Қазақ әдебиетінен оқу орыс тілінде жүргізілетін жалпы білім беретін орта мектептің

Мақсаты: жоғарыда аталған пән бағдарламасының мақсат-міндеттерін жүзеге асыру. Сабақ жоспарларында қазақ тілін үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылы оқушылардың жобаланған оқу нəтижелеріне қол жеткізу мүмкіндіктерін қарастырады.

қазақ əдебиетінің озық классикалық үлгілері арқылы оның басты идеялық бағытын, тақырыптық, мазмұндық мақсатын саралай білетін жəне қазақ халқының рухани əлемін, дəстүрін, əдебиеті мен мəдениетін бағалай алатын, танымы жоғары, өркениеттi қоғамға сай тұлға қалыптастыру.

1) əдеби көркем туынды арқылы оқушының мемлекеттік тілді меңгеру

мүмкіндігін арттыру;

2) қазақ халқының əдебиеті, тарихы, тілі, мəдениеті, өнері туралы

біртұтас түсініктерін қалыптастыру;

3) көркем əдебиетті оқытуда шығарманың тақырыптық-идеялық мəнін

меңгерту жəне рухани-мəдени құндылықтар жөнінде пікір алмасуға үйрету;

4) оқушылардың əдеби-теориялық бiлiмдерiн тереңдетiп, шығарманың

мазмұндық, жанрлық-стильдiк ерекшелiктерiн таныту;

5) əдебиет тарихы бойынша тиісті мəліметтер мен əдебиеттану

ұғымдарын пайдалана отырып, көркем шығармаларды оқу мен талдау

дағдыларын меңгерту;

6) қазақ тілінде сөйлеу əрекеттерін еркін орындау, əдеби тіл үлгісін

пайдалана отырып, пəн бойынша өз ойларын қазақ тілінде өзгеге жəне топта қорғай білу.

Қазақ əдебиеті танымдық, тəрбиелiк қызмет атқаратындықтан,

бағдарламада көрсетiлген əдеби бiлiм мазмұны осыған дейінгі сыныптарда берiлген базалық бiлiмнiң табиғи жалғасы, бiртұтас құрамдас бөлiгі болып табылады. Қазақ əдебиетiн бiртұтас, жүйелi сипатта оқыту оқушылардың үйлесiмдi дамуына қызмет етеді.

Пəнаралық байланыс оқушының дүниетанымдық деңгейін арттырып,

туған əдебиетінен өзге ғылым салаларын игеру мақсатында пайдалануына мүмкіндік береді:

1) «Қазақ тілімен»: көркем əдебиет мəтіндерінен стильдің түрлерін, кірме

сөздерді, архаизм, жаңа сөздерді(неологизм) табуға бағыт беріледі.

Сөйлемдердің грамматикалық нормаларға сəйкестігін, құрылымын

қарастырады;

2) «Қазақстан тарихымен»: əдеби оқиғалардың тарихи факторлармен

тығыз байланыста болатындығын түсінуіне, тарихи деректерді орынды

пайдаланып, өзіндік ой-тұжырымдар жасай білуіне жол ашады;

3) Жаратылыстану циклі пəндерімен: танымдық бағытта берілетін

материалдар жаратылыстану пəндерінің мазмұнымен тікелей байланыста болғандықтан, оқушылардың дүниетанымын қалыптастырады;

4) «Музыка» пəнімен: əннің идеялық-көркемдік жəне эстетикалық маңызын, ұлттық əуеннің қазіргі əндермен ұқсастықтары мен айырмашылықтарын, көркемдік ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді.

Пəнді оқыту үшін шығармаларды оқып, талдауға 26 сағат,

шығармашылық жұмыстарға 4 сағат, сыныптан тыс оқыған шығармалары туралы əңгімелеуге 4 сағат, барлығы 34 сағат бөлінген.

