Қазақ мемлекеттік


ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЛЕКСИКАСЫН ӨЗГЕ ТІЛДІ СТУДЕНТТЕРГЕ ОҚЫТУ



бет5/19
Дата11.01.2017
өлшемі3,75 Mb.
#6890
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19

ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ЛЕКСИКАСЫН ӨЗГЕ ТІЛДІ СТУДЕНТТЕРГЕ ОҚЫТУ
Молдасанов Е.М. – ф.ғ.к. (Алматы қ., Абай атындағы ҚазҰПУ)
Қазақ тілінің сөздік қорында адам денесі мүшелері атаулары мен олардың негізінде пайда болған ауыспалы мағынадағы туынды сөздер мол. Тілдің мыңдаған жылдар бойы дамуының барысында адам дене мүшелері атауларының номинативті мағыналары өзгертілуі арқылы көптеген туынды бірліктер мен фразалық, образдық қолданыстар қалыптасты. Дене мүшелері атауларынан туындаған фразалық тіркестердің өзін бір-бірімен салыстырғанда әртүрлі. Кейбіреулері бастапқы мағынасынан аса алшақтамаған болса, енді бірқатар фразалық тіркестердің мағынасы алғашқы ұғымынан тіптен алшақтап күңгірттене бастаған. Фразеологиязмдердің мағыналық өзгеріске түсуі - заңды құбылыс. Қазақ тілін үйренушілер үшін мұндай тіркестерді оқып, игеру біраз қиындық туғызары анық. Себебі әрбір тілдің лексикалық байлығы тек өзіне ғана тән даму жолының нәтижесінде құралады. Тілдік бірліктердің қалыптасуы мен өзгеруіне, соған орай түрлі құрылымдар түзілуіне ұлттық ой-сана, таным-түсінік, әдет-ғұрып, этникалық, әлеуметтік ерекшеліктердің әсер ететіні белгілі. Әр тілдің сөздік қоры да әртүрлі дәрежеде. Дене мүшелері атауларына қатысты тілдік айналымда жүрген мыңдаған сөз, мол сөздік қор бар. Сондақтан тілдік тұлғаға қазақ тілінің лексикасы жөнінде мағлұмат беру барысында дене мүшелеріне қатысты лексикалық бірліктерді танытумен ғана шектелмей, олардың мағыналық қозғалысынан да хабар беру көзделуі керек.

Қазақ тілінің мұндай ерекшелігін таныту үшін мемлекеттік тілімізді өзге тілмен салыстыра қарастыру, аудармалар жасау арқылы оқыту жеткіліксіз. Жалпы, тәжірибеден байқалып отырғанындай, өзге тілді аудармамен оқыту оң нәтиже көрсете бермейді. Сондықтан дене мүшелері атаулары және одан туындаған бірліктер жөнінде мағлұмат беру барысында аударма сөздіктерге көп сүйенген оң нәтиже көрсете бермейді. Тілдік ерекшелікті танытудың сенімді бір жолы ретінде дене мүшелері атаулары мен одан туындаған бірліктерді мейлінше мол қамту керек деп білеміз. Осы арқылы тілдік тұлғаға лексикалық бірліктің өзіндік сипаттарын түсіндіруге болады.



Тақырыпқа қатысты алынатын лексикалық минимумға қысқаша түсініктеме бере отырып, сол сөздің қазақ тіліндегі қолданыс ерекшелігіне тоқталған орынды. Дене мүшесі атауы мен одан туындаған ұғымдарды зерделеуге, есте сақтауға мүмкіндік беретін түрлі жаттығулар ұсыну арқылы лексикалық минимумды тілдік айналымға ендіруге болады. Тілдік бірліктердің, соның ішінде фразеологиялық қолданыстардың сөйлем ішіндегі мағыналық өзгерістерін таныту үшін шағын мәтіндермен атқарылатын жұмыстың орны ерекше. Барлық тапсырмалар мазмұны мен күрделілігіне қарай деңгеймен берілуі керек деп ойлаймыз. Деңгейлік тапсырмалар тіл үйренушінің дайындық дәрежесін анықтауда, оны дамыта оқытуға көп көмегін тигізеді деген сенімдеміз. Адамның дене мүшелері, одан туындаған бірліктер тақырыбында оқытылған бір сабақ көлемінде қандай тілдік минимумдарды меңгертуге болатынын таныту мақсатында сабақ матариалын ұсынамыз. Сабақ тақырыбы: Дене мүшелері. Жүрек сөзінен туындаған бірліктер.

