ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ТЕХНИКА ҚАУІПСІЗДІГІ

Адам тіршілігі процесінде қауіпті заттар әсер етуі мүмкін. Кейде олардың әсерінен белгілі бір жағдайларда адам денсаулығына тікелей немесе жанама зиян келтіреді.

Осыған байланысты Қазақстан Республикасының 2004 жылдың 28 ақпан айында «Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы» заңы шығарылды. Бұл заң Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласында қоғамдық қатынасты реттейді және еңбек қызметі процесінде еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтауға бағытталған, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді.

Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы заңнан өзге де құқықтық актілерден тұрады.

Еңбек қауіпсіздігі аумағындағы мемлекеттік саясат келесілерге бағытталған:

-еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау аумағында Қазақстан Республикасының заңдылығының талаптарын орындауды және сақтауды мемлекеттік бақылау және қадағалау;

-еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау аумағындағы мамандардың квалификациясын жоғарылату;

-Қазақстан Республикасының нормативті заңды актілерін, мемлекеттік стандарттарын, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау аумағында нормаларды және ережелерді өңдеу және қабылдау;

-еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғаудың жағдайын жақсарту бойынша қызметке экономикалық әсер ету жүйелерін құру және тазарту;

-қиын жұмысқа және еңбектің зиянды, қауіпті заттарымен жұмыс істегені үшін оған қосымша көмекті орнату;

-еңбек шарттары туралы мемлекеттік статистикалық есеп беруін ұйымдастыру, сонымен қатар өндірістік жарақаттану және тағы басқалар туралы есеп беруді ұйымдастыру.

Адамға оның қызметінде қауіпті әсерлер болады. Яғни, ол өндірістік орта деп аталады. Көбінесе өндірісте оған техникамен байланысты қауіп-қатерлерге ұшырауы мүмкін. Оларды қауіпті және зиянды өндірістік факторлар деп аталады.

Біздің елде еңбек ететіндердің денсаулығын сақтау және жұмыс жағдайларын жақсарту бойынша жұмыстар жүргізілуде. Өнеркәсіптің барлық салаларында іске асырылатын технологиялық прогрес, өндірістік процестердің механикаландыру және автоматтандыру деңгейін жоғарлатуға, еңбектің санитарлы-гигиеналық жағдайларын жақсартуға және қауіпсіздікті жоғарлатуға бағытталған.

Халық шаруашылығының барлық салаларында жүзеге асырырылатын техникалық прогресс өндірістік процесті механикаландыру мен автоматтандыруға, еңбектің санитарлы-гигиеналвқ шарттарын жақсартуға бағытталған.

Тіршілік қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау бойынша жасалатын дәстүрлер-өндірістің жалпы кешені болып табылады.

Май өңдеу зауытында қызмет көрсетуші персонал тіршілік қауіпсіздігінің ережелері мен жұмыс орындарындағы техникалық инструкцияларды қатаң сақтаса, жұмыс шартының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Температурасы жоғары жұмыс орындарындағы шарттарды жақсарту үшін персоналдарға жергілікті ауа душтары жасалады.

Ауаны ауыстыруды ұйымдастыру әдісі бойынша желдету жалпы ауысатын, жергілікті және комбинацияланған болып бөлінеді. Ғимараттың барлық көлеиінде ауа ауысуы болатын, жалпы ауысатын желдету, зиянды заттар көп емес мөлшерде және барлық ғимарат бойынша біртекті таралған жағдайларда жиі қолданады. Жергілікті желдету зиянды заттардың (газдар, булар, шаң, жылу) құрылған жерінен сору және оларды ғимараттан жою үшін тағайындаоған. Комбинацияланған жүйе бір уақытта жергілікті және жалпы ауысатын желдету құрылғысына және пайдалануға әлдеқайда аз шығын кетеді.

Ауаның ауысу әдісіне байланысты желдету табиғи және механикалық болады. Табиғи желдету кезінде табиғи факторларлың әсерінен орын ауыстырады: жылы күш және желдету әсерінен. Механикалық желдету кезінде ауа желдеткіштердің, эжекторлардың және тағы басқа көмегімен орын ауыстырады. Табиғи және жасанды желдетудің қосылуы желдетудің аралас жүйесін құрайды.

