Қазақ тілі. ӨЗдік жұмыстарға арналған мәтіндер
әсіресе – в частности өмір шындығы
жүктеу/скачать 2,85 Mb.
|
әсіресе – в частности өмір шындығы – правда жизни дәм- тұзы – угощение ескере жүру – помнить ырым – примета, поверье Тапсырмалар 1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер. 2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: қайтару, дәмету, бөлек, қалта, әркім, әдет. 3. Мәтін бойынша келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау (бөлек), морфологиялық талдау (сала жүреді), синтаксистік талдау (Жас балалар мен келіндер ата- енелері қонақтан келсе, олардан тәтті дәмететін әдеті бар).
«Мен ат тон айыбымен қалың мал қайтартпақшы болдым ғой» (С. Көбеев). Құда түсу рәсімі келісілген соң дала заңы бойынша күйеу жағы «қалың мал» төлеуге тиіс. Бұл – қазақ қазақ болғалы бұлжымаған ежелгі дәстүр. Оның мөлшері құдалардың дәрежесі мен дәулетіне байланысты екі жақ келісе отырып шешеді. «Бұрынғы кедейлер арасындағы қалың мал мөлшері бес- алты малмен тынса, ірі байлар арасында екі жүз, бес жүз, мың жылқыға дейін жеткен. Би мен байлар, хан мен төрелер арасында қалың мал үстіне «бес жақсы» деп аталатын бес түйеге қосып бір «жетім қыз (күң), «аяқ жақсы» ден беретін үш түйеге қоса бір «еркек жетім» (құл) бергендігі кейбір деректер арқылы белгілі. Қалың малдың «қырық жеті», «отыз жетінің бүтіні», «отыз жеті», «отыз жетінің жартысы», «жақсылы отыз жеті», «жиырма жеті», «он жеті», «домалақ қалың мал», «домалақ бата» сияқты түрлері болған. Мұның сыртында той мал, сүт ақы, күйеу апаратын ілу, өлі тірі апаратын, тағы басқа көптеген бағалы кәде, жоралар да болады. Бұған кеңес үкіметі кезінде «қызды малға сату» деп қара күйе жағылып келді. Ал шындығында қыздың жасауы «қалың мал» мөлшерінен кем болмаған. Демек, бұрынғы дала заңында бұл ескерілген сияқты. Әрине «қалың мал» құдалардың дәулетіне байланысты болған. Бұл істе әркім өз шама шарқына қарай белгілеген. Бұрынғы заманда «қалың мал» байлық пен мырзалықтың дәрежесін әйгілейтін көріністің айғағы болғаны шындық. ХІХ ғасырдың алғашқы ширегінде Кіші жүзде Байсақал мен Орта жүзде Сапақ құда болған. Сонда Байсақалдың қызының «қалың малы» бес жүз жылқы болған. Үш жүз жылқы қара малы, жүз жылқы үйге кіргізер, жүз жылқы той малына кетіпті (М.Ж.Көпеев). Сөздік дала заңы – степной закон бұлжымау– оставаться в первоначальном виде тыну – зд. довольствоваться төре – аристократ жағылу – зд. клеветали шама шарқына қарай – по возможности әйгілеу – сообщать, извещать көрініс – вид, проявление айғақ – доказательство ширек – четверть Тапсырмалар 1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер. 2. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар. 3. Мәтін бойынша кез келген сөздер мен сөйлемдерді қолданып, келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау, морфологиялық талдау, синтаксистік талдау. 4. Мәтіннен есімше мен көсемшелерді жазып алып, олардың жұрнақтарын көрсетіңіздер. 5. Негізгі мазмұнын қалдырып, мәтінді қысқартыңыздар.
Жігіт қалыңдығын алғаннан кейін әдеп бойынша енесін қошаметпен өз үйіне апарып салады. Ата –енесі күйеу баласына ірі мал атайды. Мұны «күйеуаяқ» дейді. Сөздік қалыңдық – невеста әдеп бойынша – по традиции қошамет – уважение 2.6 Түйемұрындық (ғұрып) Ұзатылып жатқан келіншек көшінің жолында отырған ауылдың адамдары (жастары, әйелдері) керуен атының ноқтасынан, не түйесінің бұйдасынан ұстап тұрып сұрайтын кәдесі. Қыз анасы оларға кәдесін жасайды, кәде алған риза болып, бақыт тілеп, батасын беріп, жол болсын айтады. Сөздік ұзатылу – выдавать замуж көш – кочевка керуен – караван ноқта – недоуздок бұйда – веревка для вождения верблюда (привязываемая одним концом к колышку, вдернутому в носовой хрящ верблюда) Тапсырмалар 1. Мәтіннен берілген келесі сөз тіркестермен сөйлем құрастырыңыздар: риза болу, бата беру, бақыт тілеу. 2. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар. 3. Мәтіндегі барлық зат есімдердін жалғаулар түрін анықтаңыздар.
«Былайша қыз қашар дәстүрін өткізетін үйді «болыс үй» дейтін көрінеді». (Х.Арғынбаев). Күйеудің келуін «ұрын келу» десе, қыздың атастырылған күйеуін көруі «қыз қашар» дейді. Бұл «ұрын тойы» өтетін күні болады. «Ұрын той» жастар үшін көңілді, думанды тойлардың бірі. Бұған жас жеңгелер мен жастар қатынасады. Күйеуден алынатын «қол ұстатар», «шаш сипатар», «қыз құшақтар», «арқа жатар», «көрпе қимылдатар» тағы сол сияқты кәделер осы жолы беріледі. Екі жастың бірін- бірі көріп, тілдесуі де осы тойда болады. Екеуі де бірін -бірі ұнатып, қалыңдық жігітке қыз белгісі орамалын және оның іні– қарындастарына да түрлі сыйлықтар береді. Күйеу ұрын барғаннан кейін құдалық бұзылатын болса, қазақ заңында өте ауыр іс. Үлкен дауға кетеді. Күйеу себепсіз бас тартса, бұрынғы берілген мал қайтарылмайды және айып салынады. Батаны қыз жағы бұзатын болса, қалың мал толық қайтарылады әрі айып төлейді.
2. Берілген мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер: - «Қыз қашар» дәстүрі не үшін өткізіледі? - Бұл рәсім қалай жүргізіледі? - Құдалық бұзылса, қандай айып салынады? 3. Мәтіннен алынған келесі сөздер мен сөз тіркестерімен сөйлем құрастырыңыздар: бас тарту, айып төлеу, дауға кету, думанды, тілдесу. 4. Сөздерді оқып, олардың қай сөздерден жасалатынын көрсет: тілдесу, құдалық, себепсіз, қалыңдық, сыйлық.
«Құйрық бауыр жедің бе, құда болдым дедің бе» (мәтел). Бұл құдалық рәсімі болғанмен, ұлттық салт- дәстүрінде орны бөлек жай. Екі жақ келісіп құда болған жағдайда оларға «құйрық бауыр» арнаулы сый әкеледі. Әкелуші әйел «бауырдай жақын, құйрықтай тәтті болыңдар» деп тілек білдіреді. Одан барлық құдалар ауыз тиеді. Құйрық бауыр қазақ дәстүрінде құда болудың заңды белгісі – құжат болып бекітілген. Сөздік бөлек жай – особое место әкелуші – тот, кто приносит тілек білдіру – пожелать ауыз тию – попробовать, угоститься бекітілу – закрепляться Тапсырмалар 1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер. 2. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар. 3. Мәтін бойынша кез келген сөздерді пайдаланып, келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау, морфологиялық талдау, синтаксистік талдау. 4. Сөздерді оқып, олардың қай сөздерден жасалатынын көрсет: сыйлық, арнаулы, әкелуші, заңды. 2.9 Ат мінгізіп, шапан жабу (салт) «Рахмет қос мергенді аттандырды, Астына ат мінгізіп, шапан жауып». (С.Тұрғынбеков). Құрметті қонаққа, ақынға, батырға, палуанға және сол сияқты елге еңбек сіңірген ардақты, айтулы азаматтарға ат мінгізіп, шапан жабу қазақ халқының ертеден келе жатқан аса лайықты, жарасымды ата салты, яғни бұл «батыр», «ақын», «палуан» деген құрметті атақтардан кейінгі берілетін құрметтеу, сый-сияпат, марапат, мадақ (награда) белгісінің айғағы, ең жоғары құрметі ретінде беріледі. Ат мінгізу, шапан жабу салты қазіргі күнде де жарасымды жалғасын тауып келеді. Мысалы, Ұлытауға келгенде қазақ елінің тұңғыш президенті Н.Назарбаевқа, Торғайда – ақын С.Мәуленовке, Шымкентте – жазушы Ш.Мұртазаға ат мінгізіп, шапан жабылуы ұлттық мәдениетімізідің, салт-дәстүріміздің қадір-қасиетін көтере түскені сөзсіз. Әділін айтсақ, мұндай құрмет қазіргі күнгі «машина кілтін тапсырды» дегеннен әлдеқайда абыройлы да асқақ естіледі!
