Желілік бағдарламалық жасақтама

Жергілікті желіге қосылған компьютерлер бір-бірімен мәлімет алмасу үшін арнайы бағдарламалық құралдар қажет.

Негізінде базалық желілік бағдарламалық құралдар операциялық жүйелер құрамына кіреді немесе операциялық жүйе сәйкес бағдарламалармен толықтырылуы мүмкін. Желілік қамтылған операциялық жүйеге Windows XP мысалға келтіруге болады.

Желімен жұмыс кезінде компьютер екі рольді атқара алады:

• 
  Егер компьютер ақпараттар мен сервистерді желідегі басқа компьютерлерден алатын болса, онда мұндай компьютерлерді жұмыс станциясы деп атайды.
  
• 
  Егер компьютер өзінің ақпараттары мен сервистерін желідегі басқа компьютерлерге берсе, онда ол компьютер сервер деп аталады.
  

• 
  Файлдарды сақтау және беру (файлдық сервер);
  
• 
  Принтерге жіберу (баспаға шығару сервері);
  
• 
  Факстік хаттарды алу және жіберу (факс-сервер);
  
• 
  Электрондық пошта хаттарын алу, сақтау және тасымалдау (пошталық сервер);
  
• 
  Сайттарды орналастыру (Web-сервер).
  

Серверден қажетті сервисті алу үшін серверлік операциялық жүйе құрамындағы қатысты бағдарламаны іске қосу қажет.

Сервер қызметтерімен жұмыс жасау үшін жұмыс станцияларынан клиент деп аталатын бағдарламаны іске қосу керек.

Клиенттік компьютерлерді және қызметтерді ұсынатын серверлері бар жергілікті желілер «клиент-сервер» технологиясы бойынша құрастырылған желілер деп аталады. Егер компьютерлер бірдей құқылы болса, онда бұл функцияның осы желінің барлық компьютерлерімен бірігу мүмкіндігі бар. Бірдей құқылы дербес компьютерден тұратын жергілікті желі бір рангті желі деп аталады.

Желілік мүмкіндіктер Windows XP операциялық жүйесінің құрамына енгізілген, тек баптауды және активтендіруді қажет етеді.

Егер компьютерде қандай да бір қызметтер активті болса, онда оларға желінің басқа компьютерлерінен кіру мүмкіндігін алуға болады.

Операциялық жүйеге файлдарға ену қызметі және баспаға шығару қызметі орнатылған.

Файлдық қызметтің міндетіне басқа дербес компьютерге оқу, өзгерту және жаңа файлдар құру мүмкіндігін қамтамасыз ету жатады. Бір файлмен көп қолданушы жұмыс жасаған жағдайда, олар бір-біріне кедергі жасауы мүмкін, сондықтан оларға файлды тек оқуға, яғни өзгертуге рұқсат берілмейді. Осыған орай файлдық қызмет ену құқығын шектейтін механизмді ұсынады.

Windows XP-де клиенттерге саны шектелмеген кез-келген қаптамаларға (каталогтар) ену мүмкіндігін ұсынуға болады. Сонымен қатар әрбір қаптама бірегей атқа ие және ол ресурс деп аталады.

Әрбір ресурсқа ену режимі анықталған:

• 
  Тек оқу – ақпаратты оқуға болады, бірақ оны өзгертуге болмайды;
  
• 
  Толық еркін ену мүмкіндігі – ақпаратты оқуға да, өзгертуге де болады;
  
• 
  Парольмен ену мүмкіндігі – берілген ресурспен жұмыс жасау үшін парольді білу қажет.
  

Кей жағдайда барлық компьютерлерді жеке принтерлермен қамтамасыз ету қиындыққа түседі. Ондайда желіден арнайы бір компьютер принтерге қосылып, ол желідегі қалған клиенттердің барлық құжаттарын баспаға шығаруды қамтамасыз етеді.

