нарық механизміндегі ролі. Нарықтың жағымды және жағымсыз жақтары.	Ауызша	3
8	ҚР- дағы ақшаға сұраныс және ерекшеліктері Банк жүйесі. Ақша- несие саясатының түрлері, құралдары, мақсаттары	Жазбаша	3
9	Несиелік операциялар	Презентация	3
10	Ұлттық есептің мазмұны. Қазақстанның ЕШЖ- не көшуі.	Ауызша	3
11	Экономикалық өсу ұдайы өндірістің мақсаты ретінде.	Ауызша	3
12	Бюджеттік тапшылық және мемлекеттік қарыз. ҚР – ғы мемлекеттік қарыз.	Презентация	3
13	Жұмыссыздықтың маңызы мен формалары. ҚР – ғы жұмыссыздық.	Ауызша	3
14	Әлемдік нарықтағы Қазақстанның орны. Әлемдік нарықтағы Қазақстанның экономикалық қарым-қатнасының дамуы.	Презентация	3

СОӨЖ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР

Көп пәндер үшін СОӨЖ лекциядан кейін жүретін оқу жұмысының басты түрі болып саналады. Ол лекция курстарын толықтырып отырады және белгілі ғылым мен практиканың қалыптасуына жәрдемдеседі.

СОӨЖ-ге дайындық барысында қажет:

• 
  сіздің өзбетіңізбен жұмыс жасау қабілеттілігіңіз берілген дәрістерден арта түссе, сонда ғана сабақтан пайда болады деген ұғымды басшылыққа алу қажет.
  

• 
  үнемі сабақ дайындығына салмақпен қарау;
  
• 
  өткен тақырыптарға қайта оралып, теорияның негізгі ережелерін еске түсіру;
  
• 
  сабақ тақырыбы бойынша теориялық бөліммен жұмыс жасау процесі барысында теорияның негізгі ережелерін талқылап, оқулықта берілген есептерді қарастыру, формулаларды жазып алу, олардың негізгілерін есте сақтап анықтап алу қажет.
  
• 
  егер қажет болса, сабаққа оқулықты, есептіктік пен материалдарды дайындау және т.б.
  
• 
  сабаққа жақсы дайындық, дәрісханада белсенді жұмыс жасауға мүмкіндік береді.
  

Оқытылатын курсы бөлімінің теориялық бөлігін меңгеру дәрежесін бағалау үшін сабақ үстінде СОӨЖ бойынша коллоквиумдар (әңгімелесу) жүргізіледі.

Осы арада, коллоквиумға енетін сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір қайталануы қажет.

Бақылау жұмыстарына дайындық

Бақылау жұмыстарын жүргізу мақсаты:

• 
  студенттің ағымдағы үлгірімін тексеру;
  
• 
  топ студенттерінің дайындығын анықтау,
  
• 
  үлгерімі нашар студенттермен жұмыс жасау әдісін ұйымдастыру.
  

• 
  бақылау жұмысының тақырыбын білу;
  
• 
  берілген тақырып бойынша теориялық материалдарды, негізгі формулаларды және есептердің шешімін табу әдісін еске түсіру;
  
• 
  СОӨЖ-де қаралған тапсырмалар мен оқулықтарда әзірленген есептер мен тапсырмаларды қайта қарастыру;
  

050509-қаржы, 050508-есеп және аудит мамандығы

Алматы, 2012ж.

Р/н №	СӨЖ тапсырмасы	Бақылау формасы	Тапсырманы бағалау балы
Күндізгі оқыту
	Макроэкономика ғылымы. Экономикалық іс- әрекеттің нәтижесін өлшеу	Реферат	5
	Тұтыну бағасының индексі және ЖҰӨ дефляторы.	Реферат	5
	ҚР – ғы тұрақтандыру саясаты.	Эссе	5
	Кейнс кресі. өндірістің тепе- теңдік көлеміне жету механизмі.	Реферат	5
	Дискрециялық және дскрециялық емес қазыналық саясат.	Реферат	5
	Орталық банктің ақша айналысын басқаруы. Депозиттер.	Презентация	5
	Ақша- несие және салық- бюджет саясаттарының салыстырмалы тиімділігі.	Реферат	5
	Салық тауқыметін бөлу және тиімділікті жоғалту	Реферат	5
	Халықаралық сауда теориясының экономикалық негізі.	Реферат	5
	Экспорт пен импортқа ұсыныс және сұраныс. Протекционизм саясаты.	Реферат	5
	Еңбек нарығы мен оның ерекшеліктері.	Реферат	5
	Валюта бағамы. Еркін және тағайындалатын валюта бағамдары	Презентация	5
	ҚР – ғы еңбек нарығы.	Реферат	5
	ҚР – ғы инфляциялық процестер.	Реферат	5
	Фискалды саясаттың маңызы мен құралдары.	Реферат	5
	Ақша – несие саясаты: мақсаты мен құралдары.	Реферат	5
	Мемлекеттік бюджет және фискалды саясат.	Реферат	5
	Жұмысбастылық саласындағы мемлекеттік саясат.	Реферат	5
	Мемлекеттік бюджеттің тапшылығының мәселесі.	Реферат	5
	Мемлекеттік қарыз: пайда болуы мен мәселелері.	Презентация	5

2012-2013 ОҚУ ЖЫЛЫНЫҢ ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ МЕН ОҚУЛЫҚТАРЫ

«ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫНЫҢ «МАКРОЭКОНОМИКА» ПӘНІ БОЙЫНША

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ

Пәнің аты	Оқулық және құралдары				Осы пән бойынша оқитын студенттер саны
	Оқулықтар мен оқу құралдары соның ішінде АЭСА да шыққандары	Авторы, орны, шыққыан жылы	АЭСА саны
			абонементе	Оқу залында
Макроэкономика	Макроэкономика	Мамыров Н.Қ , Тілеужанова М.Ә. Алматы 2003ж	3	2	70
	Макроэкономика	Под.ред. Хубиева К.А., Москва 2004г.	1	2
	Макроэкономика	Агапова Т.А., Серегина С.Ф Москва 2007г	1	1
	Микро-Макроэкономика.	Чепурина М.Н СПб.,1994 ж.	1	1
	Экономикалық теория.	Крымова В.Ж. Алматы, 2010ж	2	2
	Макроэкономика.	Абель Э., Бернанке Б. 2010, 768с.	3	1
	Макроэкономика.	Кузнецов Б.Т. 2011, 458с.	1	1
	Макроэкономика.	Трунин С.Н., Вукович Г.Г. 2008, 312с.	1	1