2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: сөзсіз, абыройлы, айғақ, берілу, әлдеқайда. 3. Мәтіннен -лы, -лі, - ды, -ді, -ты, -ті сөз тудырушы жұрнақтар арқылы жасалған сөздерді теріп жазыңыздар. 4. Мәтіннен біріккен және қосарлы сөздерді теріп жазыңыздар. 5. «Сын есім + зат есім» сөз тіркестерін құрыңыздар. Сөз тіркесінің 1- сөзі мәтіннен болуы тиіс.
«Жылым - қой, жұлдызым - июль» (Шәкәрім). Халық жылды он екі айға бөледі де, оны «ай санау» деп атайды. Бұл тым ертеде қалыптасқан дәстүр. Әр айдың атаулары жыл мезгіліне, табиғат құбылыстарына, халықтың ұғымы мен салт- санасына сай белгіленген. Мұның шаруашылық, экономикалық, астрологиялық жағынан да маңызы бар екенін дала ғұламалары тағы ескерген. Ежелгі астрономиялық бағдарда әр айға сәйкес жұлдыз аттары да бар. Ол «Жұлдыз, ай» деп аталады. Қазақстанның оңтүстік аймақтарында қазіргі айларды жұлдыз, ай атымен де атай береді. Әр айда табиғат құбылыстары мен өзгерістері де жиі болады. Халық оны «ай амалдары» немесе «амал» деп атап, желді, суық айларда қауіптеніп, оған қарсы күтініп отырады. Оны білетін халық есепшілері болған. Олар ауа райын дәл болжап, біліп, хабарлап отырған. Елімізде ай да, жыл да наурыз айынан басталады. Қазақтарда қыркүйек, тамыз, желтоқсан, мамыр т.б. ай аттары сол мезгілдердің өзіндік қасиеттеріне сай келеді. Халық әр айға сәйкес ұлттық ұғымдар, наным- сенімдер, мақал- мәтелдер қалдырған. Мысалы «сәуір болмай - тәуір болмас», «қараша - қауыс, кәрі құртаңды тауыс», «күн қаңтарда қарға адым, ақпанда ат адым ұзарады», «сүмбіле туса - су суыр». Сөздік бағдар – направление амал – способ, средство қауіптену– опасаться күтіну – следить за собой, беречь себя болжау – предсказывать, предвидеть наным – вера, предрассудок Тапсырмалар 1. Негізгі мазмұнын қалдырып, мәтінді қысқартыңыздар. 2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: амал, бағдар, күтіну, қасиет, ескеру, болжау. 3. Мәтіннен -лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік сөз тудырушы жұрнақтарымен сөздерді теріп жазыңыздар. 4. Мәтіннен тәуелдік жалғаудағы сөзді қатысты сөзімен жазып алыңыздар. 5. Бірыңғай сөйлем мүшелерімен сөйлемдерді анықтаңыздар.
