көзге түсу – быть замеченным қоршау

2. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: бірауыздан, қалыптасу, мәміле, сайлану, тарап, иелік, тағайындалу.

3. Мәтіннің абзацтарына сұрақтар құрастырыңыздар.

4. Келесі сөздердің қай сөзден және не арқылы жасалатынын көрсетіңіздер: батылдық, білгір, қолбасшы, дарынды, сенім, жеңіліс, жеңіс, экспедициялық,басқыншы, бірауыздан,ерлік, күшті.

5. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

6. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіздер.

7. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді жазып алып, түрлерін анықтаңыздар.
4.3 Есім хан (1598 жылдан бастап билік құрған)

Қазақта «Қасым салған қасқа жол, Есім салған ескі жол» деген қанатты сөз ежелден бар. Қасым нұсқаған жолдың негізгі мақсаты — Қазақ мемлекетін күшейту, халқын көбейту, жерін кеңейту. Керей мен Әз Жәнібек негізін қалаған Қазақ хандығы әуелде әлсіз, жаңа-жаңа қаз тұрып келе жатқанды.

Қазіргі Қазақстанның күншығысында, Жетісуда дулаттар, жалайырлар, албан, суан, наймандар, тағы басқа ру-тайпалар құрған күшті мемлекет Моңғолстанға келіп, жер сұраған ақордалық бауырларына Есенбұға хан Шу-Іле тауларының Қозыбасыға дейінгі жерін бөліп берген. Сол заманның көне көзіндей болып, күні бүгінге дейін атын жоғалтпай, Шу бойында Хан тауы, хандар құс салған Сұңқар шыңы алыстан мұнартып, қол бұлғап тұрғандай.

Қаз-қаз басып, ту көтерген Қазақ хандығы жан-жағына алаңдай қарап, күн көруге мәжбүр болған. Шығысында Ойраттардан, батысында Әмір Темір әулеті билеп тұрған, Сырдария мен Әмудария арасындағы күшті мемлекет Мауреннахрдан, солтүстігінде Сібір хандығынан қауіптенетін Моңғолстанға қалқан, қорған тәрізді өмір кешті. Әсіресе, өздеріне кектеніп қалған хан Әбілқайыр әне-міне шабуылға шыға ма деген үрей бар.

Қалайда Керей мен Жәнібек Қазақ хандығының туын жыққан жоқ, олар дүниеден өткен соң билік Қасым ханның қолына тиді. Ол мұсылман дінінде болғанмен, отырықшы елдердегі тәртіп, заңға ұқсамайтын көшпенді халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына, ой-көзқарасына орай жаңа заң-тәртіп орнатты. «Қасым салған қасқа жол» дейтініміз сол. Ол бұл жолда күні-түні аттан түскен жоқ, іргедегі мемлекеттердің өзара және ішкі алауыздықтарын, араздықтарын пайдаланып, досынан да, қасынан да одақ таба білді. Соның нәтижесінде Қазақ хандығының жері Сарыарқаны қосқанда сонау Жайық жағасына дейін кеңейген еді.

Тәуекелден кейін тарих сахнасына 1598 жылы Есім хан шығады. Ол бұдан бұрын да ағасы Тәуекел ханның қолбасшысы ретінде талай шайқастарға қатысты. Тәуекел Бұхараны қоршағанда ол 20 мың әскерімен Самарқандты билеп тұрған. Ауыр жарақаттан қайтыс болған ағасының орнына хан сайланған Есім отыз жыл бойы Қазақ мемлекетін қорғау, күшейту жолында қанын да, жанын да аяған жоқ.

2. Мәтіннің абзацтарына сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: қосу, өзара, өмір кешу,ежелден, орнату, тәрізді, бөлеу, заман, басу,нәтиже.

4. «Сын есім + зат есім», «үстеу + етістік», «зат есім + зат есім» сөз тіркестерін құрыңыздар. Сөз тіркесінің 1- сөзі мәтіннен болуы тиіс.

5. Сөілемдегі етістіктердің түрлерін белгілеңіз: негізгі- туынды, негізгі- көмекші, сабақты- салт, болымды -болымсыз, дара -күрделі.

6. Мәтіннен үстеулерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. Үстеулердің мағынасын белгілеңіздер.

7. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді жазып алып, түрлерін анықтаңыздар.
4.4 Жәңгір хан (1801 -1845 жж.)

Бөкей Ордасының (1823-1845) ханы, Бөкей ханның ұлы. 1815 жылы әкесі мұрагерлік салтқа сәйкес хандық тақты Жәңгірге берді. Алайда Жәңгір жас болгандықтан, Бөкейдің тапсыруы бойынша хандықты Бөкейдің інісі Шығай сұлтан басқарды.

1823 жылға дейін Жәңгір еуропалық үлгіде тәлім-тәрбие алады, Астрахань губернаторы Андреевскийдің үйінде жатып оқиды. Сол жерде ол хандықты әкімшілік басқару әдістері бойынша да дәріс алды. Бөкейұлы Жәңгір хан билік құрған кезеңінде саяси жағдай шиеленісіп тұр еді. Сол тұстағы басқару мен жер бөлуде жіберілген кемшіліктерге орай, ол халыққа қарсы бірқатар әрекеттерге баруға мәжбүр болды. Бұл жағдайды Ресей қазақ хандығы территориясын отарлау мақсатында ұтымды қолдана білді. Қазақ халқы үшін негізгі экономикалық шектеулердің бірі қазақтарға Каспий теңізі, Жайық пен Еділ өзендерінің жағалауларындағы аумаққа қоныс аударуға тыйым салынуы еді.

Жәңгірдің жүргізген саясатының ақыры И.Тайманов пен М.Өтемісов (1836-37) бастаған шаруалар көтерілісіне әкеліп соқтырды. Бұл көтерілістің негізгі сипаты Ресей отарлаушылары мен феодалдар саясатына жасалған қарсылық еді. Жәңгір көтерілісті Ресей әскерінің көмегімен басып тастады. Орыс губернаторынан әкімшілік басқару әдістері бойынша алған дәрістері Жәңгірдің жүргізген саясатына үлкен ықпал етті.

Хандықты басқару құрылымында ол бірқатар реформаларды жүзеге асырды. Толыққанды және икемді басқару жүйесі құрамына енгендер: кеңсе, депутаттар тобы және билер кеңесі, тағысын тағылардың жиынтығы болды. Билік жүргізуді басқаратын жүйеге руханият қызметі — ахун (қажы) енгізілді. Ахунның негізгі міндеті хандықта рухани білім беру болды. Бұл реформалардың барысында рухани қызметкерлер санының өзгеруі орын алды. Сонымен бірге мұсылман мектептері мен медреселердің саны көбейді. 1841 жылы Ордада Жәңгір ханның бастамасымен балалар грамматика, математика және басқа пәндер бойынша білім алатын жоғары мектеп ашылды. Осы мектептің қабілеті жоғары зерделі түлектері Ресейде білімін жалғастыруға мүмкіндігі болды.

Жәңгір хан сауатты адам болған. Қазан университеті жанындағы ғылыми-тарихи қоғам құрамына ол құрметті мүше болып енді. Ол халықтың әдеби шығармаларымен шұғылданады, өзі де көптеген эпикалы туындылар жазды. Оның басқаруымен Ордада қазақтың шеберлері жасаған аса құнды әскери қару-жарақтар сақталатын мұражайы құрылды.

Жәңгір хан екі мемлекет субъектілері арасындағы экономикалық қатынастарға бірқатар өзгерістер енгізді. Ол отырықшы өмірді жақтады, сондықтан да бұл процестің өріс алуы үшін жерге жеке меншікті енгізді. Ол салық жинауды күшейту бағытында да бірқатар істер атқарды.
Сөздік

мұрагерлік салтқа сәйкес – в соответствии с традициями наследства

жас болғандықтан – т.к. был молодым

тәлім-тәрбие алу – получить образование и воспитание

басқару әдістері – методы руководства

шиеленісіп тұру – осложниться

кемшіліктерге орай – в связи с ошибками

экономикалық шектеулер – экономические препятствия

аумаққа қоныс аударуға – переселиться в округи

шаруалар көтерілісі – восстание крестьян

толыққанды және икемді басқару жүйесі – зрелая и приспособленная система руководства