Жүрек сөзі қазақ тілінде көп мағынада қолданылады. Бастапқы мағынасында жүрек сөзі көкірек қуысының сол жағына орналасқан қан айналу жүйесінің басты мүшесінің атауы екендігі. 2. Жүрек – адамның жан дүниесі, рухани сезімін білдіруде кең қолданыс тапқандығын түсіндіру керек.

Жүрек сөзінің сын-сипатын ашатын тіркестер: Ақ жүрек, асау жүрек, ер жүрек, су жүрек; қоян жүрек, арыстан жүрек, тас жүрек, от жүрек. қара жүрек, албырт жүрек, сүйген жүрек, ашынған жүрек, алданған жүрек, күйінген жүрек, жылы жүрек, ет жүрек, сорлы жүрек, асау жүрек, жалын жүрек, үрпиген жүрек, кірлеген жүрек(өзі үшін, Тұра ма әсте жуынбай), ынталы жүрек, жаралы болған жүрек, асыл жүрек, мұз жүрек, сұм жүрек, ызалы жүрек, қасқыр жүрек, ит жүрек, ауру жүрек, жүрегім менің қырық жамау, жалтаңдаған жас жүрек, т.б.

Фразеологиялық оралымдар: жүрек сөзі, жүрек жұтқан, жүрегіне у төгілгендей, жүрегінің түгі бар, жүрек түкпірі, жүрегі алқынды, жүрегі алып ұшты, жүрегі аттай тулады, жүрегі аузына тығылды, жүрегі елжіреді, жүрегі жарыла жаздады, жүрегі бүлк етпеді, жүрегі дауаламады, жүрегі дүрсілдеді, жүрегі қарайды, жүрегі қарс айрылды, жүрегі мұздай болды, жүрегі суыды, жүрегі сазды, жүрегі сыздады, жүрегі тас төбесіне шықты, жүрегі түршікті, жүрегі ұшты, жүрегі шайлықты, жүрекке жара түсті, жүрек жалғады, жүрек тоқтатты т.б. Жүрек сөзінен жасалған туынды сөздер де бір шама: жүрексіз – сын есім; жүркесіздене – үстеу; жүрексіздік – зат. ес; жүрексін – етіс жүректей – сын есім. Келесі кезекте жүрек сөзіне қатысты берілген лексикалық минимумдағы сөздердің мағынасы мен қолданыс аясын тапсырмалар арқылы таныту көзделеді. «Жүрек» сөзі қандай ассоциация туғызады. Жазыңыз не бейнелеңіз деген тапсырмамен жүрек сөзінен туындайтын ұғымдарды саралау маңызды. Келесі кезекте берілетін тапсырманың мақсаты сөз тіркестерін дауыстап оқыту арқылы жүрек сөзінен туындаған бірліктердің оқылуы мен айтылуын қадағалау, сөздердің дыбысталуына назар аударта отырып, тіл үйренушінің қазақ тіліндегі сөздерді дұрыс екпін түсіре оқу дағды-машығын қалыптастыру. Тапсырмаларда берілетін сөз тіркерсері мыналар:

Ақ жүрек, асау жүрек, албырт жүрек, асыл жүрек, ауру жүрек, арыстан жүрек, жалын жүрек, жаралы жүрек, жас жүрек, жылы жүрек, қара жүрек, қоян жүрек, қасқыр жүрек, су жүрек, сұм жүрек, сорлы жүрек, ынталы жүрек, ызалы жүрек.

Келесі кезекте берілетін тапсырма сөздер мен сөз тіркестерін қатыстырып тұрақты сөз тіркесін түзу. Жаттығуға берілетін сөздер:



Жара түсті, жарыла жаздады, қарс айрылды, елжіреді, тас төбесінен шықты, аузына тығылды, түгі бар, аттай тулады, жұтқан, сыздады, дүрсілдеді, мұз, суыды, сазды, суылдады, жалтаңдаған, асау.

