Асфендияров 2-том indd
жүктеу/скачать 1,77 Mb. Pdf көрінісі
|
asfendiiarov sanzhar shygarmalary tom 2
| Социалистік Қазақстан. 1936 ж. 15 сентябрь. №213 (3917).
ҚАЗАҚ ХАлҚыНыҢ ӨТКЕН КҮНДЕрІ Қазақ халқының тарихына арналып шыққан революциядан бұрынғы әдебиеттің бәрі де не отаршылық пен шовинистікке, не ұлтшылдыққа негізделіп жазылушы еді. Совет ғылымы қазақ халқының тарихына социалистік көзбен қарап, оны қайта зерт- теді. Қазақстанның тарихы соңғы екі жүз жыл бойы Ресей патша- лығының тарихымен байланысып келді. Бірінші Петрдің за- 218 манынан бастап, орыс патшасы қазақ халқын өзіне бағындыру мақсатымен қазақ даласына ықпалын жайды. Бұл дәуірді орыстың ескі тарихшылары қазақ халқының Ресейге «өз еркімен бағынған» дәуірі деп және осы дәуірден бастап Қазақстанда «прогресс» (даму), «Еуропа мәдениеті» кіре бастады деп түсіндірді. Орыс империалистерінің арбауына ерген қазақ ұлтшылдары «қазақ халқы қылыш көтеріп, бір тамшы қанын төкпестен, өз еркімен ба- рып орыс патшалығына бағынды» деген пікірді қуаттады. Егер де біз Петр заманындағы документтерге көз салсақ, қазақ халқының орыс әскеріне қарсы тұрып, талай рет көтерілістер шығарғанын көреміз. Орыс патшасы қазақ ақ сүйектерін шенге сатып алды. Петр өзінің бір нұсқауында қазақ даласындағы «правительдер өзі- нің қол астындағы халықтан қорлық көріп отыр» депті. Бұл правительдердің қол астындағы халықтың қарсылығын басу үшін Петр соғыс жарияламай-ақ қазақ даласына қарулы әскер күшін қазақ халқын Ресей патшалығына бағындырмақ болды. Бірінші Николай қазақ жерін жаулап алуды соз берді, ақырында бүкіл Қазақстанды орыс патшасына бағындырды. Николай 1839 жылы Хиуаға әскер жіберіп, командиріне мынадай нұсқау берген: «Соғыс жөніндегі сырды ешкімге айтпа, Арал теңізіне ғылыми экспедицияға шыққан зерттеуші болып көрін. Ағылшын мен Ауғанстанның арасындағы іс біткенше жорықты тоқтата тұрасын, біздің Орта Азиядағы ықпалымыздың салмағы ауырлай түссін. Және... сәті түсіп бұл жорықтың нәтижесі оңынан шықса, Хиуа ханын сенімді қазақ сұлтанына ауыстырамыз» деген. Бірінші Николай қазақ билері мен ақсақалдарын алдап, өзінің қарғылы қара тазысы құсатып ертіп алды, қазақтың қалың бұқарасына ауыр зәбір көрсетті. Ал, қазақ бұқарасы да бұға бер- мей бұларға қарсы үлкен-үлкен көтерілістер жасады. СССР Ғылым Академиясының Қазақстандағы филиалы 252 «қа- зақ халқының XVIII және ХІХ ғасырлардағы Ресей патшасына қарсы жасаған көтерілістері мен оның көсемдері» деген үлкен те- маны осы күні жазып жатыр. Бұған архивтен де, сол күресті сурет- тейтін қазақтың халық әдебиетінен де көп материалдар жиналды. Ағылшынның саяхатшысы Скайлер 253 өткен ғасырдың 70-жыл- дары Қазақстан мен Орта Азияны аралап жүрген кезінде бір кітап бастыртып шығарған, бұл кітапты бір кезде бүкіл Европа болып бағалаған болатын. Ол, орыс әкімдері тым надан халық, олардың арасында парашылдық, жүгінушілік және шен құмарлық аса 219 күшті дейді. Ол тағы былай дейді: «Осы европейцтердің өздерін Азия халқынша ұстайтынына таң қаласын. Олардың өздерінің қол астындағы халықтарының тұрмысы мен мәдениеті мен түк ісі жоқ. Мен жергілікті халықтың тілін білетін, бай мәдениетіне қызығатын не бір орыс чиновнигін, не бір офицерді көре алмадым. Бұлар өздерін жеңген халықша ұстайды, бірақ жергілікті халық та өздерінің зорлығынан басқа бір артықшылығын көрсетпейді», – деп жазады. Ресей патшасы өзінің жеңіп алған халқын талан-таражға са- лып, аяусыз қырып, қанын төгуші еді. Қазақ халқының ұлт азаттығы осы жағдайда өсті. Ресей патшасының адамгершілікке жатпайтын қысымынан құтылу үшін қазақ халқы қайдан жәрдем алмақшы еді? Қазақ халқын патшаның зорлығынан құтқарып, бұғауынан босататын орыстың революци- яшыл пролетариаты ғана болды. Оның империалистік буржуазияға қарсы жасаған күресі қазақ халқын оятып, күреске шақырды. Орыстың 1905 жылғы революциясы қазақ еңбекшілерінің де революциялық жігерін туғызды. Бұл революция орыс патшасының абыройын төкті. Қазақ халқын 1916 жылғы көтеріліске ұмтылдырды, патшаның зорлы- ғына шыдауға енді болмай бара жатқан соң, қазақ халқы көтеріліп патшаға қарсы тұрды. Бірақ, бұл көтерілісті Ресей патшасы ақырында қарулы күшпен басты. Қазақ байлары мен байшыл интеллигенттер (алаш ордалар) өзінің еңбекші қазақ халқына қиянат, қастық істеді. Бұл күрестің тәжірибесі қазақ халқының азаттық жолындағы бірлігін күшейтіп, орыс пролетариаты мен қазақ еңбекшілерінің ынтымағын қосты. Советті Социалистік Қазақстан Республикасы, міне енді, одақтас республика болып отыр. Сталиндік ұлы Конституция қазақ халқының өміріне социализмнің жаңа дәуірін кіргізеді. Лениншіл жас. 1936 ж. 12 желтоқсан. жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|