өз орнын алды. Әбілхайырдың дәуірі мен оның ұрпақтары билеген кезендердегі нақтылы да қызықты деректер Әбілғазы, Бабыр, Бартольдтың еңбектерінде егжей- тегжейлі жазылған. Кейбір еуропалық ғалымдар Шейбани әулетінің билігі Мауереннахрдан әрі асқан жоқ дегенді жиі айтуға құмар. Дегенмен, Ш ей бани әулеті Х орезмді, алқайын жұрттары Астраханды ұзақ жыл билеп төстеді. Әбілхайырдың М ауераннахрды түгел билеу арманын оның немересі Мухаммед Ш ейбани орындады. Мухаммед тек Мауераннахрды ғана өзін е бағындырып қойған жоқ, сонымен бірге Ш ейбани әулетінің билеуші дәстүрінің берік негізін қалады. Темір әулетінен соң маңызы бар зор оқиға осы болды. Шейбани әулеті биліктің тізгінін ұзақ ұстап тұрды. ЖӘНІБЕК ПЕН КЕРЕЙ
1468-1470 жылдар Әбілхайыр билігінің құлдырап, қазақ хандарының ша- ңырақ көтерген кезі еді. Демек, бул — қазақ мемлекетінің іргетасы қаланған уақыты. Әрине, бұған қарап, оған дейін біздің атамекенімізде мемлекеттік бірлестіктер болмаған деген ұғым тумауы керек. Ежелгі Ғұн, Үйсін, Қаңлы мемлекеттері біздің дәуірімізден де бұрын I мыңжылдықтар аяғы мен б.д. 1- мыңжылдықтағы көне замандарда өмір сүргені мәлім. Бірақ ол тайпалар жан-жақтан анталаған жауға төтеп бере алмады. Әйтсе де, олар біршама
86 Асанбай АСҢАРОВ мол мемлекеттік тәж ірибе жинақтаған-ды. Осылай бір-бірім ен алмасқан мемлекеттік даму үрдісі Қазақстан жерінде де үзілген емес. XV ғ. Орта тұсынан бастап Әбілхайыр басқаруындағы мемлекетте саяси түрақсыздық белен, ала бастады. Әбілхайыр көрші Мауереннахр мен М о- ғолстанды кол астына қаратып алу орнына өз ішіндегі саяси дүрбелеңді басуға әрекеттенді. Хандығым тарап кете ме деп қатты мазасызданды.
