жауынгерлерден ерекше отряд қүруды көкседі. Оларға басшы етіп Мұстафа Шоқайды тағайындамақ болды. Бірақ ел десе еңіреген есіл ер өз Отанына қастық жасауды ар санап, ол ұсыныстан бас тартты. Немістер М. Шоқай өз беделімен тұтқындарды өз жағына тартады деп ойлады. Тұтқындармен кез- дескен соң, ол кенеттен ауырып қайтыс болды. Мүстафаның бұл жұмбақ өлімінің сыры күні бүгінге дейін ашылған жоқ. Бәлкім, күндердің бір күнінде бұл қараңғы-құпияға жарық түсіретін дерек- тер табылар. Ал, әзір ге біз бұл м әсел еге қатысты еш қандай дәй ек ті деректерді білмейміз. Өз уақытындағы ірі тұлға — мемлекеттік, саяси қайраткердің жүріп өткен өмір жолы ауыр да, қайғылы. Ол Түркістанның бостандығын аңсаған, сол үшін жан тәнімен күрескен ер. Бұл күрес жолында ол жалғыз болған жоқ. Ө зінің “Ж ас Түркістан” деген еңбегінде “Өткен жолдарымызда жіберген қателіктеріміздің ащы сабағын ескеріп, оған Түркістанды тәуелділіктен түпкілікті құтқарудың тиісті шараларын қабылдауымыз керек! - деп жазды. Оның айтар аталы сөзі: “Түркістан - күллі түркі тілдес халықтардың ор- тақ отауы, ол ешқашан бөлінбейді” Ол Түркістанды ата-мекенім деп ардак тұтатын түркі халықтарын біртүтас бірлікке шақырды. Бірақ ол кезде бұл шешілмейтін түйінді мәселе еді. Соның өзінде ол осы ойынан тайсалмады. Әрине, оның да өз қателіктері болды, адасты да. Д егенм ен, ең бастысы, оның сенімге құштарлығы “елім, халқым” деген жалынды сөзбен жүрегінде лаулап жанды. Ол Түркістанның өз тағдырын өзі шешуге қабілеті бар де- мократиялық егемен мемлекет болатынына сенді. Амал не, қазақ ж ерінің маңдайына сыймай, қайран ерлеріміз халық жауы атанып, қайсібірі жат
жерде — Отанынан жырақта жүрді. “Елім, халқым” деп өксіп өткен сол
