Мырзалиев б. С

1
Мырзалиев
 
Б
.
С
.
Ѕбдішџкіров
 
Р
.
С
.
 
БУХГАЛТЕРЛІК
  
ЕСЕП
ЖЏРГІЗУДІЊ
  
ТЅЖІРИБЕЛІК
ЅДІСТЕМЕЛЕРІ
П
 
Р
 
А
 
К
 
Т
 
И
 
К
 
У
 
М
(
арнайы
 
курс
)
Алматы
2006

2
ББК
 65.052
М
 9
1
Ќ
.
А
.
Ясауи
 
атындаѓы
 
Халыќаралыќ
 
Ќазаќ
-
Тџрік
 
Университетініњ
Ѓылыми
 
Кењесімен
 
баспаѓа
 
ђсынылѓан
Р
 
е
 
ц
 
е
 
н
 
з
 
е
 
н
 
т
 
т
 
е
 
р
:
Кљпешов
 
Ш
. –
 
экономика
 
ѓылымдарыныњ
 
докторы
, 
профессор
Љскенов
  
М
. – 
экономика
 
ѓылымдарыныњ
 
кандидаты
, 
доцент
Мырзалиев
 
Б
.
С
., 
Ѕбдішџкіров
 
Р
.
С
.
Бухгалтерлік
 
есеп
 
жџргізудіњ
 
тѕжірибелік
 
ѕдістемелері
. 
Практикум
(
арнайы
 
курс
)  – 
Алматы
: «
Нђр
-
пресс
» 2006. – 252 
бет
ISBN 9965-620-52-
Х
Оќу
 
ќђралында
 
экономиканыњ
 
ѕр
 
тџрлі
 
салаларында
, 
атап
 
айтќанда
: 
љнеркѕсіп
пен
 
ќђрылыс
, 
сауда
 
жѕне
 
коммерциялыќ
 
ќатынастар
, 
ауыл
 
шаруашылыѓы
, 
саќтан
-
дыру
 
ісі
 
мен
 
мемлекеттік
 
мекемелер
 
ќызметініњ
 
бюджеттік
 
саласында
 
бухгалтерлік
есепті
 
кешенді
 
тџрде
 
жџргізудіњ
 
толыќ
 
талдауы
 
жасалѓан
.
Іс
 
жџзінен
 
ќараѓанда
, 
оќу
 
ќђралында
 
кіріспе
 
балансты
 
ќђрастырудан
 
бастап
бухгалтерлік
 
жђмыстыњ
 
толыќ
 
циклі
 
келтіріледі
 
жѕне
 
экономиканыњ
 
ѕрбір
 
саласы
бойынша
 
наќты
 
мысалдарда
 
ќорытынды
 
жылдыќ
 
балансты
 
ќђрастырумен
 
аяќта
-
лады
.
Практикумда
 
бухгалтерлік
 
есепте
 
сирек
 
ќолданылатын
 (
љткізілген
 
тауарларды
ќайтару
, 
малдыњ
 
тљлі
 
мен
 
љлімін
 
бейнелеу
, 
контрарлы
 
шоттарды
 
ќолдану
 
жѕне
 
т
.
б
.)
жѕне
 
бухгалтердіњ
 
жђмысында
 
елеулі
 
ќиындыќтар
 
тудыратын
 
љзіне
 
тѕн
 
емес
 
ѕдістер
кљрсетіледі
.
Бухгалтерлік
 
есеп
 
шоттарыныњ
 
типтік
 
жѕне
 
бюджеттік
 
жоспарлары
 2006 
жыл
-
дыњ
 1 
ќањтарына
 
берілген
. 
Бухгалтерлік
 
жђмыстыњ
 
процесін
 
бір
 
ізге
 
келтіру
 
маќса
-
тында
 
практикумда
 
шоттардыњ
 
бюджеттік
 
жоспарынан
 
бухгалтерлік
 
есеп
 
шотта
-
рыныњ
 
бас
 
жоспарына
 
кљшу
 
кестесі
 
берілген
.
Арнайы
 
курс
, 
студенттер
 
мен
 
басќа
 
да
 
тџлектерге
 
жоѓарѓы
 
оќу
 
орнын
 
бітірген
соњ
 
љздерініњ
 
жђмыс
 
орындарында
 
жђмысты
 
жџйелі
 
тџрде
 
алып
 
кетуге
 
жѕрдем
беруді
 
маќсат
 
етіп
 
ќояды
.
Оќу
 
ќђралы
 
Ќазаќстан
 
Республикасыныњ
 
білім
 
берудіњ
 
мемлекеттік
 
стандар
-
тыныњ
 
оќу
 
жоспарына
 
сѕйкес
 «
Бухгалтерлік
 
есеп
» 
пѕні
 
бойынша
 
бітіруші
 
курстар
-
даѓы
 
жоѓарѓы
 
оќу
 
орындарыныњ
 