Баспаға шығару клиенті мен сервері Windows операциялық жүйесінде қамтылған және баптауды қажет етеді. Ол үшін сервердегі принтерге ортақ ену мүмкіндігін орнату керек:

• 
  Пуск менюіндегі Принтеры и факсы командасын таңдау;
  
• 
  Қажетті принтер түрін таңдау;
  
• 
  Файл менюінен Ортақ ену (Общий доступ) пунктін таңдау және Берілген принтерге ортақ ену мүмкіндігі (Общий доступ к данному принтеру) командасының алдына белгі қою.
  

Ауқымды желінің жергілікті желіден айырмашылығы бір-бірінен өте алыс орналасқан компьютердің (әр түрлі мемлекеттердегі, құрлықтардағы компьютерлер) өзара байланысын қамтамасыз етуі.

• 
  Қолданушының жұмыс орны (қарапайым компьютерлер);
  
• 
  әр түрлі сервистармен қамтамасыз ететін серверлер (қуатты компьютерлер);
  
• 
  мәліметтерді тасымалдау желілері.
  

Сурет 6. Ауқымды компьютерлік желі.

Интернеттің негізін қалаған 1969 жылы АҚШ қорғаныс Министрлігінің сұрауымен құрылған ARPANet желісі болды.

Сонымен қатар басқа елдерде де халықаралық желілер құрылды. Қазір Интернет түрлі елдерде мыңдаған желілер мен жүздеген миллион қолданушыларды байланыстырып отыр.

Интернетке қосылудың физикалық принциптері.

Ауқымды желіге тікелей қосылу қымбатқа түседі, сондықтан қолданушылардың компьютерлері Интернет желісімен негізінен интернет-провайдерлер арқылы байланысады.

Демек, клиенттік компьютерде Интернетпен жұмыс жасау үшін сәйкес байланыс жүйесімен қосатын құралдың болуы жеткілікті.

Мәліметтерді телефон желісі арқылы жеткізу құрылғысы модем деп аталады.

Модемнің негізгі атқаратын міндеттері:

• 
  телефон номірін автоматты түрде теру;
  
• 
  желінің келесі шетінде модеммен байланысты автоматты түрде орнату;
  
• 
  сандық мәліметтерді аналогтық сигналдарға ауыстырып, оларды байланыс желілеріне жеткізу;
  
• 
  байланыс желілерінен аналогтық сигналдарды қабылдап, оларды сандық мәліметтерге ауыстыру;
  
• 
  факстік хаттарды қабылдау және жіберу;
  
• 
  Автожауапкер (автоответчик) қызметін атқару.
  

Қарапайым модемнен айырмашылығы, ADSL модемі сигналдарды ауыстырмайды, бірден сандық түрде телефон желісіне жеткізеді. Интернетпен байланысу кезінде телефонның кәдімгі сөйлесуді қамтамасыз етуі бұл әдістің ерекшелігі болып табылады. ADSL байланысының теориялық жылдамдығы 7 Мбит-қа жетеді.

Сурет 8. ADSL арқылы Интернетке қосылу

Ұялы байланыс арқылы қатынау (Wi-Fi). Wi-Fi технологиясы Интернетке жылжымалы компьютерлерден (ноутбуктер) қатынауды қамтамасыз етеді. Байланыстың теориялық жылдамдығы – 1Мбит/с. Әдетте бұл қосылу түрі қоғамддық орындарда (аэропорттарда, қонақүйлерде, сауда орталықтарында, офистер мен клубтарда) немесе ірі фирмалардың офистерінің қызметкерлері бір орыннан екінші орынға ауысу кезінде Интернетке жедел қатынау үшін қолданылады.

• 
  Электрондық пошта (e-mail) –электрондық хаттарды жіберу және алу;
  
• 
  Алыстағы компьютердегі файлдарға ену мүмкіндігін қамтамасыз ететін қызмет;
  
• 
  Бүкіләлемдік тор (WWW);
  
• 
  Интернет арқылы сөйлесу (IP);
  
• 
  Электрондық коммерция және банктегі счеттарды басқару;
  
• 
  Ақпарат іздеу (web-беттерді, файлдарды, қолданушыларды және т.б.)
  
• 
  Қолданушылар арасында өзара файлдармен алмасу және т.б.