лады. 731 жылы, 47-жасында үлы қолбасшы әрі саясаткер Күлтегін ажалы жетіп дүние салады. Қытай императоры оның қазасына көңіл айтып хат жа- зып, арнайы елші жібереді. Сондай-ақ Күлтегіннің жаназасына Тибеттен. Соғдыдан, Бұхарадан, тағы да басқа алуан-алуан мемлекеттерден елшілер ағылып келеді. Білге қаған қытай императоры Сюаньцзунге өз өтінішін білдірді. Онда ол Күлтегінге арнап храм салу мен оның бейнесін жасауға қытай ш еберлерін, суретш ілерін ж іберуді сүраған-ды . Д әл ескерткіш қабірінің шыға берісінен екі қатар үзын енді балбалдар қойыла бастады. Құлпытастар Күлтегіннің өлтірген 169 жауының санына тең еді. Қытай нм- ператорының жарлыгы бойынш а К үлтегінге қүлпытас қойылады. Бүл ескерткішті 1889 жылы орыс ғалымы Н.М. Ядринцев тауып, ал жазуларын 1891 жылы В.В.Радлов зерттеп шықты. Бүл қүлпытас шығыстан батыска карай созыла салынған, көдемі‘80х4Ф*метр. Бейіттің көрінісі төрт бүрышты, көлемі 10,25x10,25. Храмның. ортасында Күлтегін мен оныц ойелі отырган 16 Асанбай А С К Д Р О В
17
бейнелері қойылған. Қытай жылнамашысы Цзю Тан Шу “Күлтегінге арна- лған құлпытастағы жырды императордың өзі жазды” дегенді айтады. Күлтегін көзі тірісінде халық үшін күресіп, майдан даласында талай-та- лай ерлік істер жасаған, сонымен қатар мемлекеттік м әселелерді тапқырлықпен шешіп отырған данышпан, көреген жан болған. Оған көрсетілген құрмет те осы қасиеттеріне лайықты жасалған еді. Оның: Турк будун учун тун узумадым, кундуз олурмадум, қызыл қанымды йгурттым, қара терімді токтум!- деген жалынды лебізі осының айғағы. Бүгінгі тілмен айтсақ; “Түркі халқы үшін түн қатып, күн қатып, қызыл
