Алматы «Сардар» баспа үйі

155
қолданылады да əрі түрлі ұғым береді. Мысалы: су – «ылғал» (ылғал)‚
«дымқыл»‚ «өзен»‚ «көл»‚ «теңіз»‚ «мұхит»‚ «ішетін  нəрсе» (сұйық 
зат).  Бұл  тіркестегі  су  сөзі  ауыспалы  мағына  беру  үшін  жұмсалған. 
Көне  түркі  тілдерінде  ол  басқа  сөздермен  тіркесіп  ар‚  атақ‚  абырой‚ 
бедел‚  даңқ‚  ырыс‚  құт‚  бақыт‚  байлық  сияқты  ұғымдарды  білдірген. 
Ю.Баласағұнидің  “Қүт  өкелетін  білім”  деген  кітабында:  оларда  бірісі 
тілер  йүз  сувы  (яғни:  олардың  біреуі  даңқ  тілейді).  Мүндағы  беттің 
суы (йуз сувы - жүз суы‚ демек беттің суы) деген тіркес абырой – «даңқ» 
деген мағынада жұмсалып тұр.
Беттің  суы  деген  тіркес  парсы  тілінен  енген  абырой  деген  сөздің 
жасалу ретімен қалыптасқан. Онда аб-су‚ руй (бізше рой) – «бет» деген 
сөз: абыроймен беттің суы - өзара калыса (мағыналық жағынан теңбе-
тең етіп жаңа сөз тудыру) жолымен жасалған тіркестер‚ бірақ олардың о 
баста қай тілде жасалғаны белгісіз. Мағыналық (семантикалық) жағынан 
да бұл екі тіркес өзара синоним: беттің суы деген сөздің беретін мəні 
абырой деген сөздің мағынасымен бара-бар.
Осы  айтылып  отырған  су  (беттің  суы)  сөзінің  басқа  тіркестердегі
су  сөзімен  мағыналық  та‚  тұлғалық  та  байланысы  жоқ.  Мысалы‚  су
жаңа (судай жаңа) т.б.

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: