Алматы экономика және статистика академиясы

Ұсыныс деп – тауардың бағасы мен сатушылардың белгілі бір уақыт аралығында сатқысы келетін заттарының көлемі арасындағы байланысты айтамыз. Ұсыныс заңы төмендегідей тұжырымды негіздейді: тауардың бағасы қымбаттаған сайын сатушылардың сату ынтасы арта түседі.

Тауардың бағасы мен сатушылар ұсынатын тауар көлемінің арасындағы байланысты кестелік әдіспен бейнелеуге болады. Ұсыныс көлемі дегеніміз ұсыныс кестесіндегі әр бағаға сәйкес келетін тауарлардың саны.

2.2-кесте

2.2-кестедегі мәліметтер ұсыныс заңын бейнелейді, шұжықты ұсыну көлемі оның бағасы өскен сайын көбейіп тұр. Енді осы көрсеткіштің арасындағы байланысты кестедегі берілген деректер арқылы график түрінде көрсетуге болады.

P
900

800 S

700

500

200

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Q

2.7- сурет. Ұсыныс қисығы.
Ұсыныс қисығы белгілі бір уақыттағы баға мен ұсыныс көлемінің арасындағы байланысты көрсетіп тұр. Шұжықтың 1-ының бағасы 300 теңге болғанда, оның ұсыныс көлемі 2 тонна болды, ал баға 600 теңгеге дейін жоғарылағанда ұсыныс көлемі 5 тоннаға дейін жоғарылады. Бағаның жоғарылауы ұсыныс көлемін көбейтеді. Ұсыныс қисығы баға (Р) мен тауардың ұсынылатын көлемінің арасындағы тура пропорционалды қатынасты көрсетеді. Енді осы айтылған байланысты функция түрінде бейнелесек, онда төмендегідей формуламен жазуға болады:

Q_s= f ( p ),

Q_s – ұсыныс көлемі, (m, кг)

Р- тауардың бағасы, теңге.

Ұсыныс концепциясы тауардың бағасы мен сатушылардың сатуға ұсынған осы тауардың көлемі арасындағы қатынасты қарастырады. Әрине, бағадан басқа ұсыныс көлеміне әсер ететін басқа да факторлар бар. Оған жататындар: еңбектің (жұмыс күшінің) бағасы, тауарды өндіруге қажетті материалдар мен шикізаттардың бағасы, қолданылатын технология түрі, тура сондай ресурстардың көмегімен өндірілген ұқсас тауарлардың бағасы және нарықтағы сатушылардың саны.

Мысалы, жанармайға бағаның өсуі таксидің щығынын жоғарылатады, нәтижесінде бұл такси иелерінің өз қызметін ұсынуын төмендетеді.

Тауар өндірісінің технологиясы сатушылардың нарыққа шығуына әсер етеді. Технологиядағы жеткен жетістіктер тауардың белгілі бір санын өндіру үшін қажетті еңбекті және басқа да ресурстарды төмендетеді. Егер өнімнің белгілі бір көлемін өндірудегі ресурстар мөлшері азайса, онда шығындар да төмендеп, бұл тауар өндірісінің тиімділігін жоғарылатады.

Мысалы, ет өңдейтін технологияның жақсаруы шұжықтың әрбір кг-ын өндірудегі шығынды төмендетеді.

Бірдей ресурстардың көмегімен өндіруге болатын тауардың бағасы өзгеруінің балама (альтернативті ) құнына әсер етеді.

Мысалы, жүгеріге деген бағаның жоғарылауы фермерлердің нарықта бидайы ұсынуын азайтады. Өйткені, олар жер бөлігінің көбіне жүгері егіп, аз бөлігіне бидай егуге бейімделеді.

Осы жоғарыда айтылғандарды ескере отырып ұсыныс функциясыныңжалпы түрін былай жазуға болады:

Мұндағы:

шикізаттар бағасы;

бағасы;

Ұсыныс қисығы тауарды нарыққа шығаруға итермелейтін бағадан басқа факторлар тұрақты деген жағдайда қарастырылады. Бұл жағдайда тауардың бағасы өзгеруіне байланысты ұсыныс көлемі өзгереді және бұл өзгеріс ұсыныс қисығының бойында болады.

Ұсыныстың өзгеруі – ұсыныс қисығының тауардың бағасынан басқа факторлар әсер еткендегі толық өзгеруі немесе жылжуы.

Мысалы, малға беретін жемнің бағасының төмендеуі шұжық ұсынысының өсуіне әкеледі. Бұл жағдайда шұжықты сату бағасы өзгермесе, онда ұсыныс қисығы оңға жылжиды.

S¹

S²

600

0 5 8 Q

2.8-сурет. Ұсыныстағы өзгерістер

Қисықтың S₁-ден S₂-ге орын ауыстыруы, яғни ұсыныстың өзгеруі барлық мүмкін бағадағы ұсыныс көлемін өсіреді. Жаңа S₂ қисығының бойындағы ұсыныс көлемі баға 600 теңге болғанда 8 тоннаға дейін жоғарылап тұр.

