Қатысушылардың психологиялық

• 
  инклюзия идеясын қабылдау, білім беру жүйесін реформалау жағдайында оның құндылығы мен қажеттілігін сезіну;
  
• 
  инклюзивті білім беру саласындағы шетелдік және отандық нормативтік-құқықтық құжаттарды білу;
  
• 
  инклюзивті білім берудің теориялық-әдіснамалық және әдістемелік негіздерін білу;
  
• 
  балалардың жас және психологиялық ерекшеліктерін білу;
  
• 
  қауіпсіздік техникасы негіздерін білу;
  
• 
  білім беру бағдарламалары мен технологияларының бейімделуіне әрекет жасау және мұғалімдерге көмек көрсету;
  
• 
  ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды және олардың ата- аналарын әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру мен жүзеге асыру;
  
• 
  инклюзивті білім беруді насихаттау, педагогикалық ұжым, ата- аналар, қоғам арасында оны жүзеге асырудың ерекшеліктері мен тәсілдері бойынша ағартушылық жұмыстарын ұйымдастыру және өткізу;
  
• 
  ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды оқыту, тәрбиелеу, әлеуметтендіру, өзін-өзі реттеу мақсаттарына қол жеткізу үшін инклюзивті білім беру үдерісіне қатысушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру және жүзеге асыру қабілетінің болуы;
  
• 
  барлық білім алушылар үшін кедергісіз орта құруға мұғалімдердің, сынып жетекшілерінің, үйірмелер мен секция басшыларының кәсіби қызметін үйлестіре және бағыттай білу;
  
• 
  инклюзивті білім беру процесінің сапалы ұйымдастырылуын бақылауды жүзеге асыра білу.
  

• 
  барлық білім алушылардың білім алу қажеттіліктерін ескере отырып, сабақ кестесін дұрыс құрастыра білу (мысалы, бұл сыныпта тірек- қимыл аппараты бұзылған бала бар екенін біле отырып, дене шынықтыру сабағын бірінші немесе соңғы сабаққа қою немесе ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалар үшін басқа сабақпен алмастыру мысалы: дефектологпен қосымша сабақ немесе медициналық емшаралар және т. б.);
  
• 
  пән мұғалімдерінің, сынып жетекшілердің, мамандардың іс- әрекеттерін үйлестіру және әдістемелік басшылықты жүзеге асыра білу;
  
• 
  білім алушылардың мүмкіндіктерін ескере отырып, олардың толыққанды дамуы үшін жағдай жасауды бақылай білу, конференциялар, семинарлар, дөңгелек үстелдер және т. б. ұйымдастыру;
  
• 
  жіберілген/ауыстырылған сабақтардың есебін жүргізе білу, уақытша болмаған мұғалімдердің орнын алмастыруды ұйымдастыра білу;
  
• 
  білім алушылардың оқу жүктемесін бақылай білу, білім беру мүмкіндіктерін ескере отырып, оларды бағалау (мысалы, балада сөйлеу мен есту қабілетінің бұзылуы болатын болса, онда оған жазбаша тапсырма және т.б. ұсынылады).
  

• 
  білім алушылардың қызығушылықтары бойынша үйірмелер, клубтар және білім алушылардың басқа да бірлестіктерін ұйымдастыра білу, олардың қызметін талдау, бақылау және насихаттау;
  
• 
  балаларды тәрбиелеуге және бос уақытты ұйымдастыруға қоғамдық, спорттық ұйымдардың, мәдени-ағарту мекемелерінің өкілдерін тарта білу;
  
• 
  білім алушылар арасындағы құқық бұзушылық пен қылмыстың алдын алу бойынша жұмысты үйлестіре білу, осы мәселелер бойынша құқық қорғау органдарымен, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссиялармен, басқа да мүдделі ұйымдармен байланыс орнату;
  
• 
  білім алушылардың денсаулық ерекшеліктерін ескере отырып, демалыс, мереке күндері сауықтыруды жоспарлау және ұйымдастыра білу.
  