студенттері
 
мен
 
колледж
 
оќушыларына
 
арналѓан
.
Сондай
-
аќ
 
басшылар
, 
бухгалтерлер
, 
ќаржыгерлер
 
мен
 
осы
 
саладаѓы
 
маѓлђмат
-
тылыќ
 
дењгейінен
 
тѕуелсіз
 
тџрде
 
шђѓыл
 
бухгалтерлік
 
жђмыстыњ
 
ќойылуы
 
жѕне
техникасымен
 
ќызыѓатын
 
барша
 
кѕсіпкерлерге
 
баѓытталады
.
ББК
 65.052
М
© 
Нђр
-
пресс
, 2006.
ISBN 9965-620-52-
Х
© 
Зањ
 
ѕдебиеті
, 2006.
М
 9
1
06050
1
0205
00(05)-06

Кіріспе
 
 
           
Бухгалтерлік
 
есеп
 
кəсіпорындар
 
мен
 
ұйымдардағы
 
ақпараттық
 
жүйенің
 
негізі
 
болып
 
табылады
. 
         
Бухгалтерлік
 
есептің
 
шегінде
 
ақпараттық
 
жүйе
 
макроэкономикалық
 
мақсатттардың
 
объективті
 
анықталуын
, 
соның
 
ішінде
 
ұлттық
 
экономиканың
 
өсуінің
 
межеленген
 
қарқындарын
, 
инфляцияның
 
төмендеуін
, 
мемлекеттік
 
органдар
  (
ең
 
алдымен
 
салық
 
жүйесі
) 
үшін
 
есепті
 
жəне
 
шұғыл
 
дұрыс
 
ақпараттың
 
тиімділігіне
 
жетуін
, 
сондай
-
ақ
 
кез
 
келген
 
кəсіпорынды
 
тиімді
 
басқаруға
 
бағытталған
. 
 
Шаруашылық
 
субъектілерін
 
басқаруды
 
жетілдіру
 
процесі
 
бірінші
 
кезекте
 
бухгалтерлік
 
есепті
 
ұйымдастырудың
 
сапасын
 
арттыруды
 
ұйғарады
. 
Өйткені
, 
басқару
 
жүйесі
 
тарапынан
 
шешімдер
 
қабылдау
 
үрдісінің
 
өзі
 
қалай
 
болғанда
 
да
 
ақпаратты
 
өңдеу
 
мен
 
жеткізу
 
процесімен
 
тығыз
 
байланысты
. 
Сонымен
, 
бухгалтерлік
 
есеп
 
ақпараттық
 
ғана
 
емес
, 
тəуелсіз
 
ұйымдастыру
 
жүйесі
 
ретінде
 
де
 
орын
 
алады
.   
            
Оқырмандардың
 
назарына
 
ұсынылатын
 
курс
 
ЖОО
 
экономикалық
   
мамандықтардағы
 
студенттер
, 
колледж
 
жəне
 
бухгалтерлік
 
есеп
 
бойынша
 
арнайы
 
курстар
 
оқушыларына
 
арналған
. 
Авторлар
 
курсты
 
ұйымдастыру
 
кезінде
 
авторлар
 
студенттер
 
тарапынан
 
бухгалтерлік
 
есеп
 
теориясымен
 
тыңғылықты
 
танысқаннан
 
соң
, 
экономиканың
 
əр
 
түрлі
 
салаларының
 
бухгалтерлік
 
есеп
 
жүйесін
 
оқып
 
білді
 
деген
 
ойға
 
негізделген
.   
          
Тек
 
қана
 
бір
 
оқу
 
құралында
 
бухгалтерлік
 
есептің
 
барлық
 
салаларындағы
 
ерекшеліктерді
 
түсіндіру
 
киын
. 
Сондықтан
 
авторлар
 
кейбір
 
мəселелерді
 
жеңілдеу
, 
ал
 
кейбіреулерін
 – 
уақыттың
 
талаптарына
 
сай
 – 
тереңдеу
 
қарастырған
. 
Сонымен
, 
олар
 
негізгі
 
өндірістік
 
процестер
 
мен
 
экономика
 
салалары
 
бойынша
 
операцияларды
 
тəжірибелік
 
мысалдарда
 
көрсетуге
 
əрекет
 
жасады
.   
         