«Бері кел, байлан мынаны!» (Ғ.Мүсірепов). Қазақтың мәрттік, мырзалық, азаматтық қасиетін білдіретін салттарының бірі – байлау. Соғып алған аңды кездескен кісіге сыйлау, олжаны, тауып алған дүниені (затты) жанындағы адамға ұсыну ежелден қалыптасқан ұлттық әдет. Бұл салтты бұзу адамгершілік әдебінен аттау ретінде жазаға тартылады, сөгіс жарияланады немесе ел алдында бетке басылады. Дегенмен мұндай жағдайда аңшы адамның алғашқы олжасы болса, ол «байлануға» жатпайды, керісінше, оған «құтты болсын» айтады. Сөздік мәрттік – гостеприимство соғып алған – убить (зверя) олжа – добыча ұсыну – предложить бұзу – нарушать аттау – переступить жаза – вина тартылу – вменять бетке басылу – при всех публично оглашать керісінше – наоборот Тапсырмалар 1. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңіздер. 2. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар. 3. Мәтіндегі келесі зат есімдерге сын есімдерді табыңыздар: жаза, сөгіс, мырзалық, аңшы, олжа. 4. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар. 5. Мәтіндегі етіс тұлғадағы тұрған етістіктерді көрсетіп, түрін анықтаңыздар.
Ағыбай Батыр, Шұбыртпалы Ағыбай (1802,Ұлытау өңірі – 1885, Балқаш көлінің жағасы, Тасарал қамалы) – Кенесары Қасымовтың Ресей отаршылығына қарсы көтеріліс басшыларының бірі, қолбасшы. Жорықта жолы болғыштығы үшін «Ақжолтай батыр» атанған. Сарбаздары Абылай есімімен қатар Ағыбай батырды да ұранға айналдырды. 13 жасынан қолына қару алып, 1824 жылы Қарқаралы аймағында Ресей империясының отаршылдық саясатына қарсы көтеріліске белсене араласты. Ағыбай батыр бастаған қол 1826-1849 жылдары аралығында Ресей әскерлерімен бетпе-бет шайқасып, бірнеше рет күйрете соққы берді. Ресей империясының Қазақстандағы тірек-орталықтары – Қарқаралы, Ақтау, Ақмола, Екатеринин бекіністеріне шабуыл жасап, патша әскерлерін Ырғыз, Тобыл өзендері бойындағы ұрыстарда, Қызылжар, Көкшетау шайқастарында тас-талқан етіп жеңген. Қырғыз манабы Орманға қарсы соғыстарда ерекше ерлік көрсеткен. 1847 жылы Кенесары ханның Кекілік тауындағы қырғыздармен айқасында Наурызбай батырмен бірге дұшпан шебін бұзып өтті. Кенесары өлгеннен кейін де Ресей өктемдігіне қарсылығын тоқтатпай, Сыздық төре қолы құрамында соғыс жүргізді. Кейінірек, 1849 жылға дейін Ресей өкіметінің қамалдарына өз бетінше шабуылдар жасаған. Өмірінің соңғы кезеңінде егіншілікпен, балық аулаумен айналысқан. Дүниеден қайтқан соң Ресей үкіметі оның мәйітін Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кешеніне жерлеуге рұқсат етпей, Сарыарқа мен Бетпақдаланың шектескен Тайатқан-Шұнақ деген жерінде жерленген. Кенесарының бас батыры Ағыбай батырдың өмір жолы қазақ тарихшылары мен қаламгерлерінің шығармаларына арқау болған. 1914 жылы Есім төренің көмегімен Ә.Бөкейханов Қазан қаласынан «Қызыл қайнар Тектұрмас» деген кітабын шығарды, С.Сейфуллин «Ақжолтай батыр» романын жазған.
