Анықтамалық материалдармен терминдер 2019-2020 оқу жылы Анықтамалық материалдар Биология ғылымының негізгі салалары

жүктеу/скачать 118,9 Kb.

бет	25/33
Дата	12.10.2022
өлшемі	118,9 Kb.
	#152768
түрі	Анықтамалық

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 33

Байланысты:
Биологиядан анык термин

12	Жасуша орталығы
Центриоль мен центросферадан тұрады. Негізі-центриоль (цилиндр пішінді); жасушаның бөлінуіне қатысады

Жарғақсыз(мембранасыз)	Біржарғақшалы	Екіжарғақшалы
Рибосома Центроилдар (жасушалық орталық) Қозғалу органоидтары: талшықтар, кірпікшелер	Лизосома ЭПТ (эндоплазмалық тор) Гольджи жиынтығы Вакуоль (тек өсімдіктерде)	Ядро Митохондрия Пластидтер

Әкелі-балалы Янсендер-жарық микроскопын жасады.
Е.Руска, М.Кнолль-1931ж электрондық микроскоп жасады.

Жарық микроскопының құрылысы.

№	Микроскоп бөліктері	Сипаттама
1	Окуляр	Екі дөңес ұлғайтқыш шыныдан (лупа) тұрады
2	Көру түтігі (тубус)	Ұлғайтқыш шынысы бар түтік
3	Объективтер	Бірнеше ұлғайтқыш шынысы бар
4	Заттық үстелше	Зерттелетін зат-микропрепарат бекітіледі
5	Тұтқа (штатив)	Барлық микроскоп бөліктері бекінеді
6	Бұранда (винт)	Заттық үстелшені жоғары-төмен бағыттайды
7	Айна	Жарық қабылдайды
8	Табан	Микроскопты үстелге орнықтырады

Микроскоп неше есе ұлғайтып көрсеткенін білу үшін окулярдағы (тубустағы) сан × объективтегі сан көбейтіледі

Өсімдік ұлпалары

№	Аталуы		Құрылысы мен маңызы
1	Жабын		Жасушалары бір-біріне өте тығыз жатады; кеуіп кетуден, зақымданудан сақтайды.
2	Тірек (механикалық)		Жасушалардың қабықшалары қалың, мықты; беріктік, мықтылық қасиет береді.
3	Өткізгіш		Жасушалары ұзынша пішінді; қоректік заттар мен су қозғалады.
4	Түзуші (меристема)		Жасушалары жас, ұдайы бөлінеді; тұқым, бүршіктер мен тамырдан өсімдік өседі
5	Бөліп шығарушы		Шірнеліктер, эфир майы (хош және жағымсыз иістер), шайыр (смола) бөледі.
6	н е г і з г і	Фотосинтездеуші	Жасушаларында хлоропласттары көп; фотосинтез процесіне қатысып, бейорганикалық заттардан (жарық, су, минералды тұз, СО₂) органикалық зат (көмірсу-крахмал→қант-сахароза→глюкоза) түзіп, атмосфераға О₂ бөледі.
7	н е г і з г і	Қор жинаушы	Жасушалары өте ірі; қоректік заттар қоры жиналады

Фотосинтездеуші ұлпа+қор жинаушы ұлпа═НЕГІЗГІ ҰЛПА

Н.И.Вавилов бойынша мәдени өсімдіктердің шығу орталықтары-7

№	Орталық атауы	Географиялық орны	Мәдени өсімдіктер
1	Оңтүстік Азияның тропиктік орталығы	Тропиктік Үндістан, Үндіқытай, Оңтүстік Қытай, Оңтүстік Шығыс Азия аралдары	Күріш, қант қамысы, қияр, баклажан, қара бұрыш, цитрус және басқа көптеген көкөніс дақылдары (мәдени өсімдіктердің 50% өседі)
2	Шығыс Азия орталығы	Орталық және Шығыс Қытай, Жапония, Корея, Тайвань	Соя, тары, алхоры, шие, көптеген жеміс және көкөніс дақылдары (мәдени өсімдіктердің 20% өседі)
3	Оңтүстік-Батыс Азия орталығы	Кіші Азия, Орта Азия, Иран, Ауғанстан, Оңтүстік-Батыс Үндістан	Бидай, қарабидай, бұршақ тұқымдастары, зығыр, сәбіз, сарымсақ, жүзім, өрік, алмұрт, (мәдени өсімдіктердің 14% өседі)
4	Жерорта теңізі орталығы	Жерорта теңізінің жағалауындағы елдер	Зәйтүн ағашы, жоңышқа, орамжапырақ, қант қызылшасы, көптеген көкөністер мен мал азықтық дақылдар (мәдени өсімдіктердің 11% өседі)
5	Абиссиния орталығы	Африкадағы Абиссиния үстірті (Эфиопия территориясы)	Қатты бидай, сұлы, кофе, банан, сорго, май өсірілетін ноқат
6	Орталық Америка орталығы	Оңтүстік Мексика	Жүгері, талшықты мақта, какао, асқабақ, темекі, үрмебұршақ
7	Анд (Оңтүстік Америка) орталығы	Оңтүстік Американың батыс жағалауындағы Анд тау жоталары	Картоп, ананас, кокаин бұталары, хина ағашы

Тірі дүние түрлерінің сандары
1. Вирустар-өсімдіктер-400, жануар-500.
2. Саңырауқұлақтар-100 мың.
3. Қазақстанда-5 600 өсімдік түрі бар.
4. Қоңыр балдырлар-1 500 түр.
5. Қына-20 000түр. Антарктида-350, Оңтүстік полюс-7.
6. Мүктектестер-22000-27000.
7. Плаунтектестер-100-дей.
8. Қырықбуынтектес-30-35түр.
9. Қырықжапырақтектестер-10 000.
10. Қылқанжапырақтылар-600, оның 100 қарағай.
11. Жабықтұқымдылар-250 000.
12. Көкнәр тұқымдасы-700 түр, Қазақстанда-44.
13. Алабота тұқымдасы- 1 500 түр: Қазақстанда сексеуіл-3,бұйырғын-17
14. Бақша өсімдіктері-900 түр, Қазақстанда-9 түр.
15. Құлқайыргүлділер тұқымдасы-1 000, Қазақстанда-18 түрдің 7 туысы.
16. Раушангүлділер тұқымдасы- 3 000 түр; раушанның-25 000 іріктемесі шығарылған.
17. Бұршақ тұқымдасы-12 000 түр.
18. Алқа тұқымдасы-2 900 түр, Қазақстанда-23түр
19. Ерінгүлділер тұқымдасы-3 500 түр, Қазақстанда жалбыз-9 түрі,сәлбен (шалфей)-700 түр.
20. Күрделігүлділер Қазақстанда-700 түр, мақсар- қолда өсіретін-19 түр, Қазақстанда-4 түр.
21. Өгейшөп- Қазақстанда 1 түр
22. Құртқашаш тұқымдасы- 1800 түр, Қазақстанда-35 түр
23. Лалагүлділер тұқымдасы-1 300 түр, Қазақстанда-57 түр.
24. Пияз тұқымдасы-650 түр, Қазақстанда-110 түр.
25. Астық тұқымдасы-10 000 түр, Қазақстанда-418 түр, Қазақстанда бидайдың 6 түр.
26. Мәдени өсімдіктер саны-25 000; 50 тұқымдас.
27. Көкөніс дақылдары-700, Қазақстанда-70түр.
28. Картоп іріктемелерінің саны-100 аст.
29. Н.И.Вавилов Оңтүстік Азияда-400, Оңтүстік Америка-200.
30. Орамжапырақ-35 түр.
31. Қазақстанда өсетін 6 000 өсімдіктің 500 түрі дәрілік өсімдіктер.
32 Жануарлар-1,5 миллионнан астым.
33. Қарапайымдылар типі-70 мың, 7 класс.
34. Ішекқуыстар типі-9000 түр, 3 клас.
35. Жалпақ құрттар-15 мың.
36. Буылтық құрттар типі-9 мың түр.
37. Былқылдақденелілер типі 130 мың, 7 класс: Бауыраяқтылар класы-90 мың, қосжақтаулылар класы-20 мың, басаяқтылар класы-800 түр.
38. Буынаяқтылар-1 милл. астам.
39. Кенедер-20 мың.
40. Бунақденелілер 700 000 түр (миллион).
41. Тікентерілер типі-6 000 түр, 5 класс.
42. Желілілер типі-40-45 мың.
43. Балық-20 000, шеміршекті балық-750түр; акула мен жұпбалық-350, тұтасбастылар-30 дей.
44. Сүйекті балық-20 000.
45. Қосмекенділер-4 000, Қазақстанда-12; аяқсыз-200, құйрықты-500, құйрықсыздар-4 000.
46. Жорғалаушылар-8 000, Қазақстанда-49 түр(тасбақа-2,кесіртке-29, жылан-18).
47. Құстар -8 600, Қазақстанда-489.
48. Сүтқоректілер-5 000, Қазақстанда-8 отрядқа жататын 178 түр,оның 40 түрі Қ.к. тіркелген.
49. Кемірушілер отряды-2 500 түр, Қазақстанда-80 астам түр.
50. Қолқанаттылар- Қазақстанда 27 түр.
51. Жұптұяқтылар-190 түр, Қазақстанда-10 түр.
52. Жыртқыштар отряды-235 түр, Қазақстанда-31 түр.
53. Мысық тұқымдасы – Қазақстанда-8 түр.
54. Ескекаяқтылар отряды-30 түр.

Цитология негіздері

Цитология-жасушаны зерттейтін ғылым.

Жасуша теориясының даму тарихы-30 жылға созылған.

1665 жылы Р.Гук сабақтың тоз қабатынан жасушаны алғаш көрген.
1670 ж голл. Антони ван Левенгук 270-300 есе, кірпікшелі кебісше, эритроциттер, сперматозоидтарды жан-жақты зерттеген.
1839 ж Ян Пуркинье тірі жасушаны көрген, сұйықтық-цитоплазма, протоплазма=сұйықтық+ядро.
Роберт Браун-ядроны ашты.
1838-1839 жж ботаник Маттиас Шлейден, зоолог Теодор Шванн жасушалардың құрылысы ортақ деген қорытынды жасап, жасуша теориясының негізін қалады.
1858 ж Рудольф Вирхов-әрбір жасуша өзіндей жасушаның бөлінуінен пайда болатынын анықтады.
Карл Бэр-сүтқоректілердің жұмыртқажасушасын ашып, көпжасушалылардың дамуы бір жасушадан басталатынын, аталық сперматозоид пен аналық жұмыртқажасуша қосылғанда

зигота түзетінін анықтады.

Жасуша теориясының негізгі қағидалары:
1. Жасуша-барлық тірі ағзалардың ең кіші өлшемі;
2. Әртүрлі ағза жасушаларының құрылысы, химиялық құрамы , зат алмасуы және тіршілік әрекеттері ұқсас;
3. Жасушалар бастапқы жасушалардың бөлінуі арқылы пайда болады.

Ағзалар жасуша құрылысына қарай :прокариот(жасушалы, бірақ ядросы қалыптаспаған), эукариоттар(жасушалы, ядросы қалыптасқан).

Жасушаның құрамы

92 химиялық элементтің24тірі ағза жасушаларында болады.

Органикалық қосылыстар құрамында ≈99%	Ион түрінде ≈1%	Микроэлементтер ≈0,01%
О,С,Н, N	Nа, Mg, K, CL	Fe, Mn, Cu, I

жүктеу/скачать 118,9 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 21 22 23 24 25 26 27 28 ... 33