Қанапина Гүлнар Қайроллақызы Қазақ тілі және әдебиеті пәнінің оқытушысы Солтүстік Қазақстан облысы Петропавл қаласы

Сөз таптары, сөздерді таптастыру принциптері, зат есім, зат есімнің лексика- грамматикалық өзіндік белгілерін танып – білу, мәтінмен жұмыс істеу барысында талдау жұмыстарын жүргізе отырып тілдік материалды терең меңгерту;

Білімді іске асыруда ауызша, жазбаша сөйлеу дағдыларын, сөйлеу мәдениетін, әдебін дамыту, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру

Халқымыздың рухани байлығы сөз өнері, тіл өнерін ардақтап, құрметтеу, мақтан тұту, аталы сөзден ғибрат алу, ата дәстүрін танып білуге, өзін-өзі бағалай білуге, басқалардың көзқарасын тыңдап, сыйлай білуге тәрбиелеу.

Сөз таптары, сөздерді таптастыру принциптері, зат есім, зат есімнің лексика- грамматикалық өзіндік белгілерін танып – білу, мәтінмен жұмыс істеу барысында талдау жұмыстарын жүргізе отырып тілдік материалды терең меңгерту;

Білімді іске асыруда ауызша, жазбаша сөйлеу дағдыларын, сөйлеу мәдениетін, әдебін дамыту, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру

Халқымыздың рухани байлығы сөз өнері, тіл өнерін ардақтап, құрметтеу, мақтан тұту, аталы сөзден ғибрат алу, ата дәстүрін танып білуге, өзін-өзі бағалай білуге, басқалардың көзқарасын тыңдап, сыйлай білуге тәрбиелеу.

1. Қандай сөздер?

2. Неге жатады?

3. Кімдер айтады?

4. Кімге арнайды?

5. Би-шешеннің айтқандары

Адамның іс-әрекеті, ойлауы қандай орнықтылықты, тап-тұйнақтылықты қажет етсе, оның тілі де соған лайық болуы керек. Бұл тілдік нормаларды білгенде ғана іске асады. Тілдік норма тілдің ішкі заңды жүйелері негізінде дамып, қалыптасады. Тілдің дыбыс жүйесі, сөз байлығы, сөз мағыналары, тілдің грамматикалық құрылысы – көне заманнан келе жатқан заңды ерекшеліктерге негізделеді.

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы «Зат есім»

«Сырлы сандық»

Тұспалдап , меңзеп айтқан сөздердің жауабын тауып алу

«Білім кілті - кітапта»

Кестені толтыру

Барлық өнерден сөз өнері жақсы

Сөздерді қандай белгілеріне қарай топтастырамыз?

Сызбамен көрсетіңіз.

Бүгінгі сабақтың тақырыбы : Зат есімнің лексика-грамматикалық топтары , морфологиялық құрылымы , синтаксистік қызметі

Әр топ өзіне берілген тақырыпты оқып, талдай отырып, оны өздері таңдаған әдістер арқылы басқа топтарға түсіндіреді, қорғайды . Қосымша сұрақтарға жауап береді

Жоспар

1. Зат есімнің құрылымы

І топ Зат есімнің құрылымы мен лексика - семантикалық топтары

ІІ топ Зат есімнің лексика-грамматикалық сипаты

ІІІ топ Зат есімдердің жасалу тәсілдері

Тапсырма

«Ұстаздық еткен жалықпас» мәтініндегі негізгі идеяны анықтаңыздар. Асты сызылған зат есімдерді мағыналық, тұлғалық құрамдарына қарай ажыратып, жасалу тәсілдерін айқындап,үлгі бойынша семантикалық картаны толтырыңыздар

«Ғылым артық па, мал артық па?» мәтіні бойынша пікірсайыс

Зат есім, оның мағыналық топтары мен тұлғалық құрамдарына қарай түрлері мен синтаксистік қызметін анықтаңыздар, асты сызылған сызылған сөздерге сатылай кешенді талдау жасаңыздар
Үлгі:

Зат есімге сатылай кешенді талдау жасау

Морфологиялық талдау үлгісі:
Берілген сөз: өнер
1) Бұл сөз бір құрамнан тұр ( себебі, жалаң түбір сөзден тұр)
2) Тұлғасына қарай: негізгі ( себебі, сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін негізгі мағына беретін бөлігі )
3) Құрылысына қарай: дара ( себебі, бір ғана негізгі түбірден тұр)
4) Сөздің лексикалық мағынасы : шеберлік,іскерлік
5) Грамматикалық мағынасы

