отырып, өз назарын басқа да тарихи тұлғаларға аударады

96
Асанбай А С К Д Р О В
Ш ығыс елдеріне шолу жасап оның ішінде қазақтың ұлы сахарасын ме- 
кендеген Жалайыр, Арғын, Қыпшак, Қаңлы, Найман, Қоңырат, Керей, 
Алш ы н, т.б. түркі ру-тайпаларына тарихи анықтамалық баға береді. 
Әсіресе шежіренің Х ІІІ-Х V I ғ. оқиғалар мен қазақ халқы туралы шертілетін 
бөліміндегі мәліметтер мен деректердің тарихи маңызы өте зор.
Бәрімізге белгілі, қазақ хандығының кұрылуы да өте шиеленісті саяси 
жағдайда өтті ғой. Сол сиякты мемлекеттік құрылыс та, тіп ті, одан да 
күрделі қиын-қыстау кезендерді бастан кешірді. Бәрінен де алты бақан ала- 
уыз болып шілдей бытырап кеткен тайпалардың басын қосып, бір шаңырак 
астына топтастыру тіпті оңай болған жок.
Қадырғали Жалаиридің бүл дерекнама дастанында араб пен парсы 
сөздері жиі ұшырасады. Ол замандарда Орта Азияда бүл тілдерге көп көңіл 
бөлген. Ал, шежірелік шығарма негізінде бүгінгі қазак тілінің сарынымен 
жазылған.
ӘЛІШЕР НАУАИ
М ір Әлішер шамамен 1440-1441 жылы туған. Оның отбасылары 
(зерттеушілердің пікірінш е) Темір әулетінің Омар Ш ейх ұрпақтарының 
жанұяларына жақын түрған. М ір Әлішер шыр етіп дүниеге келген соң-ак 
“ Ә м ір” атантан. Сондықтан шығар оның есімі М ір Әлішер. Бабыр өз 
еңбегінде оны жәй Әлішер деп те атайды.
Бала жастан ол Сұлтан Хусейнмен дос болады. Бұлай 
деуімізге де 
толық негіз бар. Султан Хусейн Әлішерден бар болтаны екі-ақ жас үлкен.
Әлішер Науаи — түркі мәдениеті мен әдебиетінің көрнекті өкілдерінің 
бірі. Махмуд Қашқаридің “ түркілердің ислам дінін қабылдағаннан кейін дс 
парсы сөзінен ада-күде, таза өз поэзиясы болтан” деген аталы сөзі бар. 
Түркілер Иран әлеміндегі саясат пен сотые ісінде өз өкілдіктерін қанша ай- 
қындаса да өз тарихын үмытпатан.
Олар қай елде, кай жерде болсын, қай уақытта да өз тілдерінде сөйлеп, 
түркіге тән есімдері мен лауазымдарын да өзгерткен жок. Керек десеңіз, 
ирандықтардың да біразы түркі тілінде сөйлеп, онда түркі есімді қалалар 
орнады. Соның бір дәлелі Сырдарияның томенгі саласында орналаскан 
қалалар түркі әдебиетінің орталықтарына айналды.
Әлішер Науаи парсы тіл ін жаксы білген. Әлгінде айтканымыздай, 
Әлішер бек Султан Хусейннің сүйікті досының бірі сді. Бсймәлім жатдай- 
мен Әлішерді Гераттан Самарқанга алдыртқан Султан Әбу Сапд мырза 
болатын. Самарканда отан сүйеу болтан Ахмед Қажы бек.
М ір Әлішер өз өлеңдерін түркі тілінде жазды. Оның өлсн-жырларын 
окып отырып, түркі тіл ін ің әуезділігі мсн сыршылдыты парсы тілінсн дс 
асып түсетініне таң каласын.

жүктеу/скачать 27,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: