Міне, осы ұстаным – өлеңге қойылар үшінші шарт. Оны мына шумақтан да байқаймыз

Міне, осы ұстаным – өлеңге қойылар үшінші шарт. Оны мына шумақтан да байқаймыз.

Міне, осы ұстаным – өлеңге қойылар үшінші шарт. Оны мына шумақтан да байқаймыз.

• «Мақсатым – тіл ұстартып, өнер шашпақ,
• Наданның көзін қойып, көңілін ашпақ.
• Үлгі алсын деймін ойлы жас жігіттер,
• Думан-сауық ойда жоқ, әуел баста-ақ». 

Тағы бір өлеңінде ақын:

• «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,
• Жоқ-барды, ертегіні термек үшін.
• Көкірегі – сезімді, тілі – орамды,
• Жаздым үлгі жастарға бермек үшін», – дейді.

Төртінші шарты – өлеңге «бөтен сөздің» араласпауы. Ақын оны қаламайды. Себебі, олай ету – ақынның «білімсіз бейшаралығы». Абай шығарманың мазмұнына қатысы жоқ сөзуарлықты, ескі қиссаларда, соған еліктеп қисса жазатын ақындарда кездесетін «әсіре қызыл» теңеу, жалған қызықшылықты суреттеуді сынап өтеді.

Төртінші шарты – өлеңге «бөтен сөздің» араласпауы. Ақын оны қаламайды. Себебі, олай ету – ақынның «білімсіз бейшаралығы». Абай шығарманың мазмұнына қатысы жоқ сөзуарлықты, ескі қиссаларда, соған еліктеп қисса жазатын ақындарда кездесетін «әсіре қызыл» теңеу, жалған қызықшылықты суреттеуді сынап өтеді.

Сол секілді халифа Омар (р.а.) да өлеңге сыртқы өлшемдер қойды. Мысалы, араб тілінің тазалығына көңіл бөлді. Шығармада тілдік қателіктің болуы оны төмен санауына және қабылдамай тастауына жеткілікті еді. Тіпті, хат құжаттарды жазуда тілдік қателіктерге жол бергендерді жазалайтын. Сөздердің тым күрделеніп кетпеуіне де назар аударатын. Өйткені, өлең адамдарды әлдебір мәселеге үндейді және қалың көпшілікке арналады. Сондықтан оның түсінікті болуы керек.

Омар (р.а.) халифа бұл тұрғыда: «Сөзді көбейтіп жіберуден сақтан», – дегені бар. Ол сөздердің лайықты түрде орналасуын да қадағалайтын. Бірде, әл-Фаруқ (р.а.) хасхас руының құлы Сухаймның өлеңін тыңдаған соң, оның «Кәрілік пен Ислам адамды күнәлардан тыюға жеткілікті» деген өлең жолдарын тыңдап, оған қатысты: «Егер де Исламды кәріліктен бұрын атағаныңда, саған сыйлық берер едім», – депті. Яғни, Исламның кәрілікке қарағанда күнәдан тыюшы ретінде әсері күштірек екенін айтқысы келген.