Келесі кезекте ұсынылатын бір топ тапсырма тұрақты тіркестің мағынасын танытуға арналады. Сөздерді мағынасына қарай сәйкестендіру бағытындағы тапсырмалар ұсынылады:


Осыдан кейінгі тапсырмаларда тіл үйренуші тұлға берілген тұрақты сөз тіркесінің мағынасын тануға талаптанады. Бұл орайда бірнеше фразалық тіркес ұсынып, оның мағынасын бірер сөзбен түсіндіру тапсырмалары берілген орынды. Мәселен:



Жүрегі мұздай болды




Жүрегі дауаламады




Жүрегі бүлк етпеді




Жүрегі сазды




Жүрегі мұздай болды




Жүрекке жара түсті




Жүрек жұтқан




Жүрегі ұшты




Жүрек сөзі




Сөз мағынасын танып, сол сөзден түзілген бірліктерді ұғынғаннан кейінгі кезекте мәтін ішіндегі сөздің қолданысы мен мағыналық қырларын таныту бағытында тапсырмалар ұсынылады. Ол үшін берілген мәтінді сараптай оқыту әдістері қолданады. Мәтінді түсіну процесіне мониторинг: Мәтіндегі ойды, сөздерді таңбалай отырып оқыңыз. (V - өз түсінігіңізбен сәйкес келеді, сіз білетін қолданып жүрген сөздер); ( — Сіздің түсінігіңізбен сәйкес келмейді немесе сіз бұл сөздерді білесіз, бірақ қолданбайсыз ); ( + - сізге жаңа ұғым болып саналады, бұрын естімеген жаңа сөздер); ( ?- сізді таңқалдыратын ұғым, бұл туралы көбірек білгіңіз келеді). Абайдың он төртінші қара сөзі байынша мәтінмен жұмыс түрі.



«Тірі адамның жүректен аяулы жері бола ма? Біздің қазақтың жүректі кісі дегені — батыр дегені. Онан басқа жүректің қасиеттерін анықтап білмейді. Рақымдылық, мейірбандылық, уа әрбір түрлі адам баласын өз бауырым деп, өзіне ойлағандай ойды оларға да болса игі еді демек, бұлар — жүрек ісі, асықтық та — жүрек ісі. Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды. Амалдың тілін алса, жүрек ұмыт қалады. Біздің қазақтың «жүректісі» мақтауға сыймайды. Айтқанға көнгіш, уағдада тұрғыш, бойын жаманшылықтан тез жиып алғаш, көштің соңынан итше ере бермей, адасқан көптің атының басын бұрып алуға жараған, әділетті ақыл мойындаған нәрсеге, қиын да болса, мойындау, әділетті ақыл мойындамаған нәрсеге, оңай да болса, мойындамау — ерлік, батырлық осы болмаса, қазақтың айтқан батыры — әшейін жүректі емес, қасқыр жүректі деген сөз.

Қазақ та адам баласы ғой, көбі ақылсыздығынан азбайды, ақылдының сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқтығынан азады. Білместігімнен қылдым дегеннің көбіне нанбаймын. Білімді білсе де, арсыз қайратсыздығынан ескермей, ұстамай кетеді. Жаманшылыққа бір ілігіп кеткен соң, бойын жиып алып кетерлік қайрат қазақта кем болады.

Осы жұрттың көбінің айтып жүрген жігіт, ер жігіт, пысық жігіт деп ат қойып жүрген кісілерінің бәрі — бәлеге, жаманшылыққа еліртпек үшін, бірін-бірі «айда батырым!» деп қыздырып алады да, артын ойлатпай, азғыратұғын сөздер.

Әйтпесе, құдайға терістіктен, не ар мен ұятқа терістіктен сілкініп, бойын жиып ала алмаған кісі, үнемі жаманшылыққа, мақтанға салынып, өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі, тәуір түгіл, әуелі адам ба өзі?

Мәтін ішінде қарамен берілген сөздерге назар аудара отырып, мәтін мағынасын түсінеді). Мәтін бойынша сұрақтар мен тапсырмалар ұсынылады:



  1. «Тірі адамың жүректен аяулы жері бола ма?» Абай қойған риторикалық сұраққа жауап беріп көріңіз.

  2. Жүректен қандай қасиеттер тарайды? Абай қалай түсіндіреді?

  3. «Жүректі кісі, жүректі жігіт» деген тіркестің мағынасын қалай түсінесіз?

  4. «Амалдың тілі» дегенді қалай түсінесіз?

