Ақтөбе облыстық білім басқармасы Ақтөбе облыстық ғылыми -тәжірибелік орталығы

H₂O₄+2AgNO₃=Ag₂SO₄ +2HNO₃

HCl+BaCl₂≠

2HNO₃+BaCl₂=Ba(NO₃)₂+2HCl

H ₂SO₄+BaCl₂=BaSO₄ +2HCl

2-қадам. Тәжірибелік кесте. Бұдан әрі, теориялық кестеде жоспарланған тәжірибелерді жасай отырып, олардың нәтижелерін тәжірибелік кестеге түсіреміз. Кестені жоғарыдағы (1-есептің 2 қадамындағыдай) тәртіп бойынша толтырамыз. Мысалы, нәтижелер келесідегідей болсын делік:

	AgNO3	BaCl2	Байқалатын эффект
№1	A g2SO4 ақ	B aSO4 ақ	екі ақ тұнба
№2	-
№3	A gCl ақ	-	ақ тұнба

3-қадам. Енді тжірибе кезінде байқалатын эффектілерді теориялық кестедегі эффектілермен салыстыра отырып қорытынды жасаймыз және осы жасаған қорытындымыздың көмегімен қай заттың қай сынауықта екендігін шатастырмай таба аламыз. Мысалы, осы жағдайда, басқаларымен екі тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-күкірт қышқылы. Басқалармен еш өзгеріс байқалмайтын бір ғана зат бар, ол – тұз қышқылы.

29

5-есеп. Нөмірленген үш сынауықта тұз ерітінділері бар: а) аммоний сульфаты, аммоний хлориді және аммоний нитраты. Қай сынауықта қандай тұз бар екенін анықтаңдар.

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: аммоний сульфаты, аммоний хлориді және аммоний нитраты, натрий хлориді, натрий карбонаты, натрий сульфаты, барий хлориді,күміс нитраты,тұз қышқылы ерітінділері, сынауықтар.

Есепті шешу үшін жоғарыдағыдай теориялық және тәжірибелік кестелер құрамыз.

1-қадам. Теориялық кесте.

	BaCl2	AgNO3	Байқалатын эффект
(NH4)2SO4	B aSO4 ақ	A g2SO4 ақ	екі ақ тұнба
NH4 Cl	-	AgCl ақ	ақ тұнба
NH4NO3	Ba(NO3)2	-	-

Реакция теңдеулері:

(NH₄)₂SO₄+ BaCl₂=BaSO₄ + 2NH₄Cl

NH₄ Cl+ BaCl₂≠

2NH₄NO₃+BaCl₂=Ba(NO₃)₂+2NH₄Cl

( NH₄)₂SO₄+2AgNO₃=Ag₂SO₄ +2NH₄NO₃

Мысалы, нәтижелео төмендегідей болсын делік:

30

3-қадам. Тәжірибелік кесте мен теориялық кестені салыстырамыз: басқаларымен әрекеттеспейтін зат біреу, ол- аммоний нитраты,екі тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-аммоний сульфаты. Сол сияқты, басқаларымен бір тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-аммоний хлориді.

ә ) Нөмірленген үш сынауықта тұз ерітінділері бар: натрий хлориді, натрий карбонаты, натрий сульфаты. Қай сынауықта қандай тұз бар екенін анықтаңдар.

Есепті шешу үшін теориялық және тәжірибелік кестелер құрамыз.

NaCl+BaCl₂≠

NaCl+HCl≠

Na₂SO₄+HCl≠

31

3-қадам. Тәжірибелік кесте мен теориялық кестені салыстыра отырып, қорытынды жасаймыз. Реактивтермен бір тұнба, бір газ беретін бір ғана зат бар,ол- натрий карбонаты. Демек, ол №1 сынауықта. Реактивтермен әрекеттеспейтін зат біреу, ол –натрий хлориді.Демек, ол №2 сынауықта. Сол сияқты, реактивтермен бір тұнба беретін бір ғана зат бар, ол-натрий сульфаты. Демек,ол №3 сынауықта.