• 
  ерекше білім беру мүмкіндіктері бар балаларды толыққанды әлеуметтендіру үшін инклюзивті білімнің маңыздылығын түсіну;
  
• 
  инклюзивті білім берудің ерекшелігін, инклюзивті білім беру жүйесінде туындайтын проблемаларды, кедергілер мен қауіп-қатерлерді, негізгі технологияларды білу;
  
• 
  инклюзивті білім беру жағдайында ерекше мүмкіндіктері бар балаларды оқыту барысында оқыту әдістерін, нысандары мен құралдарын білу;
  
• 
  балалардың психофизиологиялық, жас және жеке ерекшеліктерін, ауытқушылық түрлерін, ағзаның компенсаторлық мүмкіндіктерін білу;
  
• 
  ерекше мүмкіндіктері бар балалардың одан әрі дамуын болжай білу, білім беру бағдарламасын меңгеруге түзетулер енгізу;
  
• 
  жалпы білім беру мекемесінде балалармен жұмыс жасаудың диагностикалық, оңалту, түзету-дамытудың әдістері мен тәсілдерін меңгеру;
  
• 
  бала дамуының ауытқушылық ерекшелігін ескере отырып, жеке білім беру бағдарын құра білу, оқыту және тәрбиелеу процесінде мамандандардың қолдауын қамтамасыз ету;
  
• 
  бұқаралық мектепте ерекше білім беру мүмкіндіктері бар білім алушылардың жалпы оқу іскерліктері мен дағдыларын дамыту;
  
• 
  басқа мамандар, ата-аналар үшін құжаттаманы жүргізу және әдістемелік ұсыныстар жасай білу.
  

• 
  ұйымдастыру-басқарушы;
  
• 
  оқыту-зерттеу;
  
• 
  білім беру;
  
• 
  диагностикалық;
  
• 
  әлеуметтік.
  

• 
  мүмкіндіктері шектеулі балаларға түрлі тузету-педагогикалық, әлеуметтік және емдік көмекті ұйымдастыру;
  
• 
  дамуында пайда болған ауытқулардың түрлерін ерте анықтау, арнайы мектеп жасына дейінгі және мектеп мекемелерін, оңалту орталықтарын толықтыру;
  
• 
  ерте араласу және мектепке дейінгі тәрбие, мектеп білімі;
  
• 
  кемтар балаларға әлеуметтік және емдік кемек көрсету;
  
• 
  денсаулық жағынан мүмкіндіктері шектеулі және арнайы білімді кажет ететін адамдарға әлеуметтік көмек және қызмет көрсету;
  
• 
  дәрігерлік мекемелерінде денсаулық сауықтыру орталықтарының жұмысы, емдік мекемелердегі логопедиялық кабинеттерінде кеңестік және түзету жұмысы.
  

• 
  қарапайым, түсінікті тілде сөйлеп, материалды логикалық, дәйекті түрде түсіндіруге;
  
• 
  вербалды емес тілдің тәсілдерін білу және дұрыс өңдеу, дауыстың ырғағын, бет әлпетінің өзгерісін айыру және т.б.;
  
• 
  көбіне сөйлесуде бақылайтын емес, қолдайтын және мадақтайтын тәсілдерді қолдану;
  
• 
  сөйлеу тілімен қолдана алмайтын, нашар еститін немесе басқа даму мүмкіндігі шектеулі балаларға көмектесу үшін сөйлесу әдістерін қолдануда иілгіштік таныту;
  
• 
  балалардың шаршауын алдын алу үшін үнемі үзілістер жасап отыру;
  
• 
  оқу материалының барынша аудиовизуалды қолжетімділігін қадағалауға тырысу керек [47].
  

• 
  ҚР инклюзивті білім беру жүйесінің қазіргі жағдайын, инклюзивті білім беру процесін ұйымдастырудың негізгі принциптерін, технологияларын, әдістерін, формаларын, құралдарын білу;
  
• 
  сабақтың құрылымын білу және оны жүргізе алу;
  
• 
  тәрбие жұмысының негізгі міндеттері мен бағыттарын, психологиялық қолдауды жүзеге асыру жолдарын білу;
  
• 
  оқу-тәрбие қызметін жобалау, оны жүзеге асыру және талдау, барлық балалардың қажеттіліктерін ескере отырып түзетулер енгізе білу;
  
• 
  ерекше қажеттіліктері бар балаларды қолдауды жүзеге асыру барысында психодиагностикалық құралдарды қолдана білу;
  
• 
  мамандармен, балалармен және олардың ата-аналарымен бірлескен қызметті ұйымдастыра білу, олармен нәтижелі қарым-қатынас орнату, мектеп және мектептен тыс ортада кездесетін проблемалар мен кикілжіңдерді шешу;
  
• 
  инклюзивті білім беру процесіне қатысушылармен кеңес беру қызметінің дағдыларын меңгеру; оларға көмек көрсету, нақты ұсыныстар әзірлеу және жеткізу;
  
• 
  жеке білім беру бағытын, түзету-дамыту сипатындағы бағдарламалар мен әдістемелер әзірлей білу;
  
• 
  балалардың психикалық даму перспективаларын болжай білу; балалармен, оның ішінде денсаулық мүмкіндігі шектеулі балалармен, девиантты мінез-құлықты балалармен, дарынды балалармен және т. б. түзету жұмыстарын жүзеге асыру;
  
• 
  инклюзивті білім беру процесінің барлық қатысушыларының психикалық және психологиялық денсаулығының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін инклюзивті білім берудің қолайсыз, ықтимал проблемасы, кедергілері мен тәуекелдерінің алдын алуға бағытталған іс-шараларды ұйымдастыра білу;
  
• 
  жеке және топтық формада психологиялық-педагогикалық кеңес жүргізе білу;
  
• 
  мектеп ұжымы мен педагогикалық ұжымның әлеуметтік- психологиялық ахуалын бағалау және мониторинг жүргізе білу.
  

1. 
   кесте – Кәсіби қызмет түрлерінің салыстырмалы айырмашылықтары
   

«Әлеуметтік-педагогикалық қызмет» ұғымы «әлеуметтік жұмыс» ұғымымен өзара байланысты, өйткені, олардың мақсаттары адамға әлеуметтік көмек көрсету болып табылады. М.А. Беляева атап өткендей, айырмашылық

• 
  білім алушылардың дене, психикалық, адамгершілік, әлеуметтік денсаулығын сақтау және нығайту үшін жағдай жасау;
  
• 
  жалпыадамзаттық құндылықтар, әлеуметтік маңызы бар бағдарлар, білім алушылардың өмірлік өзін-өзі анықтаудағы ұстанымдары негізінде рухани-адамгершілік қасиеттерді дамыту;
  
• 
  баланың әлеуметтенуіне және бейімделуіне микросоциумның теріс әсерінің алдын алу, жою;
  
• 
  баланың физикалық, психикалық, зияткерлік, эмоциялық мүмкіндіктеріне қарамастан шығармашылық қабілеттерін дамыту, өзін-өзі өзектендіру үшін микросоциумда қолайлы жағдай жасау;
  
• 
  баланың әлеуметтік бейімделуі мен өзін-өзі танытуын оңтайандыруға бағытталған оңалту және түзету, дамыту шаралары жүйесін іске асыру.
  

1. 
   Инклюзивті білім беру мекемесі контингентінің ерекшеліктері.
   
2. 
   Педагогикалық процесті ұйымдастыру ерекшеліктері.
   
3. 
   Баланы, отбасын әлеуметтік-психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру.
   
4. 
   Инклюзивті білім беру мекемесін басқару ерекшеліктері.
   

• 
  бала тұлғасының дамуы (дене, әлеуметтік, рухани және ақыл-ойының дамуы) үшін жағымды жағдай жасау;
  
• 
  баланың әлеуметтік бейімделуінде кешенді көмек көрсету;
  
• 
  өмірлік кеңістікте баланы қорғау;
  
• 
  бітіруші түлектердің кәсіби бағдарлануы мен интернаттан кейінгі өмірінің бейімделуіне көмек көрсету.
  

• 
  инклюзивті білім беру философиясын түсіну және қабылдау;
  
• 
  инклюзивті білім беру ортасы жағдайында ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың жас және тұлғалық дамуының психологиялық- педагогикалық заңдылықтары мен ерекшеліктерін білу;
  
• 
  инклюзивті білім беруді ұйымдастырудың тиімді тәсілдерін таңдай білу, сонымен қатар дамуы қалыпты және ауытқушылығы бар балаларды бірлесіп оқыту үшін әлеуметтік-педагогикалық процесті жобалау;
  
• 
  жалпы инклюзивті білім беру және ерекше білім беруге қажеттілігі бар балаларға құндылық қарым-қатынасқа бағытталған түзету-білім беру процесінің барлық субъектілері арасындағы әлеуметтік-педагогикалық өзара іс-қимылдың әр түрлі тәсілдерін қолдану;
  
• 
  инклюзивті білім беру кеңістігі жағдайында түзету-дамыту ортасын құру және барлық балаларды дамыту және әлеуметтендіру үшін білім беру ұйымында бар ресурстарды пайдалана білу;
  
• 
  қалыпты және дамуында ауытқушығы бар балаларды бірлесіп оқыту мәселелері бойынша кәсіби өз білімін жүзеге асыра білу;
  
• 
  қиын өмірлік жағдайдағы тұлғаларға әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсету үшін өзара іс-қимыл моделін әзірлеу және оның механизмдерін іске асыру;
  
• 
  ҚР нормативтік-құқықтық заңнамасына сәйкес қоғамның әлеуметтік өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қажетті дағдыларды қолдана білу;
  
• 
  әлеуметтік-педагогикалық қызмет субъектілерімен өзара іс-қимылды тиімді басқару.
  

• 
  даму мүмкіндігі шектеулі балалардың тұрғылықты жері бойынша жалпы білім беретін мекемеде сапалы білім алу құқығын білу;
  
• 
  тәрбие және оқыту ерекшелігін білу;
  
• 
  қалыпты және патологиядағы баланың психикалық және тұлғалық дамуының ерекшеліктерін білу;
  
• 
  жас ерекшеліктерін білу;
  
• 
  дамуында ауытқушылықтарды ескере отырып, балаға педагогикалық әсер ету және түзету тәсілдерін, технологияларын қолдану;
  
• 
  баланың қажеттілігін түсіну арқылы олардың қажеттілігін қанағаттандыру үшін жағдай жасай білу;
  
• 
  баланың қабілетіне және әлеуметтік жағдайына сәйкес оның білімі мен ересек өмірге енуін саналы жоспарлай білу;
  
• 
  өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын дамыту. Инклюзивті білім беруде ата-ана:
  

• 
  тұлғаны үйіне және оның отбасы тұратын жерге тікелей жақын жерде оқыту мүмкіндігі;
  
• 
  өзара қабылдау негізінде инклюзивті білім беру кеңістігіне қатысушылардың барлығының серіктестігі мен ынтымақтастығын дамыту;
  
• 
  тұлғалар ұжымы деңгейінде, сол сияқты ата-аналар жұртшылығы деңгейінде әлеуметтік қоғамдастыққа бірігу сияқты артықшылықтарға ие болады;
  
• 
  тұлғаның ата-анасы өмірден қайтқаннан кейінгі өмір кезеңімен байланысты үрейлер мен қорқыныштардың азаюы;
  
• 
  тұлғаны қоғамдастыққа қабылдаумен байланысты эмоциялық жайлылық;
  
• 
  жағымсыз әлеуметтік стереотиптерге және кемсітушіліктерге қарсы тұру [51].