Оқу пəнінің білім мазмұны төмендегідей тақырыптарды қамтиды:

1) «Кіріспе» (1 сағат). Қазақ əдебиеті туралы жалпы түсінік. Ауыз

əдебиеті мен жазба əдебиеті арасындағы байланыс. Əдебиет– өмірдің көркем бейнесі. Əдебиеттің адам өмірінде атқаратын қызметі

1) «Лиро-эпостық жырлар. «Қыз Жібек» жыры (үзінді)» . Лиро-эпостық жырлардың батырлар жырынан ерекшелігі. «Қыз Жібек» жырындағы қазақ халқының тұрмыс-салт көрінісі. «Қыз Жібек» пен «Қозы Көрпеш- Баян сұлу» жырларының ұқсастықтары мен айырмашылығы. Жырдың композициялық құрылымы. Кейіпкерлердің портреттері. Тіліндегі көркемдік айшықтар. Жырдың нұсқалары туралы. Əдебиет теориясы: лиро-эпостық жырлар.

1) «Əбунасыр əл-Фараби. «Қашықтасың туған жер» өлеңі».

Əбунасыр əл-Фарабидің өмірі, туған жері, өлеңдері мен ғылыми еңбектері. «Қашықтасың туған жер» өлеңіндегі ақынның туған жерге деген сағынышы. Əдебиет теориясы: лирика туралы түсінік. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Əл-Фараби. «Тіршілікте құрыштай бол төзімді» өлеңі.

«ХІХ ғасыр əдебиеті» (5 сағат):

1) «Абай Құнанбайұлы. «Сегіз аяқ», «Қалың елім, қазағым, қайран

2) «Шəкəрім Құдайбердіұлы. «Бостандық таңы атты» өлеңі» (1 сағат). Шəкəрім– Абайдың рухани ізбасары. Ақынның өскен ортасы,

шығармашылығы. Шығармаларының көркемдік ерекшелігі. «Бостандық таңы атты» өлеңінің тақырыбы мен идеясы, елді жарқын болашаққа үндеуі. Əдебиет теориясы: образ жəне образдылық.

Пəнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, музыка (Шəкəрім əндері), электрондық оқулық. Өзіндік ізденіс жұмыс: Шəкəрім. «Өмір» өлеңі.

«ХХ ғасыр əдебиеті» (15 сағат):

1) «Сұлтанмахмұт Торайғыров. «Бір адамға» өлеңі» (1 сағат).

С.Торайғыровтың өмірі мен ақындық жолы. Сұлтанмахмұт поэзиясындағы ел мен жер тағдыры. «Бір адамға» өлеңінің тақырыбы мен идеясы, ирония. Əдебиет теориясы: астарлау.

2) «Мағжан Жұмабаев. «Сағындым» өлеңі» (1 сағат). М.Жұмабаевтың

өмірі мен шығармашылық жолы. Қазақ поэзиясындағы Мағжанның орны, стилі, ерекшелігі. «Сағындым» өлеңіндегі лирикалық қаһарманның психологиялық күйі, туған жерге, ағайын-туысқа деген сағынышы. Əдебиет теориясы: лирика. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М.Жұмабаев. «Қазақ тілі» өлеңі;

3) «Сəкен Сейфуллин. «Аққудың айырылуы» поэмасы(үзінді)» (3 сағат).

С.Сейфулиннің өмірі мен шығармашылық жолы. Қазақ əдебиетінің

тарихындағы орны. Поэмада ақынның аллегориялық тəсілмен ой айта білуі. Поэмадағы сұлулық, тазалық идеалы. Əдебиет теориясы: поэма туралы.

4) «Мұхтар Əуезов. «Татьянаның қырдағы əні» əңгімесі («Абай жолы»

роман-эпопеясынан үзінді)» (4 сағат). Жазушының өмірі мен шығармашылығы. «Абай жолы» роман-эпопеясы туралы қысқаша мəлімет. Əңгіменің идеялық мазмұны. Тіл көркемдігі. Əдебиет теориясы: тақырып пен идея туралы. Пəнаралық байланыс: қазақ тілі, орыс əдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Абай. «Онегиннің сөзі»;

5) «Ғабит Мүсірепов. «Өлімді жеңген ана» əңгімесі» (2 сағат).

Жазушының өмірі, еңбектері туралы. Ғ.Мүсіреповтің қаламгерлік шеберлігі. Аудару шеберлігі. Шығыстық бояу. Ана ерлігі. Əдебиет теориясы: əңгіме жанры. Пəнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, электрондық оқулық. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Ғ.Мүсірепов. «Ананың анасы» əңгімесі;

6) «Мұқағали Мақатаев. «Өмір сүрейік алмасып» өлеңі» (1 сағат).

Ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы. Ақынның қазақ əдебиетінде алатын орны. «Өмір сүрейік алмасып» өлеңіндегі ақынның табиғатпен үндесуі, өлеңнің көркемдік ерекшелігі, өлеңдегі нəзік лиризм. Əдебиет теориясы: параллелизм. Пəнаралық байланыс: орыс əдебиеті, биология, музыка. Өзіндік ізденіс жұмыстары: М. Мақатаев. «Саржайлауым», «Мен сендерді іздеймін» өлеңдері;

7) «Қадыр Мырзалиев. «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңі» (1 сағат). Қадыр ақынның шығармашылық жолы. Шығармаларының тақырыбы. «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру» өлеңіндегі халқымыздың қонақжайлылығы, еркінсүйгіштігі. Халықтың салт-дəстүріне деген құрмет. Əдебиет теориясы: эпитет, теңеу. Пəнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, орыс əдебиеті. Өзіндік ізденіс жұмыстары: Қ.Мырзалиев. «Кəрі қыран» өлеңі;

8) «Олжас Сүлейменов. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдері» (2 сағат).

Ақынның өмірі мен шығармашылық жолы. Əлем жəне қазақ əдебиетіндегі орны. «Арғымақ», «Қыз қуу» өлеңдеріндегі пафос, ұлттық өрнек, ұлттық мінез, таным-түсінік. Əдебиет теориясы: теңеу, өлең құрылысы. Өзіндік ізденіс жұмыстары: О. Сүлейменов. «Махамбетке» өлеңі.

1) көркем шығармалардың негізгі мазмұнын, авторы туралы мағлұматты

білуі;

2) оқылған шығарманың тақырыптық, идеялық негізін, мəтіндік, жанрлық

3) мəтінге жай жəне күрделі мазмұндық жоспар құруы;

4) шығармаға, шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, өз бағасын

жүйелі, сауатты айта алуы;

5) көркем туындыдағы əсем сөз қолданыстарын есте сақтап, сөздік

қорына қосып, сөйлеу барысында қолдана алуы;

6) өткен тақырыпты театр қойылымдарымен, кинофильм, деректі, тағы

басқа теледидар туындыларымен салыстырып, өз көзқарасымен, алған əсері негізінде əңгімелеп бере алуы;

7) оқыған туынды жəне оның кейіпкері туралы проблемалық сұрақтарға

жауап бере алуы;

8) жай жоспармен ұсынылған тақырыпқа шығарма жаза алуы;

9) белгілі бір тақырыпқа реферат, хронологиялық кесте, конспект жаза

білуі;

10) бағдарламаға сəйкес 8-ден артық өлең мен (бұған поэмалардан

Автордан

Тапсырма:

1.Шәкәрім жайлы оқушылардың алған білімдері бойынша сұрақ-жауап ұйымдастырылады.

2. Сұрақ қойылады:

-Шәкәрім өз өлеңінде ағасы Абайға қандай баға берді?

-Ақын алдына қандай мақсат қойды? Осы мақсатын қалай жүзеге асырды?

Өлеңнің ішіндегі кілтті сөздерге сүйене отырып, тақырыбы мен идеясы ашылады.

Тілдік көркемдегіш құралдары таптырылады.

Өлеңдегі образдар жүйесі мен образдылықты өлең мәтініне сүйене отырып талдайды. Шығармаға, шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беріп, өз бағасын жүйелі, сауатты жазуға баулынады.

Өлең құрылысы мен ұйқас түрлері анықталады.

Рефлексиялық-бағалау кезеңі:

1. 
   Өлең бойынша постерге оқушылар өлең мазмұны мен көркемдік ерекшелігі бойынша меңгерген білім-біліктерін пайдалана отырып, сызбаға түсіреді. Кластер.
   
2. 
   Тест
   
3. 
   Үйге тапсырма: Өзіндік ізденіс жұмыс: Шəкəрім. «Өмір» өлеңі.
   
4. 
   Бағалау.
   

Сөзтізбек шешіледі:

Сөйтіп сабақтың тақырыбы ашылады.

1. 
   Оқулықпен жұмыс. Оқушылар ақын жайлы берілген аннотацияны іштей оқып танысады. 1 оқушыға дауыстап, мәнерлеп оқытқызылады.
   
2. 
   Қосымша мәлімет.
   

Мұғалім ақын жайлы берілген жоғарыдағы мәтінге сүйене отырып, шығармаларында қазақ ауылындағы жағымсыз көріністерді сынағанын, халықты мәдениетке шақырғанын, надандықпен күрескенін, сондай-ақ, ақын поэзиясындағы ел мен жер тағдыры тақырыбына арналған мәліметті игертеді.

Сөздікпен жұмыс жасалады ( аударма, түсіндірме сөздіктер қолданылады).

Тілдік көркемдегіш құралдары таптырылады. Өлеңдегі образдар жүйесі мен образдылықты өлең мәтініне сүйене отырып талдайды.

Өлеңдегі астарлы мағыналы сөздерді таптыру арқылы иронияның мәні ашылады.

Бір адамға
Бір үйде жиюлы екен қазына мал,

Көрсетті бәрін бізге ақсақал шал.

«Бұрынғы атамызға сыйға берген

Біздерде мынадай бар, мынадай бар!..»
Ол рас, аталарың шенге алыпты,

Арзан ғып, қымбат емес, кемге алыпты.

Апыр-ай, қалай бұлдаған сатқандарын,

Оқа, түйме, сылдырлақ теңге алыпты!
Суреттер және көрдім жүзі жарқын,

Ойладым: «Оңдырған-ау, баққан халқын».

Соншама құны толық бұлды түйме

Артында қалдырмас па жақсы даңқын.
Дедім мен: «Құтты болсын шекпеніңіз,

Артқыға қандай егін еккеніңіз?

Жусақ та денемізден кетер емес,

Сондағы тұқым шашып, сепкеніңіз».
Көргенде күміс кесе, алтын аяқ,

Бір сөзді тамағыма қойдым таяп.

«Қай момынның малы бар бұл аяқта?»

Демейінше болмады, қарап жай-ақ.
Отырдым көрсем жекіп тастар ма деп,

Шал айтты: «Көріңіздер, жасқанба!» деп.

Кесені қолыма алып қарай бердім,

Ішінде нахақ көзден жас бар ма деп.
Рефлексиялық-бағалау кезеңі:

1. 
   Абайдың Асыл сөзді іздесең,
   

2. Үйге тапсырма: Өзіндік ізденіс жұмысы: «Қамар сұлу» романынан үзінді беріледі, шарты: мәнерлеп оқып, бас кейіпкерлерді ата.

«Ақын, «Шолпы», «Сен сұлу», «Мен жастарға сенемін» атты өлеңдерінің туындыгері, бұйра шашты, қою қара қасты, 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысында туған, 1938 жылы қайтыс болған.»

Оқушылар оқыған мәтін бойынша және өзінің бұрыннан білетіндері бойынша бір-біріне сұрақ қояды.

Топтастыру стратегиясы: Постер салу: «Мағжан Жұмабайұлы». Кластер.

Оқушылар лирика жанрымен таныстырылады (электронды оқулық).

Бір сөздің мың жыл жүрсе дәмі кетпес» деген үзіндісін

Сұлтанмахмұттың «Абайдың Асыл сөзді іздесең,

Абайды оқы, ерінбе» деген үзіндімен салыстырту.

2. Үйге:

1. 
   Сыныпқа: Өзіндік ізденіс жұмыстары: «Қазақ тілі» өлеңі.
   
2. 
   1 оқушыға: Сәкен Сейфуллин өмірбаяны бойынша мәлімет дайындап кел.
   

Оқушылар С.С. жайлы берілген аннотацияны іштей оқып танысады. 1 оқушыға дауыстап, мәнерлеп оқытылады. Сөздікпен жұмыс жасалады ( аударма, түсіндірме сөздіктер қолданылады).

Оқушылар оқыған мәтін бойынша және өзінің бұрыннан білетіндері бойынша бір-біріне сұрақ қояды.