Рожина Л.И. Вариативность психологического анализа на уроке литературы 2 сб. «Актуальные проблемы дифференциального обучения» Минск, 1992г. стр 17-28.
Нұртәжиева Р. «Саралап оқыту әдісі жайында» Қазақстан мектебі 2001ж. №4
№4 дәріс тақырыбы: Проблемалық оқытудың теориялық негізі Жоспар Проблемалық оқыту туралы түсінік
Негізгі ұғымдарға анықтама
Проблемалық оқытудың маңызы
Проблемалық сабақтарды өткізу әдістемесі
1.Қоғам өмірінің әлеуметтік – экономикалық және мәдени дамуының әрбір кезеңіне оқыту мақсаттарындағы өзгерістерді қамтитын оқыту процесін ұйымдастырудың белгілі бір идеясын негіздеген оқыту теорисының тиісті даму деңгейі сай келеді. Сондықтан педагогика тарихы оқытудың әр алуан түрлері мен үлгілерін қарастырады. Олардың әр қайсысында қай кезде де алдыңғы және кейінгі үлгілердің элементтері кездеседі. Олардың бағдарлама мазмұндарында, тәрбие принциптерінде, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру түрлері мен әдістерінде, оқыту мерзімінде және т.б айырмашылықтар болады. Қазіргі кезеңдегі қоғам оқыту процесі мен студенттердің өндірістік еңбегін барынша тығыз байланыстыра жүргізуді қажет етеді. Бұл тұлғаның әлеуметтік ортаға қалыптасуына жан–жақты дамуына,болашақ маманның шығармашылық қабілеттерінің ашылуына негіз қалайды. 60-шы жылдардан бастап дәстүрлі оқыту белсенді оқытудың концепциялары ықпалымен үлкен өзгеріске ұшырады. Сөйтіп, бірте–бірте проблемалық оқытудың теориясы мен практикасы бір – бірімен ұштасып дамыды. Проблемалық оқытудың негізгі идеясы мынада: білімнің негізгі бөлігі студенттерге дайын күйінде ұсынылмайды, керісінше олар білімді проблемалық ситуация жағдайында дербес танымдық іс-әрекет процесінде жинақтайды. Проблемалық оқыту теориясын құру дәстүрлі дидактиканың принциптері мен жағдайларының жай ғана жетілдіру немесе оларға жаңа анықтамалар беруді ғана білдірмейді. Бұл сондай–ақ оқыту процесі оқушылардың танымдық дербестігін қалыптастырудың психологиялық-әлеуметтік заңдылықтарын анықтау туралы жинақталған білімдер жүйесінің аясынан шығу мақсатымен методологиялық негіздерді оқып үйрену емес. Проблемалық оқыту теория ретінде меңгеру проблемасы категориямен байланысы бар дербес ұғымдар жүйесі болады.
И.Я.Лернердің айтуы бойынша, проблемалық оқыту бұл бағдарламалық материалдың мазмұнына құралған проблеманы және проблемалық есептерді шешу процесі. Ал М.И.Махмутовтың айтуынша «Проблемалық оқытуда оқушыларға білімді дайын күйінде бермейді, олар проблемалық жағдайды шешуде өзіндік танымдық әрекет процесінде ол білімге ие болады». Проблемалыоқыту - бұлғылымнегіздеріноқып–білупроцесіндежекеадамныңжалпыжәнеарнайықабілетініңдамуы, танымдыққажеттілігініңқалыптасуы.
Проблемалықоқытудыңкөздейтінмақсаты – оқушыларғабілімдідаяркүйіндебәрінмұғалімніңөзібаяндапбермей, олардыңалдынабелгіліпроблемалыміндетқойып, соныөздерінешештіругебағыттау.Оқытушыоқушылардыбілімжүйесімен, іскерлікпен, дағдыменқаруландырыпқанақоймай, олардыңшығармашылықжәнетанымдыққабілеттеріндамытады. Оқушыларғатақырыпбойыншапроблемалықсұрақтардышешудіңдұрысварианттарынқарастырады, ойланады, жаңабілімдіигерутуралықорытындыжасайды, оныпрактикадақолданады .