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: кальций карбонаты мен натрий карбонатының ұнтақтары, дистилденген су, тұз қышқылы, платина сымы, сынауықтар, спиртшам, шыны таяқша.

Кальций карбонаты мен натрий карбонатының ақ ұнтақтарын ажырату үшін оларды суда еріту қажет.

Натрий карбонаты суда жақсы ериді. Оның осы қасиетін пайдаланып, оны кальций карбонатынан ажыратуға болады.

Бұдан әрі, нақтырақ көз жеткізу үшін екі затты жалыны арқылы да ажыратуға болады. Ол үшін сынауыққа 1 мл тұз қышқылын құйып, оған бірнеше секундқа екі сымды саламыз. Содан соң сымдарды жалынның үстінде түсі өзгергенше ұстап, түсі өзгерген соң сымдарды суытып, оның біреуінің ұшына құрғақ кальций карбонатын,екіншісінің ұшына натрий карбонатының біраз бөлігін іліп аламыз да тұздарды жеке-жеке жалынға апарамыз. Кальций катионы жалынды қызыл-кірпішті түске, ал натрий катионы бар тұз жалынды сары түске бояйды.

7-есеп.а) мыс нитратын; ә) кальций карбонатын екі әдіспен алыңдар.

Шешуі:

Қажетті реактивтер мен құрал-жабдықтар: мыс нитраты, кальций карбонаты, концентрлі азот қышқылы, жаңадан дайындалған кальций гидроксиді, кальций сульфаты ерітінділері, сынауықтар, шыны түтікше.

а) Мыс нитратын алу:

1. Сынауыққа мыс жоңқасының бірнеше кесегін салып, 0,5 мл концентрлі азот қышқылының ерітіндісін қосамыз.

32

Нәтижесінде мыс нитраты алынады.

1.Мыс нитратын алу үшін сынауыққа 1-2 мл мыс оксидін құйып, оған сондай мөлшерде азот қышқылын қосамыз.

CuO+2HNO₃=Cu(NO₃)₂+H₂O

ә) Кальций карбонатын алу үшін сынауыққа 2-3 мл жаңадан дайындалған кальций гидроксидін құйып, сынауықтағы ерітіндіге шыны түтік арқылы абайлап ауа үрлейміз, Ерітінді лайланады. Бұл кальций карбонатының алынуының белгісі.

1 .Сынауыққа 1-2 мл кальций сульфатын құйып, оған 1-2 мл натрий карбонатын қосамыз. Кальций карбонаты ақ тұнба түрінде алынады:

CaSO₄+ NaCO₃=CaCO₃ + Na₂SO₄

8-есеп. Мынадай айналуларды жүзеге асыру үшін тәжірибе жүргізіңдер:

a) C CO₂ CaCO₃ CO₂;

ә ) P P₂O₅ H₃PO₄ Na₂HPO₄

Ag₃PO₄

Шешуі:

Есепті шешу үшін алдымен реакция теңдеулерін нөмірлеп шығамыз.

1 2 3

a) C CO₂ CaCO₃ CO₂

ә) P P₂O₅ H₃PO₄ Na₂HPO₄

3(a)

33

Бұдан әрі, әрбір фрагмент үшін реакцияның бастапқы затының және өнімінің құрамын талдап шығамыз да, бастапқы затпен қандай прлоцесті жүргізгенде көрсетілген өнімді алуға болатынын анықтай отырып, сол процессті жүргізуге қажетті заттарды таңдап аламыз.

1.Темір қасыққа бірнеше көмір түйірін салып, оны ауада (600-700⁰ С) жаққанда көміртек (ІV) оксиді бөлінеді:

C +O₂= CO₂ (600-700⁰ C, ауада жаққанда)

Осы тәжірибеге қажетті заттарды жинап, тәжірибені орындаймыз.