Авторлар
 
осы
 
сала
 
бойынша
 
өздерінің
 
оқытушылық
 
қызмет
 
тəжірибесіне
 
сүйеніп
, 
бұл
 
оқу
 
құралдың
 
есептік
 
техникасы
 
мен
 
əдістемесіне
 
ерекше
 
көңіл
 
аудармай
  (
мысалы
, 
бастапқы
 
құжаттарды
 
толық
 
өңдеу
 
мен
 
барлық
 
реквизиттерді
 
толтыруды
), 
салалар
 
бойынша
 
есептің
 
негіздерін
 
баяндауы
 
тиіс
 
екендігіне
 
көз
 
жеткізіп
 
отыр
. 
          
Бұл
 
оқу
 
құралында
 
салалардың
 
кейбір
 
топтарының
 
есеп
 
регистрлері
 
бойынша
 
шығындарды
 
есептеу
 
ерекшеліктерін
 
жазу
 
техникасы
 
толық
 
ескерілмей
 
көрсетілген
. 
Мұндай
 
тəсіл
 
дұрыс
 
болжамдалады
, 
өйткені
 
ол
  (
жазу
 
техникасы
) 
тиісті
 
оқу
 
курстарында
 
алдын
 
ала
 
оқытылып
 
үйретілген
. 

 
2
 
 
Нағыз
 
салалық
 
құбылыстың
 
көп
 
бөлшектері
, 
сондай
-
ақ
 
шаруашылық
 
субъектінің
 
өндірісті
 
ұйымдастыру
 
мен
 
технологиясының
 
ерекшеліктері
 
оқу
 
материалында
 
əрбір
 
нақты
 
сала
 
бойынша
 
қарастырылады
. 
           
Есептердегі
 
санды
 
жəне
 
басқа
 
да
 
мысалдар
 
шартты
 
түрде
 
келтірілген
, 
өйткені
 
бұл
 
курс
 
статистикалық
 
зерттеуге
 
жатпайды
. 
Онда
 
авторлар
 
оқырмандарға
, 
бухгалтерлік
 
есеп
 
шоттары
 
типтік
 
жоспарының
 
синтетикалық
 
шоттарында
 
кəсіпорынның
  (
мекеменің
) 
қаржы
-
шаруашылық
 
қызметін
, 
есепті
 
кезеңдегі
 
корпоративтік
 
табыс
 
салықтың
 
есептелген
 
жиынтығын
 
анықтаумен
 
қоса
 
қаржылық
 
есептілік
 
пен
 
салық
 
есебі
 
бойынша
 
табыстың
  (
залалдың
)  
есептеуін
 
көрнектілеу
 
жəне
 
толық
 
көрсетуге
 
тырысып
 
бақты
.  
 
Бұл
 
операциялардың
 
шешуін
 
төмендегі
 
кезеңдерге
  (
бастапқы
 
бухгалтерлік
 
құжаттардың
 
өңделіп
 
жəне
 
бекітілгенін
 
есепке
 
ала
 
отырып
) 
бөлеміз
:  
1)  
бастапқы
 
мəліметтер
 
бойынша
 
кіріспе
 
баланс
 
құрастыру
; 
2)  
бухгалтерлік
 
есеп
 
шоттарының
 
корреспонденциясы
 
бойынша
   
     
шаруашылық
 
операциялардың
 
журналын
 
толтыру
; 
3)  
синтетикалық
 
шоттар
 
бойынша
 
есеп
 
регистрлерін
 
құру
 
(
проводкалар
   
     
жазу
); 
4)  
айналым
 
ведомостарын
 
құру
 
жəне
 
талдау
; 
5)  
бас
 
кітапті
 
толтыру
; 
6)  
жиынтық
 
жылдық
 
табысты
 (
негізгі
 
қызмет
 
бойынша
) 
анықтау
; 
7)  
өткізілген
 
өнім
, 
жұмыстар
, 
қызметтер
 
бойынша
 
шығындарды
 
анықтау
; 
8)  
салық
 
салынатын
 
табыстың
 
мөлшерін
 
анықтау
; 
9)  
корпоративтік
 
табыс
 
салығының
 
мөлшерлемесін
  (
ставкасын
) 
анықтау
; 
10)  
есептелген
 
салықтың
 
сомасын
 
белгілеу
; 
11)  
қаржылық
 
есептіліктің
 
мəліметтері
 
бойынша
 
таза
 
табы
 
тың
 
(
залалдың
)   
       
мөлшерін
 
анықтау
; 
12)  
қаржылық
 
есеп
 
беру
 
бойынша
 
табыстың
 (
залалдың
) 
декларация
   
      
бойынша
 
табыспен
 (
залалмен
) 
салыстыру
; 
13)  
бөлінбеген
 
табыстың
 (
жабылмаған
 
залалдың
) 
сомасын
 
есептеу
; 
14)  
бухгалтерлік
 
балансты
 
құрастыру
; 
15)  
жылдық
 
декларацияны
 
толтыру
. 
  