Проблемалыміндетдегеніміз – осындайжағдайдағыіздену, зерттеубарысындашешілетінмәселе.
Проблемалыоқытудыңнегізгіерекшелігі – оқушылардыңбілетініменбілмейтінініңарасындақайшылықтарпайдаболады. жәнепроблеманыміндеттішешугедайынтәсілболмағандықтан, проблемалыжағдайпайдаболады, осығанорай, оқушыныңзденушілікәрекетіменынтасыкүшейетүседі.
Проблемалыоқытуөзінетәнүштүрліформадаіскеасады: проблемалыбаяндау, оқушылардыңбіршамаізденужәнеөздігінензерттеуі. Проблемалықоқытуоқушылардыңтанымәрекетініңнегізгіүшкезеңінентұрады:
1. Проблемалықміндетқоюжәнеұғыну;
2. Проблемалықміндетттіталдау, болжамдаржасау, онышешудіңтиімдіамалдарынқарастыру;
3. Проблеманы шешу және оның дұрыстығын тексеру.
Психологтарадамныңойлағыштықіс-әрекетініңнегізгітүрлерінатайды: репродуктивті, продуктивтіжәнешығармашылық.
Репродуктивттііс-әрекетіүлгі, алгоритмбойыншаорындалады. Оқытушыжаңаоқуматериалын, жаңаұғымдардыңмәнінтүсіндіреді, тапсырманыорындаудыңжолдарынкөрсетеді. Оқушыоқутәрбиесіноқытушыныңкөрсетуіменалгоритмгесүйеніп, яғниоқытушыныңсабақүстіндежасағанәрекетінесәйкесорындауғақажет.
Продуктивтііс-әрекетініңайырмашылығыоқушыбелгілібілімдіөзбетіменжаңаситуациядажаңабілімді, әрекетжасаудыңжаңаережесінтабады ( алгоримдіөзіжасайды ). Бірақоқушыныңдайыналгоритмді, үлгініпайдалануыддамүмкін.
Шығармашылықіс-әрекетіалгоритмнен, үлгіден, формализмненаумаушылықтыкөтереалмайды. Шығармашылықбұлэвристикалықіс-әрекеті, оныңмәні, негізгіидеяларытезтүсініпұғыну, істіңкенеттеншешілужолдарынтабу.
Проблемалық оқытудың схемасы: Проблемалық ситуацияның пайда болуы.
Проблемалық сұрақты қою, проблемалық есеп қою және оның қиыншылық мәніне жете түсіну.
Болжау арқылы шешім тәсілдерін табу.
Болжамды дәлелдеу.
Проблема шешімінің дұрыстығын тексеру.
Проблемалықсұрақ - студенттероқуіс - әрекетініңөзіндікұйымдастырылуыныңдамуынаәкелетінбілімберудегібағыт. Сұрақтышешуүшінигерілгенбілімнің, жекетәжірибеніңанализі, шығармашылықізденісқажет. Проблемалықсұрақдамытаотырыпоқытудың (Давыдов) негізіболыптабылады.. 2. Проблемалы оқыту – проблема, проблемалық жағдай, проблемалық есеп, проблемалықсұрақ, проблемалықжағдай деген ұғымдарды қамтиды. Бұл ұғымдардың мазмұнын дұрыс түсіндірудің маңызы зор. Кез–келген сұрақ тапсырма проблема бола бермейді. Олардың проблемалы болуының негізгі шарты – оларға жауап ізденуде даяр жауап не үлгі болмайды және ол өзінің білетіні мен білмейтінінің арасындағы қайшылықты басқаша айтқанда, проблеманы шешуге керекті білімнің немесе тәсілін онда жетіспей тұрғанын сезінеді. Едіосы проблемалық оқытудың негізгі ұғымдарына анықтама берейік.