Қазақ тілі кітабы 2022 жыл Қазақ тілінің шығу тарихы туралы
жүктеу/скачать 383,24 Kb.
|
ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ ТУРАЛЫ (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- ФОНЕТИКА 1. Дыбыс
- 4. Тасымал 5. Екпін 6. Орфоэпия 7. Орфография
- ЛЕКСИКА 1. Сөз мағыналары
- 2. Жалпы қолда-ныстағы сөздер
- ГРАММАТИКА Морфология 1. Сөз құрамы
- Синтаксис 1. Сөз тіркесі а. есімді ә. етістікті 2. Жай сөйлем
- 3. Құрмалас сөйлем а. салалас ә. сабақтас б. аралас 4. Сөйлем мүшелері тұрлаулы – тұрлаусыз 5. Пунктуация 6. Стилистика
- Ескерту: Сөз құрамы туралы оқулықтарда мынадай пікірлер бар
- Сөз тіркесі мен тіркескен сөздің
- Грек тілінен енген сөздер: Алфавит
- Архаизм
- Грамматика
- Дифтонг
- Лексикология
- Мақал
- Метафора
- Морфема
- Неологизм
- Орфография
| ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІ
Қазақ тіл білімінің зерттейтін үлкен 3 саласы бар, олар: фонетика, лексика және грамматика. Бұлардың зерттейтін тақырыптарын төмендегі кестеден көруге болады:
Ескерту: Сөз құрамы туралы оқулықтарда мынадай пікірлер бар: сөз құрамының 2 түрі бар деп берілген: : түбір және қосымша; сөз құрамының 3 түрі бар деп берілген: түбір сөз, туынды сөз, күрделі сөз; сөз құрамының 5 түрі бар деп берілген: түбір сөз, туынды сөз, қос сөз, біріккен сөз, қысқарған сөз; сөз құрамының 6 түрі бар деп берілген: түбір сөз, туынды сөз, қос сөз, біріккен сөз, қысқарған сөз, тіркескен сөз; Сөз тіркесі мен тіркескен сөздің (тіркесті сөз) айырмасы: Сөз тіркесі ең кемі екі сөзден тұрады және әрқайсысы өз алдына жеке мағынаны білдіреді. Мысалы, қара (қандай?) көйлек (не?) жиырма (қанша?) бала (кім?) машина (не?) келе жатыр (не істеп жатыр?) т.б. Тіркескен сөз ең кемі екі сөзден тұрады, бірақ екеуі бір мағынаны білдіреді және бір сұраққа жауап береді. Мысалы, қара ала (қандай?), жиырма бір (қанша?), келе жатыр (не істеп жатыр?) т.б. Қазақ тіл біліміне шет тілдерінен енген термин сөздер Грек тілінен енген сөздер: Алфавит (альфа, ветта (грек әліпбиінің алғашқы екі әрпі) – әріптердің жүйелі тізбегі. Антоним ("қарсы" және "атау") – мағыналары қарама-қарсы сөздер. Архаизм (ежелгі, ертегі) – ертеректе күнделікті өмірде жиі қолданылғанмен, қазіргі кезде басқа сөзбен алмастырылғандар. Диалог ("екі", "сөз") – екі не бірнеше адамның сөйлесуі. Грамматика (жазу, жазу өнері) – тілдегі сөздердің өзгеру тәсілдері мен құралдарын, сөз тіркестерін, олардың сөйлемге құралу заңдарын зерттейтін тіл білімінің саласы. Диалект (сөйлеу) – белгілі бір аймақта қолданылатын тіл ерекшеліктері. Дифтонг – қосарлы дыбыс. Идиома – бір ұғым ретінде қалыптасқан сөз тіркестері. (Мысалы: түйе үстінде сирақ ұйту) Лексика (сөздік қор) – тіл білімінің сөз және оның мағынасын зерттейтін саласы. Лексикология – (лексика, логос) – тілдің сөздік құрамы мен оның тарихи даму заңдылықтары, қызметін зерттейтін тіл білімінің саласы. Лексикография (сөздік ілімі) – тіл білімінің сөздіктер жасайтын және оларды зерттейтін бір саласы. Мақал (араб сөзі) – түйінді ойды білдіретін тура мағынасына орай астарлы мағына да бере алатын ықшамды нақыл сөз. Монолог ("бір" және "сөз") – кейіпкердің ішкі көңіл-күйін білдіретін толғау сөзі. Метафора (ауысу, ауыстыру) – бір-біріне ұқсас екі не одан да көп зат немесе құбылыстың балама аталуы. Метонимия (атын өзгертіп атау) – ойда сақталып тұрған бірер сөзді айтпай–ақ, ол сөзді екінші бір сөз мағынасына сыйыстырып жіберу. Мысалы, Сәкеннің шығармаларын оқыдым деудің орнына Сәкенді оқыдым деу) Морфема (форма) – сөздің ең қысқа мағыналы бөлшегі. Морфология (түр) – тілдегі сөздердің формаларын, сөзге қатысты грамматикалық мағыналарды тексеретін сала; тілдегі сөздердің өзгеруі, түрленуі туралы тіл білімінің саласы. Неологизм (жаңа сөз) – тілдегі жаңа ұғымды білдіріп, жаңадан пайда болған сөздер. Омоним ("біркелкі" және "атау") – бірдей дыбысталғанмен, мағыналары әр түрлі болып келетін сөздер. Орфография (дұрыс жазамын) – сөздің дұрыс жазылу ережелері. Орфоэпия (дұрыс сөйлеу) – сөздің дұрыс айтылу ережелері. Полисемия (көп мағына) – сөздің көп мағыналығын зерттейтін тіл білімінің саласы. жүктеу/скачать 383,24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||