2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар. 3. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: кешен, жеңу, ерекше, өз бетінше, саясат, отаршылдық, ақжолтай. 4. Мәтін бойынша келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау (қолбасшы), морфологиялық талдау (ерлік көрсеткен), синтаксистік талдау (Дүниеден қайтқан соң Ресей үкіметі оның мәйітін Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кешеніне жерлеуге рұқсат етпей, Сарыарқа мен Бетпақдаланың шектескен Тайатқан-Шұнақ деген жерінде жерленген). 5. Мәтіннен етістіктердің түрлерін белгілеңіз: негізгі -туынды, негізгі- көмекші, сабақты -салт, болымды- болымсыз, дара -күрделі. 6. Мәтіннен көмекші сөздерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. 7. Сөздерді оқып, олардың қай сөздерден жасалатынын көрсетіңіздер: егіншілік, қаламгер, жерлеу, тірек -орталық, шығарма, көтеріліс. 8 Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар. 3.2 Бөгенбай батыр (1690-1775 жж.) Абылай хан тұсындағы батыр, атақты қолбасшы. Қазақ жауынгерлері арасында зор беделге ие болған, сондықтан оны халық Қанжығалы Бөгенбай деп атап кеткен. Сырдария өзенінің жағасында дүниеге келіпті. Оның атасы - Әлдекүн, әкесі – Ақша, анасы – Баяу деген кісілер. Бөгенбайдың екі ұлы болған: Тұраналы,Тұрымбет. Тұраналыдан – Бапан би, Тұрымбеттен – Саққұлақ би туған. Батырлығы мен қолбасшылық дарыны арқасында Бөгенбай үлкен құрметке бөленіп, ерлігі ел аузында аңызға айналып кетті. XVIII ғасырдың бірінші жартысында қазақ даласын қорғауда Бөгенбай батыр қамал бұзар қайратымен көзге түсті. Олжабай, Қабанбай, Малайсары секілді дарабоздармен қоян-қолтық Көксерке атын борбайлап, қазақ халқының тәуелсіздігі жолындағы талай қанды айқастарға қатысты. Бөгенбайдың қалмақтармен және қытай әскерлерімен болған қиян-кескі шайқастарда көрсеткен қайраты сол кезеңдегі жорық жырауларының толғауларында мәңгі өшпес өлең тілімен өрнектеліп қалды. 1725-1727 жылдары Бөгенбай батыр Абылай ханмен бірге қазақ қолын басқарып, осы ұрыс нәтижесінде ойсырай жеңілген онсан қалмақ әскері Түркістан мен Саураннан Жоңғар Алатауының арғы жағына қуылған болатын. 1756-1758 жылдары Бөгенбай батыр Талқы түбінде Шығыс Түркістанға алғаш рет аяқ басқан қытай әскерімен қиян-кескі шайқасқа қатысты. Бұл ұрыста ол қытайларды қыра талқандап, Үрімшіге дейін қуып барды. Бөгенбай батырдың ең ірі жорықтарының бірі 1750 жылы Аягөз өңірінде жеңіліске ұшырады. Осыдан кейін екі жақ мәмілеге келіп, достық келісім жасады. Бөгенбай батыр дана және аса зерделі адам болған. Ол 1761 жылы елшілік миссиямен Абылай ханның ұлы Әділді алып Қытайға барды. Бөгенбай батыр Торғай өзенінің жағасында қаза болған. Сөздік зор беделге ие болу – иметь большой авторитет қолбасшылық дарыны арқасында – благодаря таланту полководца құрметке бөлену – быть в почете, стать уважаемым ел аузында – в устах народа аңызға айналу – стать легендой қамал – крепость бұзар қайраты – разрушительная мощь көзге түсті – бросаться в глаза дарабоз – уст. высшее военное звание қоян-қолтық – рука об руку борбайлау – возвышать қанды айқастарға қатысу – участвовать в кровопролитных боях қиян-кескі – беспощадный шайқас – сражение, битва көрсеткен қайраты – мужество, которое он показал жырау – певец, сказитель толғау – стихотворение-размышление мәңгі өшпес – никогда не забудется өрнектеу – украсить қолын басқарып – руководить войском ұрыс нәтижесінде – в результате битвы ойсырай – с большим поражением арғы жақ – дальний, противоположный алғаш рет аяқ басқан – впервые ступивший на землю қыра талқандап – беспощадно разгромив қуып бару – преследовать ірі жорық – крупный поход ұшыру – веять, заставить лететь жеңіліске ұшыру – разгромлен мәмілеге келу – прийти к соглашению достық келісім – дружеское соглашение Тапсырмалар 1. Мәтінге жоспар құрып, мазмұнын жоспар бойынша айтып беріңіздер. 2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар. 3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар. 4. Етістіктен сөз тудырушы жұрнақтар арқылы зат есім тудыратын сөздерді теріп жазыңыздар. 5. Асырмалы шырай тұлғасында тұрған сын есімдерді көрсетіңіздер. 6. Мәтіннен күрделі етістіктерді теріп жазып, аудармасын беріңіздер. 7. Мәтіндегі келесі сын есімдерге зат есімдерді табыңыздар: ірі, зор, зерделі, үлкен, қиян- кескі.