Өндірістік ғимараттарда, ойламаған жерде жұмысшы зонаның ауасына көп мөлшерде зиянды немесе жарылысқауіпті заттар тасталынуы мүмкін болған жағдайда авариялық желдету қарастырылған.

ГОСТ талаптарына сәйкес барлық ғимараттарда табиғи желдету қарастырылған. Ғимаратта ауаның табиғи жылжуы ғимараттың сыртында және ішінде оның тығыздығының түрлілігіне байланысты болады, сонымен қатар сыртқы ауа қысымы түрлілігі ғимармттың желге қарсы және желден қарсы жақтарымен әсерінен ауаның табиғи жылжуы болады.

Өндірістік жұмыс орындағы температура өндірістік ортадағы метеорологиялық жағдайды анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады.

Жұмыс ғимаратының ауа ортасының «метеорологиялық жағдайлар» түсінігіне температура, қатысты ылғалдық, оттегімен толық болуы және ауа қозғалысының жылдамдығы.

Қолайсыз метеорологиялық жағдайлардың адаи денсаулығына ұзақ әсері адамның денсаулық жағдайын төмендетеді, еңбек өндіргіштігін төмендетеді және түрлі ауруларға алып келеді.

Адам организмі мен сыртқы орта арасында жылу алмасудың үздіксіз процессі болып отырады.

Жоғары температурада жұмыс істеу адам организміне кері әсер етеді. Жоғары температурада жұмыс істеген кезде адам денесінен көп мөлшерде тер бөліп шығарады, бұл организмді құрғатып жібереді, жүрек көк тамырларының жұмысын нашарлатады, тыныс алуды жиілетеді, басқа органдар мен системаларға да кері әсер етеді.

Жоғары температураның адам организміне ұзақ уақыт бойы әсері, әсіресе жоғары ылғалдылықтағы әсері адам организмінде жылулық көп мөлшерде 8жиналуына әкеліп соғады. Ал қатты суып кеткен жағдайда адам суықтап немесе басқа да ауруларға шалдығып қалуы мүмкін.

Адамның жұмысы, дем алу және өмірі санитарлық – гигиеналық талап

СН-245-71 бойынша белгілі бір сана мен күйге сәйкес келетін ауаның ортасында болуы тиіс. Бөлмедегі ауаның сапасы мен күйі адамның тіршілігі мен еңбекке қабілетін қамтамасыз етуден басқа өндірісті де қауіпсіздендіреді.

Метралогиялық жағдай мына факторлармен сипатталады:

• 
  Қоршаған ортаның температурасы;
  
• 
  Ауаның ылғалдылығы;
  
• 
  Ауаның қозғалу жылдамдығы;
  
• 
  Жылулық сәулелену;
  
• 
  Барометрлік қысым.
  

ГОСТ 12.1.005 – 88 «Воздух рабочей зоны. Общие санитарно – гигиенические требования» стандарты өндірістік ғимараттың микроклиматына келесі талаптарды орнатады. (1.3.1-кесте)

Кесте №13

Параметр	Параметр шамасы
	Оптималды	Мүмкін шекті
Ауа температурасы,ºС Ауаның қатысты ылғалдылығы,% Ауаның қозғалу жылдамдығы, м/с	16-18 40-60 көп емес	13-19 75 көп емес 0,5 көп емес

Өндірістік жұмыс орнындағы микроклимат өлшемдері технологиялық процестің жылу физикалық ерекшеліктеріне, жылу жағдайына, желдеткішке сонымен қатар жыл мезгілдеріне, климатқа байланысты.

Өндірістегі микроклиматтың жағымсыз әсерімен күрес технологиялық, санитарлы-техникалық, дәрігерлі-профилактикалық шаралар бойынша жүргізіледі.

Жоғары температурадағы инфрақызыл сәулелердің әсерінен мынадай технологиялық шарлар қолданылады: ескі технологиялық процесті жаңасымен ауыстыру, басқару ара қашықтықтарын сақтау.

Жылу таралуын төмендетудің мынадай түрлері бар:

• 
  жылу тасмалдайтын бу – газ құбырлары, жылу сақтайтын материалдармен қаптау;
  
• 
  құрал – жабдықтардың герметизациясы;
  
• 
  жылу жұтатын жылу, айдайтын экрандар пайдалану;
  
• 
  желдеткіш системаларын пайдалану;
  
• 
  қорғаудың жекеленген заттарын пайдалану.
  

Медико – профилактикалық шараларға мыналар жатады:

• 
  еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыру;
  
• 
  формакологиялық заттарды пайдалана тұрып жоғары температураға шыдау, терең тыныс алу;
  
• 
  ал төменгі температурадағы шаралар жылуды сақтау, еңбек пен демалысты дұрыс ұйымдастыру, жекеленген қорғаныс заттарын пайдалану, организмдегі қорғаныс күшін арттыру.
  

Бөлме ішіндегі абсалютті ылғалдылықты г/м³ мына формуладан табады:

ά – психрометр каэффиценті ауаның қозғалу жылдамдығына байланысты алынады;

D = D * 100 % / F

Абсалютті және салыстырмалы ылғалдылықты анықтайтын протокол.

Кесте №14

Термометрдің көрсетуі	құрғақ Т, ºС	21,8
	Ылғал Т, ºС	14,8
Барометр қысымы	В, мм сынап бағанасымен	720
Ауа жағдайының СН – 245 – 71 бойынша алынған мәндері	Т, ºС	20 – 22
	D , %	60 - 30
Ауа ылғалдылығының есептелген мәндері	Абс. D . г/м	16,94
	Салыстр. D , %	86,70

Кесте №15

Өндірістік бөлімшелерде күндізгі уақытта табиғи жарықты қамтамасыз ететін әйнек рамалары бар терезе орнатылуы қажет. Жасанды жарық шартты бірлікпен анықталады.

Бөлімшелердегі жарық қарапайым шамдар орнатылған жағдайда 20-30 лк немесе күндізгі шамдар орнатылған жағдайда 75-100 лк болуы керек.

Монометрлер, термометрлер мен басқа да көрсеткіш приборлары қызмет көрсетуші персоналға жақсы, анық көрінетіндей орналасуы қажет.

Жарықпен дұрыс қамтамасыз ету бақытсыз жағдайды азайтып, жұмыс өнімділігін арттырады. Тәжірибеде көрсеткендей, жарық жергілікті жұмыс өнімділігі 15% артады.

Жарықтың техникалық, санитарлы – гигиеналық нормаға сай болуы тиімді деп аталады.

Өндірісте осы нормаға сай жарықты жасау оның негізгі және актуальды есептерінің бірі болып табылады.

Жұмыс орындарында табиғи және жасанды жарық көздерін пайдаланады.

Табиғи жарық терезеден немесе төбеден арнайы жасалған жарық көздеріне түседі. Табиғи жарық жыл мезгілдеріне және тәулікке, сонымен қатар атмосфералық жағдайға байланысты жиі өзгеріп тұрады. Жарықтың түсуіне құрылыстың орналасу жағдайы, айнамен қапталған бетінің өлшемі, терезенің орналасуы мен формасы, қарсы құрылыспен ара қашықтығына байланысты.

Табиғи жарық – адамға ең жақсы, тиімді жарық, бірақ ол толығымен керегімізді қамтамасыз ете алмайды, сондықтан жарық көздерін көп пайдаланамыз.

Барлық жұмыс орындары табиғи жарықпен жасанды жарықты да қолданады. Жасанды жарықтың ең көп тараған түрі – электр жарығы. Ол да табиғи жарық сияқты барлық жұмыс орнында норма бойынша пайдаланылады.

Рациональді жасанды жарық та жұмыс орнына, бірқалпы, ешқандай өзгеріссіз, жағымды жергілікті түрде беріледі. Сондықтан жұмыс орнында рациональді жарық жасау үшін жалпы және жеке жарықтандырулар жасау керек.

Жеке және жалпы жарықтандыру қосылып ұйқасқан жарықтандыру жасайды.

Жұмыс орнын жарықтандыру жеңілдету үшін нормалау қарастырылған, барлық көзбен жасалатын жұмыстар дәлденгені бойынша 8 разрядқа бөлінеді.

