ды. Ал Спаргапистің қызы Томирис әкесі өлгеннен кейін тақтың мұрагері атанып, біздің дәуірімізге дейінгі IV -Уғ. патшалық құрды. Иә, бұл ұлы далаға кімдер көз тікпеді дейсіз. Әсіресе оның орталық бөлігі Тұранға назарын қадағандар көп еді. Бірақ соның бәрі де қан қақсап, тиісті сыбағасын алып отырды. Парсы империясының негізін салушы ұлы қолбас- шы Кир де сақтарды өзіне бағындырсам деп армандады. Осы мақсатпен ол кол бастап шықты. Бірақ Қаратаудың бөктерінде тас-талқан болып жеңіліске ұшырап, өзі қаза тапты. Бұл ұлы жеңістің басында даңқты патша қыз Томирис тұрып еді. Сондықтан да күн сайын қанатын кеңге жайып келе жатқан Түркі импе- риясының Парсы империясымен терезесін тең ұстауға толық хақысы бар болатын. Түркі империясының өсіп, өркендеп, гүлденуіне Істеми қағанның сіңірген еңбегі зор. Істеми — тарихи тұлға. Істемін ханнан кейін тарих сах- насында көрінген үш үлы хан болды. Олар — Білге хан, Күлтегін ж ән е данышпан философ Тоныкөк еді. Олар да империяның іргесін нығайтып, атақ-абыройын арттыруға зор үлес қосты. 725 жылы хан ордасына империя елш ісі Юань Чжен келді. Оны ордадағылар құрметтеп қарсы алды. Келіссөзді үш хан — Білге хан, Күлтегін хан, Тоныкөк хан бірігіп отырып жүргізді. Бүл келіссөз бойынша Қытай империясы жыл сайын 100 мың тай жібек әкеліп тұратын болып келісілді. Мұны сый-сияпат ретінде де түсінуге болады. Егер тәкаппар империяның жас түркі мемлекетіне мұндай құрмет көрсетуінің сырына тереңірек үңіліп қарасақ, біздің бабаларымыздың мем- лекет құруда ж ән е басқа елдермен дипломатиялық қарым-қатынас орнатуда атап айтарлықтай жетістіктерге жетіп, өздері таңдап алған сара жолдан айнымағандықтарын байқаймыз. Түркі мемлекетінің абырой-атағы аспандап түрғандығының куәсі ретінде тағы да бір дерек келтіріп өтуге бо