Қазақ халқының патшалық Ресейге, Қоқан және Хиуа хандықтарына қарсы жүргізген ұлт-азаттық күресін басқарушы. 1827-жылдан бастап Абылайдың ұрпақтары қазақ хандығын патшалық Ресей езгісінен босату жолындағы күресте белсенділік танытты. Әкесі мен ағасының жолын жалғастырушы Кенесары Қасымов та мемлекет тәуелсіздігінің өте маңызды іс екенін халық санасына құюда қыруар еңбектер атқарды. 1841 жылы Кенесары Қасымов хан сайланды, оның саясатының басты мақсаты қазақ хандығын қайта қалпына келтіру болды. Кенесары мемлекетті басқаруда шариғаттың негізгі ережелерін енгізді, сонымен бірге билер сотын қалпына келтірді. 1846 жылы Ресей жасақтары мен отаршылдыққа бой ұсынған қазақ сұлтандарының әскери құрылымдары оны Кіші және Орта жүздер аумағынан ығыстырды. Кенесары қолы алғашқы әрекетін 1838 жылдың көктемінде Ақмола бекінісін қоршап, өртеуден бастады. Қамал бастығы әскери старшина Карбышев пен Ақмола аумағының аға сұлтаны Қоңырқұлжа Құдаймендин төнген ажалдан құтылып кетті де, Торғайға бет бұрды. Кенесары патша өкілдеріне жазған хаттарында бұл әрекетін Ресей шекараларына жақындатуға ұмтылу, сол арқылы келіссөз процестерін жеңілдету деп түсіндірді. Шын мәнінде батырдың негізгі мақсаты - Исатай Тайманов бастаған ұлт-азаттық көтерілісі болып өткен Кіші жүзді жалпыхалықтық көтеріліске қосу болды. 1841 жылы Кенесары хан тағына отырғаннан кейін, көтеріліске қатысушылар әскери қимылын үдете түсті, олар қоқандықтардың елеулі күштері бекінген Жүлек, Ақмешіт, Жаңақорған, Созақ қамалдарын қоршауға алды. Кенесары өзінің басты мақсаты – азаттыққа қол жеткізу үшін ортақ жауға қарсы үш жүздің күш біріктіре күрес жүргізуі керек екенін түсінді. Алайда ұлт-азаттық күрестің 1844-1845 жылдары қарқыны үдей түскен кезеңде де қазақтардың басы толық бірікпеді. Кенесары мемлекет құрылымына көп көңіл бөлді, жаңа құрылымдар мен ережелер енгізді, сонымен бірге істен шығарылған құрылымдарды қайта қалпына келтірді. Әскер қатарында қатаң тәртіп орнатты, дала соғыстарына бейімдеу үшін мыңдықтар мен жүздіктерге бөліп, басқару құрылымын құрды. Мемлекеттің ішкі саясатын хан өзі қатаң бақылауға алды, руаралық қақтығыстардың жолын кесті. Үш жүздің қазақтарының біріккен ұлт-азаттық қозғалысы Ресейді қатты алаңдатты. Николай І империя құрамындағы қазақ хандығына қарсы ең көлемді әскери қозғалыстарға рұқсат беретін басқа мемлекет болмауы тиіс деген қарарға қол қойды. Бір кезеңде патша әскерлерімен және ымыраға келмес сұлтандармен күрес жүргізген Кенесары біраз жеңістерге қол жеткізсе де, шегінуге мәжбүр болды. Шегіне келе, Кенесары қырғыз жеріне шекаралас Ұлы жүздің аумағына орналасты. Ханның келесі бағыты қырғыз халқын орыс отаршылдығына қарсы ортақ күреске көтеру болды, алайда ол манаптар тарапынан күшті тойтарысқа тап болды. Кенесары Тоқмақ маңындағы екі жақтың күші тең емес шайқаста қаза болды. Кенесары Қасымовтың сіңірген тарихи еңбегі – ол қазақ халқының салт-дәстүрін сақтай отырып, оны бостандық пен тәуелсіздік жолындағы күреске жұмылдырды.
жүктеу/скачать 2,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|