Қазақ халқының СƏулет өнері ежелгі қҰрылыстар
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
СЕН БІЛЕСІҢ БЕ 501-600
| ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ШЕШЕНДІК
ЖƏНЕ АҚЫНДЫҚ ӨНЕРІ білім қуып, Қызылжар, Омбы қалаларына келеді. Омбыдағы орыс мектебінде оқиды, қала өнерпаздарымен араласып, домбыра, сырнай, скрипка аспаптарын тартуды меңгереді, өзінің сезім-күйін əнге қосуға машықтанады, музыкалық əдеби кештерге араласады. Бойындағы өнерін жұрт алдында көрсете бастайды. Сол кездің саяси-əлеуметтік өмірін тереңірек танып, туған елінің бодандықтағы мүшкіл халін түсініп, санасы толысқан шағында елге оралады. Ел ішіндегі əлеуметтік теңсіздіктер мен сыртқы өктемдік пен əділетсіздікті жай бақылап қана қалмайды, өзінің ұстанымын тиісті жерінде өнерімен де, іс-əрекетімен де көрсетіп отырады. Əсіресе, əлеуметтік теңсіздікті əшкерелеген əндері ел ішіне тарай бастайды. Оның осы тақырыптағы «Ақ сиса», «Шормановқа», «Бұзау зары», «Тұтқын зары», «Толғау», «Арап ұрыға», «Бозторғай», «Хаулау» т.б. жəне туған жерге деген сағынышын баяндайтын «Сүйіндік», табиғатты суреттейтін «Баянауыл», «Ұлытау», «Жаздың күні», махаббатты жырлайтын «Сұрша қыз», «Шолпан», «Лəйлім», «Гауһар қыз» т.б. əндері жұртшылыққа кеңінен танымал. Жасы ұлғайған шағында Жаяу Мұса біртоға тірлік құрып, саятшылықпен айналысады. Жаяу Мұса – қазақтың əн өнерін мазмұн, түр жағынан байытып, шығармашылық жаңалықтар енгізіп, əуен-сазын жаңа биіктерге көтерген аса дарынды композитор. Ол өз шығармаларында қазақтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап, өз заманының арман- аңсарын əнмен бедерлей білді. Оның əлеуметтік көзқарастары, азаматтық ұстанымдары сол кездің демократтық-ағартушылық озық идеяларымен астасып жатты. Жаяу Мұса əндерін күні бүгінге дейін халық сүйіп тыңдайды. Ақан сері Қорамсаұлы Ақан cepi (Ақжігіт, 1843 – 1913) – қазақ халқының əнші-композиторы, ақын. Солтүстік Қазақстан облысының Айыртау ауданындағы Үлкен Қоскөл маңында туып-өскен. Денесі Айыртау ауданындағы «Бұлақ басы», «Құлагер құдығы», «Құлагердің ақ шарбағы» деген жерде. Шыққан тегі – арғын ішіндегі қарауыл. Ақан алғашқыда ауыл молласынан сауат ашып, сонан соң Қызылжардағы Уəли (Ахметуəли) медресесінде (1856 – 1859) оқыған. Кейін ауылына оралып, өмірін бipжола өнерге арнаған. Халық Ақанның бойындағы қайталанбас биік өнерді жоғары бағалап, оның сұлу да сырлы өлеңдерін сүйіп айтып, бекзаттығын қадірлеп «Ақан cepi» атандырған. Сал-cepілік дəстүрді барша сəн-салтанатымен ұстанған Ақан cepi жүйрік ат, қыран бүркіт, құмай тазыны жанына cepiк еткен. Мұндай салт оның əншілік-ақындық шабытына тұғыр болып, «Құлагер», «Маңмаңгер», «Көкжендет», «Екі торы ат», «Перизат», «Тер қатқан» сияқты тамаша əндердің дүниеге келуіне ceбепкер болған. Сондай-ақ оның «Көкшетау», «Сырымбет», «Кербез сұлу» деп аталатын əндері – туған |