2.5 Нарықтағы тепе-теңдік

Әрбір экономикалық модельдегі тепе-теңдік сол модельді түсіндіре алатын айнымылылар белгілі бір теңдестік жағдайына келген уақытта болады.

Егер біз сұраныстың 2.1. және ұсыныстың 2.7-суреттерін бір гафикке салатын болсақ, онда төменде көрсетілгендей болып шығады.
Р

S

Q^S >Q^D

D

Q^D > Q^S

Q⁰

Егер нарықта тауардың бағасы Р₁ деп белгіленсе (Р₁< Р₀ ), онда сұраныс көлемі ұсынылып отырған көлемнен көп болады (Q_D> Q_S ). Бұндай жағдайда нарықта жетіспеушілік (дефицит) болады (сұраныс артықшылығы немесе тауар тапшылығы.

Ал егер тепе-теңдік деңгейінен жоғары болса (Р₂>Р₀), онда сұраныс көлемі ұсыныс көлемінен аз болады да (Q_D> Q_S ), нарықта ұсыныс артықшылығы орын алады. Осы айтылғандар төмендегі 2.3-кестеде көрсетілген

2.3-кесте

Сұраны немесе ұсыныс өзгеруі нарықтағы тепе-теңдіктің өзгеруіне әкеліп соқтырады. 2.10,2.11,2.12-суреттерде кейбір варианттары көрсетілген.

D²

P⁰

D

E¹

Q⁰ Q

2.10-сурет. Сұраныс өзгеруінің нарықтағы тепе-теңдікке Е нүктесінде болған. Сұраныс көбейгеннен кейін (D – D₂) тепе –теңдік Е₁ нүктесіне дейін жылжиды. Ал сұраныс азаюы (D – D₁) тепе-теңдік нүктесін Е₁ –ге дейін өзгертті (2.10-сурет).

Нарықтағы алғашқы тепе –теңдік Е нүктесінде орналасқан. Ұсыныс жоғарылауына (S- S₁) байланысты нарықтағы теңдестік дағдайы Е₁ нүктесінде жылжиды.

Ақша-маңызды макроэкономикалық категория ретінде инфляциялық процесстерді, циклдық ауытқуларды, экономикалық тепе-теңдікке қол жеткізу механизмін тауар және ақша рыногындағы үйлесімдікті талдауға мүмкіндік береді.

Ақша-мәмілеге қажетті қаржылық актив түрі. Айырықша сипаттамасы оның жоғарғы өтімділігі, басқа актив түрлеріне тез және минималды шығындармен ауысу қасиеті.

Қызметтері:

1) айырбас құралы

2) құн өлшемі

3) байлық жинақтау көзі

1. 
   Қолма-қол ақша-МО (банкнот, монета)
   
2. 
   Талапқа дейінгі салымдар, коммерциялық банктегі пайыз әкелетін чектік шоттар.
   
3. 
   Жол чектері банктік емес мәмілелердің шығарған чектерінен тұрады.
   
4. 
   Басқа да чектік депозиттер, яғни процент әкелетін.
   

5. 
   Чектік емес жинақ депозиттері
   
6. 
   Кішігірім жедел салымдар 100мың $дейін.
   
7. 
   Бір күндік сатып алутуралы келісім.
   

8. 
   Бәрі жедел салымдар.
   
9. 
   Қайта сатып алу туралы жедел келісімдер
   

10. 
    Қазыналық жинақ облигациялар.
    
11. 
    Қысқа мерзімдік мемлекеттік міндеттемелер. Құнды қағаздар 12 айға дейінгі.
    
12. 
    Коммерциялық қағаздар немесе корпорациялық қысқа мерзімдік міндеттемелері. М4=М3+10+11+12
    

Ақшаға сұраныстың Кейнсиандық теориясы (өтімділікті қамау теориясы) қолма-қол ақша ретінде ақшаның бір бөлігін ұстауға итермелейтін үш мотивті бөліп көрсетеді:

1. 
   Трансакциондық мотив-ағымдық мәміле үшін қолма-қол ақшаға деген сұраныс.
   
2. 
   Алдын-алу, сақтандыру мотиві-болашақтағы кездейсоқ жағдай үшін белгілі бір қолма-қол ақша сомасын сақтау.
   
3. 
   Алып сатарлық мотив-рынокпен салыстырғанда болашақта пайда алу үшін қор сақтау.
   
4. 
   Ақшаға сұраныс функциясы, нақты ақша қалдықтарына деген сұраныс функциясы.
   

(M/P)-нақты ақша қалдығы, ақша қаражаттарының нақты қоры.

%мөлшерлемеге(i) кері табысқа(y) тура байланысты.

Классикалық теория бойынша

M-айналыстағы ақша массасы.

V-ақша айналысы жылдамдығы

P-баға деңгейі

Y-өнім көлемі.

k-номиналды ақша қалдықтарының табыстағы үлесі.

S

i

d

d"

Ақша сұранысына әсер ететін факторлар:

1. 
   табыс деңгейі
   
2. 
   пайыздық мөлшерлеме
   
3. 
   ақша айналыс жылдамдығы.