  5. «Жалған» деген сөздің синонимдік қатарын жасаңыз.

  6. «Мақтауға сыймайды» деген тіркестің мағынасын түсіндіріңіз.

  7. «Көштің соңынан итше ере бермей, адасқан көптің атының басын бұрып алуға жараған, әділетті ақыл мойындаған нәрсеге, қиын да болса, мойындау, әділетті ақыл мойындамаған нәрсеге, оңай да болса, мойындамау — ерлік, батырлық» деген Абай ойын түсіндіріңіз.

  8. «Қазақтың айтқан батыры — әшейін жүректі емес, қасқыр жүректі деген сөз» ойды айқындаңыз.

  9. «Ақылдының сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқтығынан азады» деген пікірге көзқарасыңыз қандай?

  10. «Бойын жиып алып кетерлік қайрат қазақта кем болады» деген Абай ойына пікіріңіз қандай? Өз ойыңызды айтып көріңіз.

  11. «Құдайға терістіктен, не ар мен ұятқа терістіктен(теріс нәрседен) сілкініп, бойын жиып ала алмаған кісі, үнемі жаманшылыққа, мақтанға салынып, өз бойын өзі бір тексермей кеткен кісі, тәуір түгіл, әуелі адам ба өзі?» Сіздің пікіріңізше қалай. Өз ойыңызды дәлелдеңіз.

Тапсырма: Тіл үйренушілер топқа жіктеле отырып мәтінді тұтас бір рет оқиды.

Әр топқа сұрақтар таратылады:



Сұрақтар:

  1. Жүректің қасиетін қалай түсіндіңіз?

  2. Адамда қандай қасиеттер жетіспегендіктен азады?

  3. Қайратсыздық, жігерсіздік дегенді қалай түсінесіз?

Топ мүшелері сұрақтар таңдайды. Сол сұрақтарды топ жетекшілері біріге отырып талқылайды. Өз тобына қайта келіп, талданған мәселені түсіндіреді.

Әр топ мүшесі өзі талдаған мәселесіне қатысты шағын көлемді ЭССЕ жазады. Жүректен тарайтын негативті, позитивті қасиеттерді жазып, саралайды. Мысалы: рахымшылық- қызғаншақтық т.б.

«Арыстан жүрек», «қоян жүрек» тағы қандай тіркестер жасауға болатынын анықтау үшін тапсырма беріледі? Ұсынылған мына сөздерді қатыстырып сөйлем құрау тапсырылады .



Аяулы, жүрек, қайрат, жігер, тексермеу, жаманшылық, нанбау, ескеру, ерлік, адалдық, жалған, рақымдылық, мейірбандылық, мойындау.

Мәтін бойынша төменде берілген сөз тіркестерін салыстырып, мағынасына қарай сөйлем құрау тапсырылады.



Жүректі таза сақтау, Ақылдың тілін тыңдау; амалдың тілін алу; ақ жүрек; құдайға терістік; мақтанға салыну, ақыл мойындамаған нәрсе, адал жүрек, жылы жүрек.

Келесі кезекте Абайдың «Жүрек — теңіз, қызықтың бәрі — асыл тас» өлеңін оқи отырып, жүректен туындайтын қасиеттерді, жүректің адам өміріндегі қызметін айтып көру тапсырылады

Осы жүргізілген жаттығулардан кейін ғана тіл үйренушілерге шығармашылық тапсырма ұсынуға болады. Ол үшін Абай Құнанбаевтың «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі мен он тоғызыншы қара сөзін пайдалана отырып, кемел адамның моделін жасау тапсырылады Бұл топшамен істелетін жұмыс түрі болып есептеледі.

Әрбір лексикалық ұғымның эволюциясында өзіндік ерекшеліктердің болатыны белгілі. Бір тілдегі сөздің қолданылу аясы келесі бір тілге ұқсай бермейді. Бұл сол тілдің өзіндік заңдылығы. Қазақ тіліндегі жекелеген сөздер мен олардың қолданылу ерекшелігін таныту үшін сол ұғамды аудармамен оқыту жеткіліксіз. Қазақ тіліндегі сөздердің қолданылу аясын таныту үшін бірнеше тапсырмамен тілдік бірліктерді салыстыра отырып, саралай оқыту маңызды. Мақаламызда бір сөздің қолданылу ерекшелігін таныту үшін бір сабақ көлемінде жүргізілетін тапсырмалардың ауқымы мен жүйесін танытуды мақсат еттік.