а) жалпы зат атауы нақты заттың абстракцияланып , жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық мағына

ә) А.с.(0) нөлдік тұлға арқылы берілген категориялық мағына – атауыштық мағына

7) Сұрағы: не?
8) Мағынасына қарай: жалпы зат есім , дерексізі зат есім

Берілген сөз:

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image009.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image009.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image009.gif" \* MERGEFORMATINET             Бұл сөз үш құрамнан тұр

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image010.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image010.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image010.gif" \* MERGEFORMATINET             Тұлғасына қарай-

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image011.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image011.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image011.gif" \* MERGEFORMATINET Құрылысына қарай-

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image012.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image012.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image012.gif" \* MERGEFORMATINET Лексикалық мағынасы-

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image013.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image013.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image013.gif" \* MERGEFORMATINET Грамматикалық мағынасы-

INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image014.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image014.gif" \* MERGEFORMATINET INCLUDEPICTURE "http://www.rusnauka.com/34_NIEK_2013/Pedagogica/5_151329.doc.files/image014.gif" \* MERGEFORMATINET Сұрағы: не?

Мағынасына қарай:

ІІІ топ.

«Әбу Насыр әл-Фараби» мәтіндегі зат есімнің жасалу тәсілдері мен жалқы есімдердің жазылу емлесін түсіндіріңіздер Қазақ есімдерінің жасалуы , баюы, құрамы жайында, бүркеншек, лақап аттардың шығу, туу тарихы туралы айтыңыздар. Басқа тілден енген кісі аттарының жазылу емлелерін түсіндіріңіздер.

Кайкауыстың үгіт - насихаты қандай ұлы ғұламалардың пікірлерімен үндесетіндігін түсіндіріңіздер, дәлелдеңіздер

Бүгін әңгіме болып отырған ұлы ғұламалардың ой үндестігін, пікір сабақтастығын сабақтың өн бойынан байқап отырмыз. Олардың көтерген негізгі тақырыбы - адамзат міндеті , идеясы - артына үлгі аларлықтай із қалдыру. Адамдық борышы – халыққа адал еңбек ету, білім мен өнер үйрету, келешекке жол көрсету, үлгі алатындай іс қалдыру.Жаман қылықтардан аулақ болуға шақыру. Білімнің адам өміріндегі маңызын кейінгілерге ұғындыру.

Өлмейтұғын артына сөз қалдырған ...

І Абай өлеңдеріндегі тірек сөздер қатысқан нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, өлең жолдарынан мысалдар жазу

1. 
   Жастықтың оты жалындап,
   

А) көңілде

В) жүректе

С) кеудеде

Д) жас жүректе

Е) жас кеудеде

2. Талаптың аты ---------,

әр қиянға салған шақ.

А) зуылдап

В) арындап

С) зырылдап

Д) жүйіткіп

Е) құйындап

3. Талайғы кәрі дүниенің,

Бір ----------- ұстап бақ.

А) тетігін

В) діңгегін

С) қазығын

Д) кетігін

Е) тіреуін

4. Уайым ----, үміт----,

Ет ауырмас бейнетке.

А) бар, жоқ

В) аз, көп

С) жоқ, көп

Д) аз, жоқ

Е) мол, аз

5. ---------------------------,

Үнемі тұрмас осы шақ.

А) Жалыны қайтар дененің

В) Жастықтың оты жалындап

С) Қайратпен кіріп жалынбай

Д) Қайратқа сеніп қақтықпай

Е) Бір нәрсені ұнатса

6. Сенісерге келгенде,

Сене берер ----------.

А) бәріне

В) адамдарға

С) талғамай

Д) іріктемей

Е) сұрыптамай

7. 
   -----------------------,
   

А) Бір нәрсені қаласа

В) Бір нәрсені ұнатса

С) Бір нәрсені жақсы көрсе

Д) Бір нәрсені жек көрсе

Е) Бір нәрсені ұнатпаса

8. Асығыс түбі - өкініш,

----------------------------.

А) Сене бере талғамай

В) Ойланып қалмақ – сабыр сол

С) Ормасаңшы, көктейін

Д) Гүл көрінер жігітке

Е) Кез болар қайда сорлыға



ІІІ Сәйкетендіріңіздер

Бес жолды өлең

1. 
   Абай
   
2. 
   Ғұлама, білімді
   
3. 
   Ойланады, толғанады, болжайды
   
4. 
   Ұстазы бар ел озар
   
5. 
   Кемеңгер ойшыл
   

Рефлексия Нені білдік? Нені үйрендік?