тағысын тағылардың жиынтығы – свод и других правителей

ахун – хаджи

өзгеруі орын алды – зд. имели место изменения

қабілеті жоғары зерделі түлек – особо способный и одаренный выпускник

мүмкіндігі болды – была возможность

аса құнды – особо ценный

жақтау – быть сторонником

өріс алуы үшін – для распространения

салық жинау – сбор налогов
Тапсырмалар
1. Мәтінге жоспар құрып, мазмұнын жоспар бойынша айтып беріңіздер.

2. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

3. Мәтіннің абзацтарына сұрақтар құрастырыңыздар.

4. Мәтіннен келесі сөз тудырушы жұрнақтармен сөздерді теріп жазыңыздар: -лық, -лік,-дық, -дік, -тық, -тік; -шылық, -шілік; -ғы, -гі, -қы, -кі; -шы, -ші; -лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті.

5. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

6. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіз.

7. Мәтіннен есімше мен көсемшелерді жазып алып, олардың жұрнақтарын белгілеңіздер.

8. Мәтіннен сабақты етістіктерді жазып алыңыздар.

Шамамен 1445 жылы дүниеге келген. Қазақ хандығының негізін салған Әз Жәнібектің ұлы. Анасы Жағанбегім — Мұхаммед Шайбани ханның кенже інісі Махмұд сұлтанның апасының сіңлісі.

Қасым ханның мемлекетті басқару әдістері, ішкі және сыртқы саясаты туралы мәліметтер өте аз. Қасым хан есімі бірінші рет Мұхаммед Шайбани жөніндегі жазбаларда аталады. Ол мәліметтерде Қасым ханды «атақты сұлтандар мен батырлардың бірі», «Бұрындық ханның атты әскерінің басшысы» деп атайды. Бұрындық хан Самарқанға кетуге мәжбүр болып, жат елде қаза болған соң, Қасым хан билікті өз қолына алды.

Қасым хан билік құрған кезеңде де қазақтар мен Шайбани әулеті арасындағы Сырдарияға жақын қалалар үшін қақтығыстар мен шайқастар болып жатты. 1510 жылы қыста Шайбани ханның әскерлері Ұлытау баурайындағы Қасым хан ұлысына шабуыл жасайды. Қасым хан олардың бетін қайтара алмайтынын түсініп, шегінді, біраз уақыттан соң күтпеген жерден шабуыл жасап, өз қарсыласын жеңді.

1511 жылы Қасым хан билікке қол жеткізгеннен кейін, Қазақ хандығы Қасым хандығы деп атала бастады. Қасым хандығының аумағы батыста Сырдарияның оңтүстік жағалауларына дейін, оңтүстік-батысында Түркістан қалаларына дейін, оңтүстік-шығысында Жетісудың солтүстік бөлігінің таулары мен таулы бөктерлеріне дейін созылып жатты. Кейбір мәліметтер бойынша Қасым хан тұсында Қазақ хандығының шекарасы солтүстік-шығыста Ұлытау қыраттары мен Балқаш өзенінің жағалауын қамтып, ал солтүстік-батыста Жайық өзеніне дейін жететін. Қасым тұсында Қазақ хандығы халқының саны 1 миллионнан асатын. Сондықтан да ол халықаралық саясаттан тыс қала алмайтын. Қасым хан тұсында Қазақ хандығы еуропалық аренада әйгілілік пен саяси қуаттылыққа қол жеткізген еді.

Қазақ хандығымен алғашқы болып дипломатиялық байланыс орнатқан көршілес Мәскеу мемлекеті еді. Бұл князь Василий III билік құрған жылдары (1505-1533) жүзеге асқан болатын. Қасым хан тұсындағы қазақ хандығының тағы бір ерекшелігі - бұл кезеңде қазақтар Батыс Еуропада жеке этникалық қауымдастық ретінде таныла бастады. Тарихта бұл ұлы тұлғаның ұстанған бағыты «Қасым салған қасқа жол» атанып қалды. Қасым хан тұсында Казақ хандығы саяси ықпалын күшейтіп, ірі және қуатты хандыққа айналды.

Қасым хан 1518 жылы қайтыс болған.
Сөздік

шамамен – примерно

жат ел – чужая страна

өз қолына алу – взять в свои руки

билік құру – властвовать

әулет – династия, род, потомки, семья

қақтығыс – столкновение, стычка

шайқас – сражение, битва

бетін қайтара алмайтынын түсініп – поняв, что нельзя отступать

шегіну – отступить

күтпеген жерден – неожиданно

шабуыл жасау – совершить набег

тыс қала алмау – не оставаться в тени

саяси қуаттылық – политическая сила

тағы бір ерекшелік – еще одна особенность

қас – настоящий, подлинный

ықпалын күшейту – усилить влияние
Тапсырмалар
1. Негізгі мазмұнын қалдырып, мәтінді қысқартыңыздар.

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Сөйлемдегі етістіктердің түрлерін белгілеңіз: негізгі- туынды, негізгі- көмекші, сабақты- салт, болымды -болымсыз, дара -күрделі.

5. Мәтіннен тұйық етістіктерді теріп жазыңыздар, қандай тұлғада тұрғанын анықтаңыздар.

6. Мәтіннен көмекші сөздерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар.

7. Сөздерді оқып, олардың қай сөздерден жасалатынын

көрсетіңіздер: әйгілілік, қуаттылық, таулық, хандық, еуропалық, орнатқан, қауымдастық, бірінші, атау, халықаралық.

8. Мәтіннен келесі үлгімен жасалған сөздерді теріп жазаңыздар: түбір, сөз тудырушы жұрнақ, тәуелдік жалғау, септік жалғау.
4.6 Кенесары хан (1802 -1847 жж.)

Кенесары Қасымұлы – қазақтың ең соңғы ханы. 1841-47 жж. билік құрған. Қазақ халқының патшалық Ресейге, Қоқан және Хиуа хандықтарына қарсы жүргізген ұлт-азаттық күресін басқарушы. Ол өзінің тегі жағынан төре тұқымынан. Бабасы –қазақтың атақты ханы Абылай. Арғы аталары Шыңғысханның Жошы деген үлкен баласынан тарайды. Абылайдың әйелі қалмақтың Хочу мерген ноянының қызы Топыштан Қасым сұлтан туады. Кенесары осы Қасым сұлтанның баласы.

1822 жылы Ресей өкіметі Кіші жүз бен Орта жүздегі хандық билікті жойып, аға сұлтан мен сұлтан әкімдер билігін енгізеді. Сөйтіп, Ресей өкіметі қазақ елінің ішкі тірлігіне тікелей араласып, өз үстемдіктерін жүргізе бастайды. Осыған қарсы шыққан Кенесары хандық басқару жүйесін қалпына келтіруге күш салады. Ол өз ойын Ресейдің жергілікті әкімшілігіне, сонымен қатар патшаның тікелей өзіне де жеткізеді. Бірақ патша өкіметі Кенесарының талаптарын орындаудан бас тартады. Сондықтан да ол өз мақсатын күшпен жүзеге асыруға кіріседі.

1841 жылы Кенесары Қасымов хан сайланды, оның саясатының басты мақсаты қазақ хандығын қайта қалпына келтіру болды. Кенесары мемлекетті басқаруда шариғаттың негізгі ережелерін енгізді, сонымен бірге билер сотын қалпына келтірді. Мемлекет пен оның әскерін нығайту жолдарын жетік білетін хан мұсылмандық құқық ережелерін бекітті. Салық саясаты да оны тиімді жолмен жинауға бағытталды. Кенесары қатаң тәртіп пен басқару принциптеріне негізделген Абылай атасының саясатын жүргізді. Кенесары Қасымовтың сіңірген тарихи еңбегі — ол қазақ халқының салт-дәстүрін сақтай отырып, оны бостандық пен тәуелсіздік жолындағы күреске жұмылдырды. Кенесары ханның саясаты және идеологиясы ұлттың даму жолындағы өзекті мәселелерді шешуге бағытталды.

қалпына келтіру – придать форму

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Мәтіннен етістіктерді, етістік формаларын жазып алып, құрамын көрсетіп, түсіндіріңіз.

5. Мәтіннен сын есімдерді жазып алып, сапалық және қатыстық екенін белгілеңіздер.

6. Мәтіннен зат есімдерді (қатысты сөздерімен) жазып алып, жалғауларының түрін анықтаңыздар.

Керей хан (туған жылы белгісіз, 15 ғ. 70 жж. басында қайтыс болған) — Қазақ хандығының негізін қалағандардың бірі.

1456 ж. Керей хан мен Әз-Жәнібек ханның Әбілхайыр хан үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпаларын бастап шығыс Дешті-Қыпшақтан батыс Жетісу жеріне қоныс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи оқиға еді. Бұл оқиғаның мән-жайы мынадай болатын: 1428 ж. Ақ Орданың ақырғы ханы Барақ ішкі феодалдық қырқыста қаза болған соң, Ақ Орда мемлекеті ыдырап, ұсақ феодалдық иеліктерге бөлінгенде өзара қырқыс үдей түсті.

Бұрынғы Ақ Орданың орнына Әбілқайыр хандығы мен Ноғай одағы құрылды. Шайбани тұқымынан шыққан Әбілхайыр хан бұрын Орда Ежен ұрпағы билеген Ақ Орда территориясы — Шығыс Дешті-Қыпшаққа 40 жыл (1248-68) үстемдік етті. 15 ғ. ортасында Әбілхайыр хандығында толассыз болып отырған қантөгіс соғыстар мен ішкі феодалдық қырқыстар болған сайын үдеп, феодалдық езгі мен қанау халық бұқарасын ауыр күйзеліске түсірді. Аласапыран соғыстар мен феодалдық бытыраңқылық салдарынан Дешті-Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан мал жайылысын пайдаланудың дағдылы көшіп-қону тәртіптері бұзылды, көшпелі тайпалар мезгілінде жайлау-қыстауларына бара алмайтын болды. Бұл көшпенді мал шаруашылығына ауыр зардабын тигізді. Осындай ауыр тауқымет тартқан халық бейбіт өмірді, Әбілхайырдың үстемдігінен құтылып, өз алдына тіршілік етуді армандады.

Өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды, ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей хан мен Жәнібек ханға көшіп кетті. Мұндай тиімді жағдайды дер кезінде пайдаланған қазақ хандары Керей мен Әз Жәнібек бұдан он екі жыл бұрын өздері ауып кеткен ата қонысы Дешті-Қыпшаққа қайта оралды.

Керей хан есімі тарихи деректерде соңғы рет 1472-73 жж. Сырдария жағасындағы қалалар үшін Моңғолстан ханы Жүністің ордасына Бұрыш сұлтанның шабуыл жасаған кездерінде айтылады. Тарихи материалдарда Керей ханның хандық билікті ұлы Бұрындыққа бергені туралы, Керей ханның Өзбек ұлысын басқарған кезеңі, оның тағдыры қай уақытта, қандай жағдайларда қаза болғаны туралы нақты мәліметтер көрсетілмеген. Керей хан 1472-73 жж. оқиғалардан кейін қайтыс болған деп есептеледі.

ноздрями верблюда, за которую приивязывают поводок

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен берілген келесі сөздермен сөйлем құрастырыңыздар: көшіп кету, тәртіп, оралу, ұсақ, өзара, бұрын, ішкі, көшпелі, пайдалану, маңызды, оқиға, ұрпақ, армандау, құтылу,дала, ауыр, бейбіт.

4. Мәтіннен құрмалас сөйлемдерді жазып алып, түрлерін анықтаңыздар.

5. Мәтіннен біріккен және қосарлы сөздерді қатысты сөздермен

бірге теріп жазыңыздар.

6. Қарамен берілген сөздерді формалдық белгілері арқылы қай сөз табына жататынын анықтаңыздар.

7. Мәтіннен сын есімдерді жазып алып, сапалық және қатыстық екенін белгілеңіздер.

Әз Тәуке атанған қазақ ханы — Жәңгір ханның ұлы. Билерге сүйене отырып, Тәуке хан сұлтандардың ықпалын бәсеңдетуге тырысты. Атақты «Жеті жарғы» заңдарын жасады. Ол XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басында қалыптаса бастаған қазақ құқығының ережелер жинағы болып табылады. Тәуке мемлекеттік басқаруды дұрыс жолға қою үшін қарулы күштерді ұйымдастыру, қазақ халқының бірлігін күшейту мәселесіне айрықша мән берді.

Тәуке хан тұсында тұрақты мемлекеттік органдар: Хан кеңесі, Билер кеңесі қалыптасты. Ол басқарған кезде жыл сайын Ташкент түбіндегі Күлтөбеде Үш жүздің басшыларының жиыны өткізіліп тұрды. Жүздер мен тайпалар арасындағы дау-дамайлар Үш жүздің әйгілі әрі беделді билерінің (Төле, Қазыбек, Әйтеке) қатысуымен шешілетін болды. Билер тобы хандықты басқаруға, заң шығару және сот ісіне араласа отырып, бірте-бірте билікке икемделе бастады. Тәуке заңдары арқылы барлық тайпалардың, рулардың ұраны және материалдық байлықтың айырма белгілері белгіленді, хандық биліктің беделін жоғарылату бағытында шаралар қолданды. Сонымен бірге, жаңа салық жүйесі енгізілді. Сот ісінде кісі өлімі қаралған кезде «қанды кек» принципі сақталды, тек ерекше жағдайларда талас билердің шешімін негізге ала отырып, құн төлеу арқылы шешілді.

Тәуке ханның хандық билікті дамыту және күшейту жолындағы қадамдары сәтсіз болды, себебі қазақ хандықтары бытыраңқы күйде еді. Мұнан соң Тәуке хан өзінің сыртқы саясатында Ресеймен дипломатиялық және сауда байланыстарын орната бастады. Тәуке хан тұсында Ресеймен дипломатиялық және сауда байланыстары дамыды, елшіліктер және аманаттар алмасу жүзеге асырыла бастады.

1716 жылы Тәуке хан жоңғарларға қарсы шабуылға шығуға Ресейден әскери көмек сұрады. 1698 жылы ойрат және қазақ феодалдары арасында қақтығыстар басталған еді. Жоңғар ханы Сыбан Раптан билік құрған кезде (1711-1712, 1714-1717) мұндай қақтығыстар үздіксіз болып тұрды.
Сөздік
сүйену – опираться

дұрыс жолға қою үшін – с целью направить на правильный путь

ұйымдастыру – организовывать

айрықша мән беру – придавать особое значение

дау-дамай – тяжба, спор, раздор

араласу – вмешиться

бірте-бірте – постепенно, медленно

икемделу – приспосабливать

айырма – различие, разница

билік – власть

беделін жоғарылату бағытында – для повышения авторитета

шаралар қолдану – проводить мероприятия

салық жүйесі – система налогов

«қанды кек» – кровная месть

сақталу – сохранить

талас – спор

негізге алу – брать за основу

құн – стоимость (в тексте:выплата за убийство, введенная при Тауке хане)

қақтығыс – столкновение

үздіксіз болу – быть непрерывно

2. Мәтінге сұрақтар құрастырыңыздар.

3. Мәтіннен Сіз үшін жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыздар.

4. Мәтін бойынша келесі тапсырмаларды орындаңыздар: дыбыстық талдау (салық), морфологиялық талдау (көмек сұрау), синтаксистік талдау (Тәуке ханның хандық билікті дамыту және күшейту жолындағы қадамдары сәтсіз болды, себебі қазақ хандықтары бытыраңқы күйде еді).

5. Мәтіннен тұйық етістіктерді теріп жазыңыздар, қандай тұлғада тұрғанын анықтаңыздар.

6. Мәтіндегі келесі сын есімдерге зат есімдерді табыңыздар: атақты, дипломатиялық, хандық, әскери, мемлекеттік, материалдық.

7. Мәтіннен үстеулерді қатысты сөздермен теріп жазыңыздар. Үстеулердің мағынасын белгілеңіздер.