ТҮЙІНДЕМЕ
Мақалада қазақ тілінің лексикасын өзге тілді студенттерге оқыту мәселесі қарастырылған. Бір сабақ көлемінде лексикалық ұғымды таныту жолдары көрсетілген.
РЕЗЮМЕ
Настоящая статья посвящена рассмотрению вопросов преподавания лексики казахского языка иноязычным студентам. В рамках одного занятия показаны пути усвоения лексических понятий.

КОГНИТИВНЫЙ ПРИНЦИП В ОБУЧЕНИИ ВТОРОМУ ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ
Сейдомарова С.Н.-преподаватель.(г. Алматы, КазгосженПУ)
Поскольку когнитивный принцип является одним из основных принципов при изучении иностранного языка, то в данный момент существует необходимость исследования его реализации при обучении второму иностранному языку. В данной статье мы рассмотрим исследования по этой проблеме российских ученых-методистов.

По мнению Л.С. Выготского, все школьное обучение «вращается вокруг двух процессов: осознания и овладения». Иностранный язык в этом смысле не является исключением. Две стороны процесса иноязычного обучения неразрывны и отражают единство одинаково важных функций, свойственных человеческому языку. Язык является инструментом общения, с одной стороны, и инструментом познания, с другой стороны. Этот постулат согласуется с общим пониманием сути коммуникативной компетенции человека как знания, представления о языке и способности к речевым действиям, умениям в речевой сфере. Сегодня в методике воспринимаются как равнозначно важные процессы и формирования адекватного представления о лингвистическом явлении, и развития умений использовать это явление в реальной коммуникации. Поэтому ведущим подходом к обучению иностранным языкам в современных условиях признается коммуникативно-когнитивный подход.

В методике обучения вторым иностранным языкам коммуникативно-когнитивный подход постулируется как отличительная особенность процесса обучения. Коммуникативно- когнитивный подход понимается как основополагающий и зачастую понимается не как принцип, а как общий подход, включающий реализацию сознательного и сопоставительного принципов. Однако когнитивный подход не исчерпывается этими понятиями, а является относительно самостоятельным принципом и нуждается поэтому в детализации.

В обучении иностранному языку когнитивный принцип сводится к проблеме оптимальной организации познавательных действий учащихся, соответствующей естественному познавательному поведению человека.

Психологи и психолингвисты считают, что существуют внутренние познавательные механизмы, обуславливающие формирование лингвистических представлений. В частности, было неоднократно замечено, что процесс формирования знаний о языковых явлениях очень напоминает процесс образования понятий.

Процесс образования лингвистического иноязычного понятия, как и понятия на родном языке, включает определенную последовательность ментальных действий. Это было замечено методистами, утверждающими, что существует естественная для всякого формирования лингвистических представлений последовательность. Во французской методике, например, существует понятие «концептуализация знания», отражающая близость лингвистических и когнитивных процессов.

Образование концепта (лингвистического знания) происходит всегда определенным путем, по определенной познавательной схеме: конкретный опыт (учащемуся предъявляется лингвистическое явление в его функционировании), наблюдение-рефлексия, абстрактная концептуализация (формирование первичного представления о лингвистическом явлении), эксперимент ( первые попытки его употребления в речи), коррекция выводов.

Следовательно, формирование представлений о языковых явлениях осуществляется в определенном естественном порядке. В этом проявляется универсальная сторона когнитивной деятельности человека при овладении иностранным языком.

Итак, суть когнитивного принципа можно было бы сформулировать следующим образом – организация учебного процесса на этапе осознания нового должна совпадать с естественным путем познания, свойственным психике человека. С другой стороны, когнитивные процессы обладают не только универсальными, общими признаками, но и множеством индивидуальных свойств, характеризующих познавательную манеру каждого индивида. Можно ли влиять на эти характеристики или манипулировать ими в процессе обучения? На этот вопрос исследователи отвечают утвердительно. Таким образом, вторая сторона когнитивного принципа может быть обозначена как задача когнитивного развития учащегося. Следует помочь ученику развить гибкость в применении стратегий, научить применять те или иные стратегии адекватно задаче, стоящей перед ним. Таким образом, данный подход в единстве двух его сторон призван обогатить когнитивные возможности ученика и повысить качество и результативность его познавательного труда.

