Қанапьянова Бақытгүл Мұқашқызы Талдықорған қаласы №16 орта мектеп-гимназиясының

№16 орта мектеп-гимназиясының

Республика деңгейінде қазақ тілі қоғамдары, сондай-ақ қазақ тілі комитеті құрылып, тіліміздің мәртебесі көтерілді. Ресми құжаттар қазақ, орыс тілдерінде қатар жүретін болды. Қазақ тілін үйретуге бағытталған оқулықтар мен тілашарлар және оқу - әдістемелік құралдар дүниеге келді.

Қазақстан Республикасының Жаңа Ата Заңының баптарында, сонымен қатар «Тіл саясатының тұжырымдамасы» мен «Тіл туралы Заңда» айтылған басты мәселе – мемлекеттік қазақ тілін дамыту.

Орыс тілді балаларға қазақ тілін оқытудағы басты мақсат – сөйлей білуге, өз ойын айта білуге, жаза білуге үйрету дейтін болсақ, коммуникативті қарым – қатынас бірінші орында тұрады да, грамматитка екінші орында тұрады.

Ұлттық мектептерде оқылатын қазақ тілі пәнінің алдына қойылатын түпкі мақсат – оқушыларды белгілі дәрежеде қазақша сөйлеп, өз ойын біреуге жеткізе алатындай, сондай – ақ өзгенің ойын ұғып, түсіне алатындай деңгейге жеткізу.

Сабақ – оқытудың барлық кезеңінде мұғалім мен баланың бірлесіп істейтін тиімді әдістердің жүйесі.

Оқушыларды пәнге қызықтыру арқылы сабаққа ынтасын арттырып, білім, білік, дағдылырын қалыптастыру қажет. Мұғалімнің тәжірибесі мен кәсіби шеберлігін арттыру тіл пәнін оқытудың сапасын жетілдіретін басты белгілері болып табылады.

Қазақ тілі пәнін оқыту әдісінің тиімділігін арттыру пән мұғалімінің жауапкершілігіне, шығармашылық іскерлігіне, даярлық сапасына тікелей байланысты. Оқытудың әдістері мен тәсілдерін мұғалімнің шебер меңгеруі арқылы қазақ тілін оқытуда оқушыларға тиянақты, сапалы білім беруге болады. Тіл үйретуде сөздік жұмысының маңызы зор. Сөздікке басты назар аудару керек. Әр сабақта оқушы 4-5 сөз үйрену керек деген ұстанымды басшылыққа алу қажет.

Л.Н Толстой: «Баланың үйренген сөзін қолдана білуіне жағдай туғызуы керек, үйренген сөзін ауызекі сөйлесу тілінде бір рет қолдана білсе, ол өзінің жеке меншігіне айналады» деп жазған екен. Сөздік жұмысын ұйымдастырудың әдіс–тәсілдері алуан түрлі. Мұғалім оқу жылы басталысымен әр тақырыпқа қарай сөздік жұмысын дұрыс жоспарлап, оқушының сөздік дәптерін даярлатуы тиіс. Сабақта мұғалім синонимдік, антонимдік, түсіндірме сөздіктер немесе аударма сөздіктер бойынша «Мына сөздердің мәнін, мағынасын түсініп алыңдар» деген сияқты тапсырмалар беріп отыруы тиіс. Бастауыш сынып оқушылары үшін «Сөз жарысы», «Сөзтізбек»,Тізбектен шығып қалма», «Қайталай ғой», «Ұшты – ұшты» ойындарын өткізіп отырған тиімді.

Оқушылардың ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастыру мақсатында Е.И. Пассовтың коммуникативтік оқыту әдістерін пайдаланамын.

Жоғарыдағы пікірлерді ескере отырып, баланың ауызша тілін дамытуда мына қағидаларды басшылыққа аламын.

1. 
   Тіке байланыс қағидасы.
   

«Неге оқып келмедің?» деп тиісе бермей, аз жасағанын мақтап, бағасын қоямын.Әр оқушыға өз қабілеттеріне қарай жеке тапсырмалар орындатамын.

3. 
   Сөйлеуге үйрету.
   

Мысалы: «Жексенбі күнін қалай өткізесің?» тақырыбына бірінші сөздік жұмысын жүргіземін. Екінші, суретпен жұмыс істеймін, диалог, сұрақ-жауап, мәтінмен жұмыс, артынан қысқаша осы тақырыпта шығарма жаздырамын, яғни деңгейлеп саралап оқыту технологиясы іске қосылады.

• 
  Класс оқушыларын жаппай жұмыс істеуіне жетелейді;
  
• 
  Бос іспен айналысатын оқушы болмайды;
  
• 
  Әркім өз білім деңгейін біліп, оны дамытуға тырысады;
  
• 
  Қиындықтарды жеңе білуге дағдыланады және пәнді оқып–үйренуге тиянақты қызығушылығы пайда болады;
  
• 
  Ізденіс дағдысы қалыптасып, шығармашылық қабілеті дамиды;
  

• 
  Алдына қойған мақсатына жете алатын оқушы тәрбиелеу;
  
• 
  Әр оқушы өз білім деңгейін, мүмкіндігін, іскерлігін біліп қана қоймай, оны дамыту;
  
• 
  Өз бетімен ізденіс дағдыларын, іскерлік қабілетін жетілдіретін шығармашылық тұлға қалыптастыру;
  

Бұл деңгейде оқушылардың жаңа тақырыптан алынған білімдерін бекіту, практикада қолдана білуге жаттықтырамын. Мысалы: мәтінді оқу, сөз тіркестерін құру, сөздерді аудару, берілген үлгі бойынша тапсырмалар орындау.

Бұл деңгейде тапсырмалар күрделірек. Сурет бойынша сөйлем құрастыру, сөз тіркестерінен сөйлем құрастыру, күрделі материалдарды жүйелей білуі, алған білімдерін басқа тапсырмаларды орындағанда пайдалана алуы, сол тақырыптарды еркін меңгергені ескеріледі.

Білімдерін тереңдету үшін ізденіс жұмыстары, логикалық ойлау, талдау, салыстыра білу қажет етіледі. Мысалы, мазмұндай білу, сурет бойынша әңгіме құрастыру, ережені қорыту, жаттығу барысында қолдану, т.б.

Қазақ тілін оқытуда қолданатын, оқушылардың белсенділігін арттыруға мүмкіндік беретін әдістердің бірі – интерактивті әдістер . «Интерактив» сөзі бірлесіп әрекет ету деген мағынаны білдіреді. Оқыту үрдісінде интерактив әдістерін қолданғанымда негізгі көздейтін мақсатым – оқытудың жүйелі түрде сұхбатқа, әңгімелесуге құрылуы, оқушының білімді меңгеру барысында белсенді түрде жұмыс жасауы, басқалармен пікірталасы, қарым – қатынаста болуы, алдыға қойған мақсатты жеке оқушы емес, ұжым болып шешуі. Мұндай сабақты ұйымдастыру мұғалім мен оқушыдан үлкен белсенділік пен шығармашылықты, жауапкершілікті қажет етеді.

Дидактика ілімі бойынша оқытудың интерактивті әдістеріне мыналар жатады:

• 
  Пікірсайыс әдісі;
  
• 
  Ми шабуылы;
  
• 
  Эвристикалық немесе «Сократ» әдісі;
  
• 
  «Дөңгелек үстел» әдісі;
  
• 
  Іскерлік рөлдік ойындар;
  
• 
  Драмалау;
  

Орыс сыныптарында қазақ тілін үйретуде іскерлік, рөлдік ойын түрлерін қолдану, диалог, монолог, сұхбат, сұрақ – жауап, көрініс қою, тақпақ оқу, ән айту, мәнерлеп оқу, жұмбақ , сөзжұмбақ шешу, пікір айту, пікірсайыс, тірек схемасын пайдаланып, жүйелі түрде әңгімелеу, Эвристикалық немесе «Сократ», «Дөңгелек үстел», «Ми шабуылы» т.б. әдіс-тәсілдерді сабақта пайдалану, оқушының басқа тілді үйрене алмаймын деген сенімсіздігін сейілтіп, тілді үйренуге ынтасын арттыратынын өз іс–тәжірибемнен күнделікті жұмыс барысында байқаймын.