2. Бұдан әрі, сынауыққа 2-3 мл кальций гидроксидін құйып, оған шыны түтікшемен мұқият ауа үрлейміз.

Ерітінді лайланып, ақ тұнба түрінде кальций карбонаты алынады.

3. Бұдан әрі, алынған кальций карбонатын (900-1200⁰C) қыздырамыз. Көміртек (IV) оксиді алынады.

ә) Тәжірибеге қажетті заттарды таңдап аламыз да төмендегі тәжірибелерді жүзеге асырамыз.

1.Фосфордан фосфор ангидридін алу үшін тығыны жоғары арнайы шыны колокол немесе түбі кесілген бөтелке қолданылады.

Колоколдың көлемі 6 бөлікке бөлінген. Оның 5 бөлігі тең болуы тиіс, ал алтыншысы жанама белгіленуі тиіс. Бұл бөлікті колоколдың жанынан 4-5 см-ден төмен алмау керек, өйткені фосфор жанғанда суды іштен ығыстыратын ауа тез кеңейеді. Осылайша колокол суға бірінші сызыққа дейін батырылса, ал қалған көлем 5 бөлікке бөлінеді.

Тәжірибе басында кристаллизаторға суды оның беті колоколдың бірінші бөлігі деңгейінде болатындай етіп құю керек. Суға фарфор тигельден қақпағы бар үлкен тығынды салады немесе тығында тереңдетіп тесік жасайды. Тигельдің қақпағына немесе тесігіне шамалы құрғақ қызыл форфор салады. Колоколды ашады, оны кристализаторда балқитын тығынмен бекітеді. Егер су деңгейі төмендесе, онда оған беті бірінші бөлікке сәйкес келетіндей су құяды. Содан кейін спиртшам жалынымен немесе газды жанарғымен шыны таяқшаны қатты қыздырып, қатты қызған оның соңын колоколға салады және қызыл фосфорға жанастырады. Фосфор жанады. Таяқшаны алып, колоколды тығынмен жабады(тығын резиналы болғаны дұрыс). 34

Фосфор жанады, колокол фосфор ангидридінің ақ түтінімен толады:

4P+5O₂=2P₂O₅

2.Бұдан әрі, 10-15 минуттан кейін фосфорлы ангидридке сссу қосамыз. Фосфор қышқылы алынады:

P₂ O₅ +3H₂ O=2H₃ PO₄

3.Алынған фосфор қышқылына натрий гидроксидінің ерітіндісін қосқанда натрий гидрофосфаты алынады:

H₃ PO_4(сұй)+2NaOH_(сұй)=Na₂HPO₄ +2H₂O

3(а). Фосфор қышқылына сондай көлемде күміс нитратын қосамыз. Күмістің ортофосфаты сары тұнба түрінде алынады:

H ₃ PO₄ +3AgNO₃=Ag₃ PO₄ +3HNO₃

Аудандық химия олимпиадаларының тәжірибелік тур есептері

8-2006 ауд. Бес нөмірленген сынауыққа келесі заттардың ерітінділері құйылған: барий хлориді, натрий хлориді, алюминий нитраты, калий карбонаты және күкірт қышқылы. Оптималь жоспар құрып және басқа заттарды пайдаланбай қай сынауыққа қай заттың ерітіндісі құйылғанын анықтаңыздар. Сәйкес реакция теңдеулерін молекулалық және иондық түрде жазыңыздар.

Шешуі:

Теориялық матрица:

Р еакция теңдеулері:

1.BaCl₂+K₂CO₃=BaCO₃ +2KCl

2 .BaCl₂+H₂SO₄=BaSO₄ +2HCl

2 . Na₂CO₃+H₂SO₄=2 Na₂SO₄+ CO₂ +H₂O

3 . BaCl₂ + H₂SO₄=BaSO₄ +2HCl

4. BaCl₂+ K₂SO₄= BaSO₄ +2KCl