На практике когнитивный подход означает, что преподаватель должен обеспечить прохождение учеником естественных стадий познавательного процесса. В самых общих чертах, как было сказано, он включает анализ или припоминание предшествующих знаний в данной проблемной области, наблюдение нового, выявление противоречий, постановку задачи, выдвижение гипотезы, концептуализацию нового знания при помощи имеющихся в распоряжении учащегося стратегий, экспериментальное использование нового знания и новый виток его коррекции. В отношении же когнитивных возможностей ученика педагогическая проблема стоит так: тренировать учащихся в использовании стратегий, оптимальных для решаемой задачи, а также обеспечить ученику возможность извлечь максимум из уже имеющихся знаний и умений. В этом смысле для педагога важно понять, как будут взаимодействовать приемы обучения, предполагаемые учителем и возможности учащегося в тот или иной момент обучения. Например, в состоянии ли учащийся классифицировать, обобщить, осуществить перенос и т.д. Нужно предложить ученику такое взаимодействие, которое обеспечило бы наиболее благоприятный переход к более совершенной стадии формирования знания.

Необходимость когнитивного подхода в обучении иностранным языкам можно подтвердить не только теоретически, но и эмперически. Из опыта обучения мы прекрасно знаем, что то, что мы преподаем, не является, строго говоря, тем, что ученики выучивают. На психологическом уровне это происходит главным образом потому, что манера преподавания учителя бывает слишком авторитарна. Учитель может применять слишком жесткие стратегии обучения.

Одинаковая схема урока, одинаковые процедуры объяснения и оценки, отсутствие оценки происходящего на занятии со стороны учащихся, самооценки, право выбора вида деятельности ученикам – все это может стать причиной неудач в обучении.

Наша преподавательская стратегия совсем необязательно должна совпадать со стратегией изучения, постижения предмета учеником. Ученик учит, «создает» свой язык сам, постепенно выстраивая свою собственную систему лингвистических представлений. Поэтому обучение языку не должно быть простой передачей знания, его «переносом» от знающих (учитель, родитель) к пока незнающим. В психике учащегося должно появиться, постепенно сформироваться соответствующее реальности представление – концепт.

Психологические исследования и практика проблемного обучения показывают, что обучение протекает успешно, когда мозг создает свои собственные ментальные структуры, и он тормозит, если готовые структуры ему навязывают. Когнитивные подход в методике обучения языкам предполагает не навязывать лингвистическое знание, а помочь ему родиться и развивать его, оно должно родиться из потребностей в общении и самовыражении. Поэтому предпочтительнее создавать такие потребности, стимулировать интерес учащихся к учению. Процесс научения языку должен быть процессом открытия языка, процессом исследовательским и экспериментаторским.

К большому сожалению, заблуждение, что сообщение «готового к употреблению» знания убыстряет учебный процесс, на практике оказывается достаточно стойким. Это простая, прозаическая причина серьезно тормозит применение когнитивного принципа. Учителя иногда считают, что у них нет времени для подобного поэтапного формирования знания. Готовые к затрате времени на формирование навыков и умений, они отказывают в этом этапу не менее важному – концептуализации знания. В отношении опасений потерять время можно ответить цитатой из Р. Рихтериха, который считает, что ученик имеет право на «блуждание».

Когнитивный принцип привлекателен тем, что базируясь на солидных научных основаниях, он не дает успокоиться, остановиться на однажды разработанных и проверенных доктринах. Он дает представление о сложности реальности, которую мы называем «процесс овладения иностранным языком». Он заставляет постоянно помнить о том, что ничего в процессе обучения нельзя предвидеть абсолютно точно. Ничто заранее не предопределено ни со стороны учителя, ни со стороны ученика. Осознание этого заставляет быть готовым к тому, что в следующий момент урока предстоит перестроиться, изменить тактику.

По поводу потери времени на реализацию когнитивного подхода можно сделать следующее замечание. Подобно тому, как снижается в обучении второму ИЯ роль прямых межъязыковых сопоставлений, так снижаются затраты времени на обучение учащихся применению оптимальных стратегий. В начале каждое явление требует довольно продолжительной работы по образованию концепта, проверке его правильности, не говоря уже о формировании навыка его использования. На старшем этапе, когда у ученика в целом сложились представления о системе языка. новые явления осваиваются по тому же пути, но гораздо быстрее, без особых усилий со стороны ученика и без дополнительного контроля со стороны учителя.