       
Оқу
 
құралындағы
 
материалдар
 2004 
жылдың
 1 
қаңтарына
 
берілген
. 
Оның
 
ішінде
 
тəжірибеде
 
қолданып
 
жүрген
 
реквизиттер
 

 
3
көрсетілген
. (
Сонымен
 
қатар
, 
қосымша
 
құн
 
салығы
  «
ҚҚС
»
ның
 
мөлшерлемесі
 16%-
ға
 
тең
 
деп
 
алынған
).  
       
Ұсынылып
 
отырған
 
оқу
 
құралы
 – 
бұл
 
бухгалтерлік
 
есеп
 
бойынша
 
мамандар
 
даярлау
 
процесінде
 
авторлар
 
тарапынан
 
сынақтан
 
өткен
 
тəжірибенің
 
тұжырымы
. 
Бұл
 
пәннің
 
студенттер
 
тарапынан
 
игерілуі
 
олардың
 
алдағы
 
қызметінде
 
өздерінің
 
жоғары
 
деңгейдегі
 
біліммен
 
қалыптасқан
 
жұмысының
 
іскер
 
және
 
шығармашылық
 
өзегінің
 
нығаюына
 
м
‰
мкіндік
 
туғызады
. 
 
       
Оқу
 
құралының
 
материалдары
  «
Салық
 
жəне
 
салық
 
салу
», 
«
Шығындарды
 
басқару
», «
Еңбекке
 
ақы
 
төлеу
», «
Шаруашылық
 
қызметті
 
талдау
», «
Басқарушылық
 
есеп
», «
Кəсіпкерлік
 
негіздері
», 
«
Кəсіпорындар
 
экономикасы
» 
курстарын
 
оқу
 
кезінде
 
қолданылуы
 
мүмкін
. 
       
Оқу
 
құралды
 
Қ
.
А
.
Ясауи
 
атындағы
 
ХҚТУ
-
ң
  «
Менеджмент
 
и
 
маркетинг
» 
кафедрасы
 
меңгерушісі
 
э
.
ғ
.
к
., 
профессор
 
Б
.
С
.
Мырзалиев
 
(
кіріспе
, III 
бөлім
, 
жалпы
 
редакция
) 
басшылығында
, 
сол
 
кафедраның
 
аға
 
оқытушысы
 
Р
.
С
.
Əбдішүкіров
 (I,II,VI 
бөлімдері
, 
техникалық
 
редакция
), 
сонымен
 
қатар
 
тəжірибелі
 
мемлекеттік
 
қызметкерлер
 
мен
 
менеджерлер
 – 
Түркістан
 
қаласы
 
бойынша
 
салық
 
комитетінің
 
төрағасы
 
Қ
.
С
.
Сыздық
 (IV,V 
бөлімдері
), «
АЖБқұрылыс
» 
ЖШС
 – 
нің
 
бас
 
директоры
 
М
.
А
.
Мұзрапов
 (I,IV 
бөлімдері
), «
Гелиос
» 
ЖШС
 – 
нің
 
Шымкент
 
филиалы
 
директоры
   
Э
.
А
.
Мұзрапов
 (II,V 
бөлімдері
), 
«
Тұран
» 
колледжінің
 
аға
 
оқытушысы
 
С
.
С
.
Əбдішүкіров
 (I,V,VI 
бөлімдері
) 
жəне
 
Қазақстан
-
Ресей
 
Университетінің
 
аға
 
оқытушысы
 
Ө
.
Ж
.
Жамшаевтар
 (II,VI 
бөлімдері
) 
дайындаған
. 
     
Авторлар
 
бұл
 
құралдың
 
мазмұны
 
жəне
 
оны
 
жетілдіру
 
бойынша
 
өздерінің
 
пікірлері
 
мен
 
ескертулерін
 
айтуға
 
мүмкіндік
 
тапқандардың
 
барлығына
 
ізгі
 
тілектері
 
мен
 
ризалығын
 
білдіреді
.