Аударманың Өзекті мәселелері алматы, 2015
каплей – капитан – лейтенант (теңізшілердің кәсіби кодификацияланбаған ауызекі сөйлеуінде), коробка
жүктеу/скачать 2,17 Mb. Pdf көрінісі
|
audarmanyng ozektigi Kulmanov
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.3 Терминжасам тәсілдері және қазіргі терминологиялық аталым ерекшеліктері
| каплей
– капитан – лейтенант (теңізшілердің кәсіби кодификацияланбаған ауызекі сөйлеуінде), коробка – ғимарат (құрылысшылардың кәсіби терминологиялық емес атауы) және т.б. Жүйелі терминдердің жалпықолданыстық, кәсіби лексикалық атаулардан ең маңызды, басты өзгешелігі бейэмоционалдылығы. Терминде эмоционалдық реңк (семема) пайда болған жағдайда ол терминологиялық жүйеден тыс қалып, пассив, жалпы тілдік қордан немесе кодификацияланбаған кәсіби сөйлеу жүйесінен орын алады. Сондықтан да неологиялық терминжасам сипатын айқындауда кез келген жаңа инновацияның термин бола бермейтіндігіне жете мән беру қажет. 3.3 Терминжасам тәсілдері және қазіргі терминологиялық аталым ерекшеліктері Кез келген тілде терминжасам процесі, ең алдымен сол тілдің өз сөздік құрамы, ұлттық лексикасы негізінде жүзеге асырылады. Демек, терминдер тілде бұрыннан бар сөздер мен түбірлерден жасалады. Осыған орай, терминдер қатарында сол тілге тән әр түрлі құрылымдылық типтері кездеседі: түбір сөз, туынды сөз, күрделі сөз, сөз тіркесі және т.б. Академик Ө.Айтбайұлы «Қазақ сөзі» атты еңбегінде қазақ тіліндегі терминжасам тәсілдері мәселесіне кеңінен тоқталады: «Жаңа термин жасаудың тілдерде, оның ішінде, әсіресе түркі тілдерінде қалыптасқан мынадай бірнеше жолын, алдымен, атап көрсетуге болады: семантикалық тәсіл, морфологиялық 188 тәсіл, синтаксистік тәсіл және калькалау тәсілі. Аталып отырған тәсілдің бәрі де негізінен, екі түрлі арнадан туындайды. ... Оның бірі – тілімізде бұрыннан бар сөздерді терминдік мәнде қолдану болса, екіншісі – жаңа терминдерді қазақ тілінің сөзжасам мүмкіндіктерінен пайдалана отырып жасау» [53]. Академик Ә.Т.Қайдаров «Қазақ тілі терминологиясына жаңаша көзқарас» деген ғылыми мақаласында қазіргі терминжасамның мынадай 11 принципін ұсынады [52, 15-б.]: 1. Мемлекеттік тіл тірегі – терминологияға мемлекеттік қамқорлық; 2. Терминжасам ісінде көрініс беріп жатқан бұқаралық процестің жақсы үлгілерін орнықтыру; 3. Байырғы лексикалық байлығымызды сарқа пайдалану; 4. Туысқан түркі тілдері тәжірибесін іске қосу; 5. Интернационалдық терминдерді қазақ тілінің фоно- морфологиялық ерекшеліктеріне икемдеп алу; 6. Орыс тілінен (жалпы славян тілдерінен) енген терминдік атауларды мүмкін болғанынша қазақшаға аударып қолдану, аударуға келмейтіндерін қазақ тілінің фоно-морфологиялық ерекшеліктеріне үйлестіре қабылдау; 7. Салалық күрделі терминдер мен атауларды қазақ тілінің өз негізінде алғашқы әріптері мен буындары бойынша қысқартып пайдалануды заңдастыру; 8. Көп жылғы тәжірибе арқылы қалыптасқан дәстүр мен шарттылық заңдылығын мойындау; 9. Лексикалық байлығымызды салалық жүйе бойынша жіктеп, саралап пайдалану; 10. Тіліміздегі ұлттық және интернационалдық термин атаулардың сандық, сапалық салмағын табиғи қалпында сақтаудың жолдарын іздестіру; 11. Терминдер мен атаулардың емлесін тіл заңына, жазу дәстүріне сәйкес реттеу. Жалпы терминжасам процесінің нәтижесінде жасалған терминдік бірліктерді тұтас құрылымды және көп құрылымды деп бөліп көрсетуге болады. Осы ретте терминжасам процесінің барысында туындайтын терминдердің басым көпшілігі тұтас құрылымды терминдер болып келеді. 189 Туынды терминдерді жасау барысында терминжасам процесінің семантикалық нәтижелері төменде келтірілген бір түрде болуы тиіс: 1) таза транспозиция (сөздің бір сөз табынан басқа сөз табына ауысып, мағынасының ешбір өзгеріссіз қалуы): жүктеу/скачать 2,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|