В перспективе когнитивного принципа учащийся – активный деятель процесса обучения. Обучаемый сам строит свои знания, но это происходит не в вакууме, а в обучающей среде, формируемой через взаимодействие учителя, ученика и его соучеников.

«Нужно давать ученикам случаи приобретать новые понятия и слова из общего смыла речи. Раз он услышит и прочтет непонятное слово в понятной фразе, другой раз в другой фразе, ему смутно начнет представляться новое понятие, и он почувствует … необходимость употребить это слово – употребит раз, и слово делается его собственностью».

Деятельность учителя считается важнейшей частью окружения ученика, организующего как сам материал, находящийся в распоряжении ученика, так и возможности для его усвоения учеником, т.е. для создания своей системы нового языка ученик активно использует не только внутренние ресурсы, но и взаимодействие со своим окружением (учитель, соученики).

Развитие новой лингвистической системы у обучаемого совершается через взаимодействие внутренних и внешних факторов. Внутренним двигателем познания является конфликт – противоречие между существующими у человека представлениями о языке и реальностью. При школьном обучении «организатором» осознания и разрешения этого конфликта чаще всего выступает учитель. Он должен привлечь внимание ученика к факту наличия противоречия и помочь разрешить его. Деятельность учителя не является деятельностью по фронтальной передаче знаний. Учитель должен быть активным посредником, который предлагает проблемные ситуации учащимся, он также активен в плане дискуссии и вопросов в отношении нового знания. Учитель предъявляет учащимся образцы иностранного языка, помогает их структурировать, предлагает типы деятельности, разнообразные, вариативные когнитивные приемы, делает возможной самооценку учащимся своего прогресса в учении. Материал будет усвоен учениками, если он стал «своим».

Таким образом данный принцип является не просто когнитивным, но когнитивным социальным принципом. Когнитивный социальный принцип основан на понимании лингвистического знания как продукта, возникающего у учащегося в процессе языкового общения внутри некой общности индивидов, где организующим центром обучения выступает учитель. В результате деятельности учителя, активизирующего умственную деятельность учеников, обучение становится более динамичным.

Приемы обучения, реализуемые в русле когнитивного подхода, обладают огромным воспитательным потенциалом. Они развивают независимость мышления и действия, желание самим управлять своим обучением и оценивать его, помимо умственного развития они способствует духовному, аффективному и социальному развитию личности.

Когнитивный принцип в рамках обучения второму иностранному – абсолютная необходимость. Небольшое количество часов, отводимое на изучение второго ИЯ, предполагает использование всех средств, имеющихся в распоряжении учителя для интенсификации учебного процесса. Понимание когнитивных закономерностей процесса овладения иностранным языком и организация урочной и внеурочной работы в соответствии с этими особенностями является важнейшим условием успешности обучения второму ИЯ. Обучение оптимальным, познавательным стратегиям ведет в конечном итоге к более быстрому достижению обучаемым самостоятельности, созданию успеха в обучении, развитию способностей ученика. «Когнитивные» педагогические приемы тренируют ученика в рефлексии, размышлениях по поводу своих действий. Задуматься над тем, что делаешь – самая лучшая стратегия. Однако понимание как и почему не должно превалировать над пониманием зачем. Обучение познавательным стратегиям очень важно, но не самодостаточно. Оно должно быть подчинено выполнению коммуникативных задач.

Ведущую роль в образовании синтеза коммуникативного и когнитивного играет коммуникативный принцип. Именно благодаря ему, а также личностно-ориентированному подходу в целом в педагогике появилось осознание необходимости обратить внимание на психологические и психолингвистические проблемы учащегося, что и привело в конечном итоге к повороту в сторону обучаемого, пересмотру роли учителя и ученика. Коммуникативный подход в принципе стимулирует творчество. Обучаемый находится в ситуации, когда он вынужден проявлять инициативу, активно искать средства для приобретаемых знаний. Ученик, обучаемый по принципам коммуникативного подхода, никогда не будет пассивным получателем знания, уже сформированного кем-то другим, подготовленного к передаче.