Бұл кестеде КЕО сандары жұмыстың дұрыс орындалуына байланысты, жарықтандыру түрлері және өндірістің географиялық орналасуы көрсетіледі.

Өндіріс орындарындағы табиғи жарықтандыру каэфицентінің мәндері.

Кесте №16

Жарықтану нормасы 1 разрядты көру жұмыстары 1.4.2 - кестеде келтірілген.

Көзбен атқарылатын жұмыстарда жарықтандырудың разрядтарға бөлінуі жұмыс орнындағы жарықты жақсы таңдауға көмектеседі.

Фонның төмен болғанына қарағанда жарықтандыру деңгейінің жоғары болуы керек.

Кексте №17

Жасанды электр жарықтары үшін қызу лампасы және люминисцентті лампалар пайдаланылады. Люминисцентті лампалар жоғары сапалы және табиғи жарыққа ұқсас болып келеді. Олар жарық таратуда және қызмет ету ұзақтығы, сонымен қатар электр энергиясын көп үнемдейді.

Жұмыс орнын жарықтандыру үшін пайдаланылатын электр лампасына қоса түрлі құрал – жабдықтар пайдаланылады.

Олар жарық төбесінің бағытына қарай аз шығын жұмсалып алатын электр лампасына, сонымен қатар жұмысшылардың көздерін зақымдайтын жарықтан сақтау үшін, кейбір жағдайларда жарық көздерінің спектрлі құрамын өзгерту үшін пайдаланылады.

Пайдалы әсер каэфиценті светильникте шағылысатын жарық ағынының лампадағы пайдаланатын жарық ағынының қатынвсынв тең.

Соңғы кезде өндіріс орындарын жарықтандыру үшін жарықтандырудың жаңа жарық түрлері кеңінен қолданылуда, олар: жарықтандыратын төбелер мен панельдер.

Мұндай жарықтандырулар жұмыс орнын тегіс, бірдей жарықтандырады және адамның жұмыс қабілеттілігін арттырады.

Еңбекті қорғау үшін жарықтандыратын құрал – жабдықтарды орнымен және дұрыс пайдаланудың маңызы зор, сол үшін терезелерді, жарық фоналары мен, светильниктерді жиі – жиі тазартып, күйген лампа мен светильникті дер кезінде ауыстырып, ағымдағы және профилактикалық жөндеулер жүргізіп, жұмыс орны мен аймақта санитарлы тәртіптерді сақтау қабырғалар мен төбелерді әктеп, ашық түсті бояумен бояп тұру қажет.

Жарықтандыру құралдарын пайдаланған кезде тұрақты кернеулікті сақтап және өзгеріп тұруын реттеу керек. Жарықтандыруды өлшеу, бақылау үш айда бір рет жүргізіліп тұрады.

5.5. Еңбекшілерді дәрігерлік және тұрмыстық тазалық сақтау бойынша жұмыстар өткізу
А.А. Вишневский мен М.И. Шрайбер ұсынып , хирургтердің қабылдаған күйіктерді жіктеу әдісі кеңінен тараған.

Осы жіктелу бойынша тканьдердің зақымдануы төрт дәрежеге бөлінеді: 1-ші дәрежесі терінің гиперемиясымен және ісінуімен, 2-ші дәрежесі – күлдіректер пайда болуымен, 3-ші А дәрежесі – дерманың тері қосалқыларындаэпителий жолақтарының сақталынып зақымдануымен сипатталынады. 3-ші А дәрежелі күйік кезінде өсетін қабат ішінара ғана зақымданады. Сондықтан қолайлы жағдай кезінде күйіктің өзінше эпителиленуі мүмкін, 4-ші дәрежелісі терінің ғана емес, сонымен бірге тереңде жатқан тканьдердің де зақымдануымен сипатталады. Алдыңғы күйіктің үш түрі үстіңгі қабат күйіктерінің қатарына жатады, ал қалған дәрежедегі күйіктер аса ауыр күйіктер болып саналады. Әдетте зардап шегушілердің аралас күйіктерге шалдығатындықтары байқалады.

Зақымданудың тереңдігін алғашқы сағаттарда, тіпті күйгеннен кейінгі күндері де анықтау көбіне мүмкін болмайды.

Бірқатар жағдайда терінің некрозданған учаскелерін түсінің өзгеруінен және тері асты тамыры айқын көрінетіндей болып терінің тығыздалуынан анықтауға болады. Кейде ірі буындар маңайындағы зақымданған тері жиырылып қалады. Ауруды сезу және тактильді сезімталдық жоғалады.

Бір қатар жағдайда тканьдердің зақымдану тереңдігін айыруға анамнез көмектеседі: зақымдаушы агенттің жоғары температурасы және оның ұзақ терімен қатынаста болуы көбінесе аса ауыр күйікке шалдықтырады. Кейде зақымдану дәрежесін айыру үшін зақымданған теріден нүктелі қан аққанша тіліп көреді. Бірақ көп жағдайда күйіктердің дәл тереңдігін арада 5 – 6 күн өткеннен кейін, ал кейде оданда кеш анықтайды. Мұны былай түсіндіруге болады: зақымданушы агент әсер еткен сәтте пайда болатын тканьдердің алғашқы некрозымен бірге, әдетте келесі күндері тканьдердің қоректенуі, бұзылуы салдарынан екінші некроз дамиды.

Практикалық мақсаттар үшін шамаиен болса да күйіктің жалпы көлемін және қайсыбір ауыр зақымданудың көлемін білу керек. Күйікті жарақаттардың мөлшері жалпы тері қабатының процентіне шығып, көрсетіліп жүр.

Күйік шоғының ерекшелігі – оның 24 – 48 – 72 сағатқа созылатындығында. Күйік шоғы нерв, эндокрин, жүрек – қан тамырлары жүйелері қызметінің бұзылуы мен зат алмасуының барлық түрінің және ішкі органдар қызметі жағдайларының ауытқуларымен сипатталады. Мұнда алдымен регионарлы және перифериялық қан айналыстары күрт кемиді. Гемодинамикалық орталықтануы пайда болады, соның есебінен жүрекке, миға, өкпеге қан жүреді. Күйікті жарақаттағы микроциркуляция тоқталады және күрт бұзылады және ол барлық органдармен тканьдерде елеулі түрде теріс өзгеріске ұшырайды. Бұл аралас сипаттағы гипоксияның дамуына негіз болады, сөйтіп ол биологиялық белсенді заттардың тездеп бөлінуіне әкеліп соқтырады. Сонымен бір мезгілде клетка ішіндегі, сондай-ақ сыртындағы электролит және су балансы бұзылады. Күйіктің үстіңгі жағында плазманың кемуі және плазманың ткань аралық қуыстарға сіңуі айқын байқалады. Алғаш күйген тканьдер айналасында, содан кейін одан тыс жерлерде гипергидротациялану пайда болады. Айналыстағы қан көлемі мен жүректің минуттық соғу көлемінің үдемелі кемуі басталады. өкпенің өмірлік қабілеті ұдайы кемиді, қанның оттегімен қанығуы төмендейді, тотықпаған өнімдер жинақталады, сүт қышқылының жинақталуы артады, тыныстық және метаболдық ацидоз дамиды.

Шок сатысында эндокриндік жүйе жағынан, соның ішінде бүйрек үсті бездерінің қабатынан елеулі өзгерістер байқалады. Күйікке шалдыққанда бүйрек үсті бездері қабатының гармондар деңгейі 2 - 4 есе артқанымен, дененің 20-30 процентіне тең ауыр күйіктер кезінде олардың деңгейі организмге қажет нәрселерді қанағаттандыруға жеткіліксіз болады. Салыстырмалы түрде нашарлайды.

Жарақаттанған кезде зақымданған жерге 15-20 минуттай суық зат қою керек; содан соң жарақат аумағын байлағышпен қысып байлау керек және компреспен 1-1,5 сағат салқындатады. Сынған кезде бірінші кезекте сынған жерді қозғалтпайтын қалыпқа келтіреді, ол үшін сынған бет аймағының екі жағына тығыз картоннан жасалған шинаны орнатады.