Единство коммуникативного и когнитивного совершенно очевидно при наблюдении за овладением иностранным языком в естественных условиях. Нельзя не признать, что школьное изучение языка не может приблизиться по своим параметрам и по сути своей к естественному. Его специфика сохраняется. Как ни старайся, но в школьной среде овладение иностранным языком все равно останется изучением в некотором роде искусственного построения. Современная коммуникативная теория всячески способствует приближению «школьных» приемов обучения ИЯ к естественному познанию языка как средства общения. Однако другая сторона – формирование лингвистического знания – пока еще остается весьма далекой от естественного порядка формирования лингвистических концептов. Проблема состоит в том, что изучение ИЯ в школе происходит по пути от языковых элементов к целому. В то время как при естественном изучении системы познание движется от общего представления о системе к ее предполагаемой структуре. Когнитивный принцип предлагает и обосновывает приемы, которые помогают приблизить изучение ИЯ к естественному пути познания языка как знаковой системы, служащей решению задач конкретного реального общения. Поэтому коммуникативно-когнитивный подход является безусловной необходимостью при обучении второму иностранному языку. Именно при изучении не первого ИЯ ученик может сразу идти путем естественного познания: от понимания свойств и назначения целого к его структуре и ее составляющим . Приведем в качестве примера обучение грамматической стороне речи. Действительно, изучение грамматики первого иностранного языка происходит более медленно, через преодоление последовательно возникающих заблуждений, ошибочных представлений, естественных для человека впервые осваивающего язык на сознательной основе. Для формирования адекватного знания о средствах выражения некоторого грамматического содержания требуется верное представление о целом – грамматической категории. А понимание категории складывается из опыта выражения его содержания. Этого опыта у человека, изучающего свой первый ИЯ, еще нет. При изучении второго ИЯ эта проблема преодолевается быстрее по сравнению с первым ИЯ, так как у учащегося уже есть лингвистическое понимание многих вещей, касающихся иностранного языка как системы. Общность большинства грамматических и семантических категорий, присущая индоевропейским языкам, делает когнитивный подход в единстве с коммуникативным не только вероятным, но единственно правильным. Это реальный путь интенсификации обучения.

Итак, применение когнитивного подхода при обучении второго ИЯ приводит к достаточно быстрому по сравнению с первым ИЯ образованию лингвистического концепта. С другой стороны, на «фоне» развитого лингвистического сознания, предполагающего большую легкость доступа к информации, сокращается и период автоматизации материала. Следовательно, применение когнитивного принципа в обучении второго ИЯ ведет к некоторому изменению коммуникативной практики. Автоматизация навыков уже не находится в жесткой зависимости от количества практики, но от правильной ее организации. Отсюда следует вывод: когнитивный подход способен обеспечить интенсификацию обучения второго ИЯ только в связке с коммуникативным подходом.
ЛИТЕРАТУРА


  1. Бим И.Л. Концепция обучения второму иностранному языку. М.: Вентана Граф, 1997

  2. Барышников Н.В. Французский как второй иностранный в средней школе и особенности методики его преподавания. // ИЯШ, 1998, №5

  3. Щепилова А.В. Концепция обучения французскому языку как второму иностранному (на базе английского). - М.: Изд-во ДИСК-Т,1999.

  4. Выготский Л.С. Мышление и речь. -М.: Лабиринт, 1999.

  5. Гальперин П.Я. Психология мыщления и учение опоэтапном формировании умственных действий./ Исследования в советской психологии. М.: Наука, 1966

  6. Шахнарович А.М., Юрьева Н.М. Психолингвистический анализ семантики и грамматики.-М.: Наука, 1990.

РЕЗЮМЕ
В данной статье речь идет о реализации когнитивного принципа при обучении второму иностранному языку, о том, что он способен обеспечить интенсификацию обучения второго иностранного языка только в связке с коммуникативным принципом. Коммуникативно- когнитивный подход является ведущим в обучении иностранному языку в современных условиях.


ТҮЙІНДЕМЕ
Бұл мақалада екінші шетел тілін оқыту барысында когнитивтік ұстанымды жүзеге асыру жайы баяндалады. Когнитивтік ұстаным екінші шетел тілін оқытуды тек коммуникативтік ұстаныммен бірге ғана жеделдетуді қамтамасыз ете алады. Коммуникативті-когнитивті тәсіл қазіргі жағдайда шетел тілін оқытуда басты рөл атқарады.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   19




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет