Қазақ тілі пр актикумы орыс аудиториясына арналған жаттығулар
жүктеу/скачать 1,77 Mb.
|
|
табыңыз.
Үлгі: Ит өлген жер – алыс . Алыс, шалғай. 1. Қой аузынан шөп алмас. 2. Көзді ашып, жұмғанша. 3. Жүрегінің түгі бар. 4. Тайға таңба басқандай. 5. Сүттен ақ, судан таза. 4. Диалогты аударыңыз. Синонимдерді анықтаңыз. -Мен жақында қызық кітап оқыдым. -Біраз уақыт бұрын мен де бір қызық кітап оқыдым. -Мен оқыған кітапта шетелдік Ирэн деген қыздың тағдыры туралы жазылған. Бірер күннен соң романның желісімен кино да түсіріледі екен. -Ал, мен оқыған кітап таяуда ғана жазылған екен. Отанға деген сүйіспеншілік жайында. Рүстем деген қазақ жігіті туралы. Басында қиыншылықты көп көреді бірақ, соңынан бақытты болады. Өте қызық. -Ой, қызықтырып жібердің ғой. Кітабыңды маған бере тұршы. -Жарайды, ертең ала келейін. 5. Берілген синонимдермен сөйлемдер құраңыз. 1. Анық, белгілі, ашық. 2. Жуан, толық, семіз, қалың. 212 Қазақ тілі практикумы 3. Бәсең, баяу, ақырын, ілбіп. 4. Қаражат, қор, ақша, жағдай. 5. Шайқау, тербеу, ырғау. 6. Қазақ тіліне аударыңыз, синонимдік қатарын жазыңыз. Үлгі: Шапка-бөрік, малақай, тымақ, құлақшын. Распределение, ..................................................................................... .................. Добрадушный, ........................................................................................................ Модный, ................................................................................................................... Наблюдение, ............................................................................................................ Верно. ............................................................................................. ........................... 7. Сөздік диктант. Жер көлемі, шаршы, тәуелсіз ел, күзден, мұғалімнен, ата заң, нысанындағы, өкілетті, тіл туралы, баптар, елбасы, шеңбер, елтаңба, түсі, еркіндік белгісі, сазды балама, лауазымды тұлға, басшы, Түркістан, Қазақстан, Сарыарқа, Наурызым қорығы, Тәуке хан, Әбілқайыр, тоқ болсын, бата беру, бесік, үшін, туралы, бәйге, көкпар, тарс-тұрс, жалт-жұлт, ырым, салт, дәстүр, ажар, көрік. 213
Қорытынды тест 1. Жер көлемі бойынша Қазақстан нешінші орында тұр? а) 1 ә) 5
б) 9 в) 10
2. Қазақстан Республикасының неше облысы бар? а) 19
ә) 14 б) 11
в) 10 3. Кітапты кімнен алды? а) ауылдарға ә) кешеден б) до сынан в) достармен 4. Тіл туралы Ата заңның нешінші бабында айтылған? а) 1
ә) 3 б) 5
в) 7 5. Біздің ................... шеңбер ішінде. а) елтаңба ә) ту
б) әнұран в) Ата заң 6. Туымызда ..................................... бейнеленген. а) қыран құс, күн, ою-өрнек ә) қыран құс, күн, шаңырақ б) қыран құс, күн, пырақ в) қыран құс, күн, жұлдыз 7. Ту мен Елтаңбаның сазды баламасы не? а) герб ә) халық әндері б) әнұран в) жыр
8. Еліміздегі ең жоғарғы лауазымды тұлға кім? а) Елбасы ә) Көшбасшы б) Бастық в) Қолбасшы 214 Қазақ тілі практикумы 9. Елбасы неше жылға сайланады? а) 5
ә) 7 б) 9
в) 4 10. Қарағым, келе ғой. «Қарағым» - қандай сөз? а) қысқарған сөз ә) қаратпа сөз б) біріккен сөз в) тұрақты сөз тіркесі 11 Екінші Мекке болып қай қала саналады? а) Түркістан ә) Тараз б) Алматы в) Отырар 12. әл-Фараби қай қалада туылған? а) Түркістан ә) Тараз
б) Алматы в) Отырар 13. Әулие – Ата қазіргі қай қала? а) Түркістан ә) Тараз б) Алматы в) Отырар 14. Қ.И.Сәтпаев есімімен аталатын кәсіпорын қай қалада? а) Түркістан ә) Тараз
б) Алматы в) Жезқазған 15. Қазақстанда неше қорық бар? а) 5
ә) 7 б) 9
в) 4 16. Қазақтың «бас ақыны» кім? а) Абай ә) М.Жұмабаев б) М.Мақатаев в) Қ.Мырзалиев 17. «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасаған хан кім? а) Тәуке хан ә) Абылай хан 215
б) Әбілқайыр хан в) Болат хан 18. Үш жүздің басын қосқан хан кім? а) Тәуке хан ә) Абылай хан б) Әбілқайыр хан в) Болат хан 19. Дау-жанжалға билік айтушы білермен адам. а) хан ә) би
б) шешен в) ақсақал 20. ................... олар ертең келеді. а) керек
ә) шығар б) шамасы в) екен 21. «Возможно» сөзінің аудармасын көрсетіңіз. а) шамасы ә) керек
б) мүмкін в) екен
22. «Юбилей» сөзінің аудармасын көрсетіңіз. а) отыз жас ә) мереке б) мерейтой в) алтын той 23. ............. жасың ұзақ болсын! а) денсаулығың ә) ғұмырың б) өмір в) көңіл
24. Бала туылғанда тойланатын мерекені көрсетіңіз. а) шілдехана ә) тұсаукесер б) бесік той в) сүндет той 25. Баланы ұйықтатарда айтатын ән. а) халық әні ә) әнұран б) бесік жыры в) жыр
216 Қазақ тілі практикумы 26. «Ғалымдар айтыпты - ...» а) мыс ә) дар
б) де в) ма
27. Ат жарысын көрсетіңіз. а) көкпар ә) бәйге б) айгөлек в) ақсүйек 28. Ақсүйек ойыны қашан ойналады? а) жаздыгүні, айлы түнде ә) жаздыгүні, қараңғы түнде б) көктемде, айлы түнде в) қыста
29. Жаңбыр қалай жауады? а) тарс-тарс ә) тырс-тырс б) жылт-жылт в) жалт-жұлт 30. Нені керуге болмайды? а) керегені ә) шаңырақты б) табалдырықты в) қабырғаны 31. Асар дегеніміз не? а) мақал
ә) салт б) көне сөз в)жинақ 32. Мақалды аяқтаңыз. «Баланы - ......................... » а) баста ә) жастан б) әуелден в) ең басынан 33. Сөйлемнің жалғасын табыңыз. «Егер түнде аяз болса ...» а) ертең қар жауады. ә) жаңбыр жауған б) қар жауған шығар в) қар жауды 34. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңыз. «... ол отыр екен» а) мен келсем ә) мен келгенмін 217 б) мен бардым в) олар отырса 35. «Сирек» сөзінің антонимін көрсетіңіз. а) ауыр ә) алыс
б) жеңіл в) жиі
36. Бұрыс тіркесті табыңыз. а) алыс-жақын ә) ауыр-жеңіл б) тез-лезде в) үлкен-кіші 37. «Әдемі» сөзінің синонимін көрсетіңіз. а) ажарлы ә) ержүрек б) көріксіз в) ең әдемі 218 Қазақ тілі практикумы СӨЗДІК
1. Кіріспе Тіл - 1) язык, жало; 2) речь; 3) весть, сведение; 4) стрелка 5) секрет, ключ Ана тіл - родной язык Түркі тілі - тюркский язык Қазақтілі - казахский язык Шырақ- свеча, светильник Жию -1) собирать; 2) накоплять Көркем- 1) красивый, изящный; 2) художественный; 3) живописный Пікір - мнение, отзыв, суждение Сөз - 1) слово, речь; 2) разговор; 3) текст; 4) обещание Сөйлеу - 1) говорить; 2) ворчать, ругать Қайырлы кеш - добрый вечер Сәлем- 1) приветствие; 2) послание Аман - есен - благополучно Аман - 1) здоровый, невредимый; 2) свободный Амандасу - здороваться, приветствовать, приветствие Айналайын - милый мой, ненаглядный, несравненный Денсаулығыңыз қалай? -как ваше здоровье? Сәлемет-здоровый, благоприятный Қоштасу - прощаться Қош - прощай, до свидания Кешіру - 1) прощать, извинять; Бастан кешіру - переживать, 2) испытывать; Кешіріңіз! - извените! Қуаныш - радостъ Сау – 1) здоровый; 2) цельный Болу - быть, будет Есім- имя, именной Танысу- знакомиться, ознакомиться; 2) изучатъ; 3) знакомство, ознакомление Таныс - знакомый Таныс болайық! (Танысайық!) - познакомимся! Танысқаныма қуаныштымын!- я рад/а знакомству! Таныстыруға рұқсат етіңіз!- позвольте представить! Қош сау болыңыз!- до свидания! Жолыңыз болсын!- счастливого пути! Көріскенше!(Кездескенше!)- до встречи!(до свидания!) Қайырлы тњн!-спокойной ночи! Бәріне Сәлем айтыңыз! - передайте всем привет! Сәлем айтыңыз! - передайте привет! 219 Қош болыңыз! - прощайте! Сау болыңыз! - будьте здоровы! Кешіріңіз! - извените! Жарайды - ладно Әліпби - алфавит Әріп - буква Дауысты - 1) голосистый; 2) гласный Дауыссыз - 1) без голосый; 2) согласный Дыбыс – звук Үндестік заңы – закон сингармонизма Жалғаулық – союз Жалғау – 1) соединение, присоединение; 2) продолжение; 3) окончание Жұрнақ – суффикс Нүкте – 1) точка, пятнышко; 2) точка; 3) точка пересечения Үтір – запятая Оқу – чтение, читка; 2) занятие, учеба; 3) обучение; 4) читать; 5) учить; 6) учиться Жаңылтпаш – скороговорка Қатаң – 1) строгий, требовательный; 2) твердый Үнді – 1) звучный, звуковой 2) индусы Ұяң – 1) мягкий, нежный; 2) скромный, застенчивый Жуан – 1) толстый; 2) узкий; 3) мягкий Төл – 1) приплод, молодняк; 2) кровный, собственный, оригинальный Сұрақ – 1) вопрос; 2) опрос Кім? Кімдер – кто? Не? Нелер? – что? Зат есім – имя сущществительное Қызметкер – служащий, работник Жылқы- лошадь Құдағи – сваха Жолаушы – путник Құжаттар – документы Әріптес – коллега Бор – мел Білім – 1) знание 2) образование Демалушы – отдыхающий Көйлек – рубашка, сорочка, платье Жол – 1) дорога, путь; 2) путь, способ; 3) строка, линия Есепші – счетовод Балапан – птенец, цыпленеок Аңшы – охотник Тал – 1) тальник; 2) штука 220 Қазақ тілі практикумы Тарихшы – историк Келесі жолы – в следующий раз Ғарыш – космос Ұшақ – самолет Заң – закон Гауһар – 1) самоцветы; 2) бриллиант Қызық – 1) забава; 2) радость; 3) интересный Қария – старец Құқық - право Әтір – духи Үкімет – правительство Өнер – 1) искусство; 2) умение, мастерство; 3) проделка Мекеме – учреждение 2. Өзім және отбасым Аға – старший брат Іні – младший брат Әпке – старшая сестра Сіңілі – младшая сестра Ата – дедушка Әже – бабушка Әке – отец Шеше – мать Әйелім – жена Күйеуім - муж Ұл – 1) сын 2) мальчик Қыз - 1) девушка 2) дочь Жұбай – супруг(-а) Егде - пожилой Нағашы – родственники со стораны матери Жиен – племянник (дети сестры) Тату – дружно Қарындас – младшая сестра брата Өз – 1) свой; 2) родной Шағын - небольшой Немере – 1) внук; 2) двоюродный Баба – прадед, предок Жұмыс – работа Көрші – 1) сосед; 2) рядом Біреу – 1) одна; 2) некто, кто-то Кейбіреу – некоторый 221 Ұнату – 1) одобрять; 2) симпатизировать Жұмыс істейді – работает Болашақ – будущее Айналысады – занимается Жүзу – плавать Сынып – класс Мектеп оқушысы-школьник (-ца) Ұнатады – любит, нравиться Бұрын – раньше Болған – была (был) Зейнеткер – пенсионер Ғалым – ученый Ғылым – наука Тарих – история Саяжай – дача Демалыс күндер – выходные дни Табиғатта – на природе Стол-үстел Стул-орындық Төсек-кровать, постель Бөлме-комната Пәтер - квартира Үй - дом
Шаңсорғыш - пылесос Қабырға - стена Есік - дверь Тоңазытқыш - холодильник Еден - пол Сыпырғыш - веник Терезе – окно Кіре берісте – у входа Дәліз – прихожая Төргі (қонақ) бөлме – гостиная Оң жағында – справа Сол жағында – слева Қабырға жиһазы – стенка Қымбат – дорогой Ыдыс-аяқ – посуда Үстінде – на, наверху Жатын бөлме – спальня 222 Қазақ тілі практикумы Ас үй – кухня Морозильник - мұздатқыш Жуынатын бөлме – ванная Аула – двор Монша – баня Перде – занавеска Сөре – полка Кілем – ковер Пісіру – 1) варить; 2) сваривать; 3) довести до конца Жабдықтау – 1) оборудовать; 1) снабжать; 3) обеспечить Қолжуғыш – рукомойник Тұңғыш – 1) первенец; 2) первоначальный Кенже – 1) младший ребенок; 2) поздний Келін – сноха, невестка Жеңге – жена старшего брата Жезде – зять Сіңлі – младшая сестра Ал- а, бери Жақсы-хорошо, хороший Жаман-плохо, плохой Еңбекқор- трудолюбивый Жалқау- лентяй Жалқаулық - лень Пысық -1) шустрый, живой, подвижный 2) делец, деловой, практичный. Жомарт – шедрый Сараң – скупой Білімді- образованный Білімсіз – не образованный Ақылды – умный Мәдениетті – культурный Мәдениетсіз – не культурный Әділетті – справедливый Әділетсіз – не справедливый Әдемі, сұлу, сымбатты – красивый, стройный (-ая) Мейірімді, қайырымды – добрый, любезный, ласковый, добродушный Мейірімсіз – бездушный, безжалостный, безчувственный Беделді – авторитетный Құрметті, қадірлі – уважаемый Белсенді – активный Білікті- квалифицированный, -ая, -ое Томпақ ерін – пышные губы 223 Кең маңдай – широкий лоб Қыр мұрын – прямой нос Апппақ маржандай – белые как жемчуг Мінезі жұмсақ – мягкий характер 3. Менің жұмыс орным Қабат – 1) слой; 2) этаж Тамақтану – кушать Жалғастыру – продолжить Аяқталу – завершаться, заканчиваться Келу – приходить Орналасу – 1) располагаться; 2) устанавливаться Түскі үзіліс – обеденный перерыв Ауысу – 1) перен. Сменять, меняться местами; 2) смена Жұмыс бөлме – рабочий кабинет Кеңсе – канцелярия, учреждение Мұғалім – учитель Қаржыгер – финансист Аудармашы – переводчик Құрылысшы - строитель Әртіс – артист Зергер – ювелир, мастер Балықшы - рыбак Мамандық – профессия Өмір – жизнь Болу үшін – чтобы стать Кенші – шахтер Бақташы – пастух Омарташы – пчеловод Диқан – дехканин Шопан – чабан Сауыншы – дояр, доярка Тіл маманы – языковед Мүсінші – скульптор Ақын – поэт Бағбан – садовник Қызметкер-служащий Кәсіпкер-предприниматель Қызметер – сотрудник Тәжірибе – опыт Тәжірибелі – опытный 224 Қазақ тілі практикумы Маман – спецалист Сыйлық – подарок, награда Мінездеме – характеристика Жетік білу – знать в совершенстве Еңбек – труд Азамат – гражданин Үлгілі – примерный Үздік – отличный Етікші – сапожник Тергеуші – следователь Тәрбиеші – воспитатель Сатушы – продавец, торгующий Бастық – начальник, руководитель Хатшы – секретарь Салу – класть, положить, строить, прокладывать Ашу – 1) открывать; 2) гнев, возмущение Жүру – 1) ходить, идти, ездить; 2) двигаться; 3) находиться; 4) ходить; 5) собираться, хотеть; 6) действовать, употребляться Беру – дать, выдать, подать, отдавать Апару – 1) относить, отводить, отвозить; 2) свозить, сводить Әкелу – приносить, привозить, доставлять Бастау – 1) начинать, приступать; 2) управлять, возглавлять Лауазым – должность Мәлімет – сведения Ғылыми еңбек – научный труд Өнертабыс – изобретение 4. Уақыт Аптап – зной, жара Ериді – 1) таять; 2) раствориться Сарғаяды – 1) желтеть Соғу – 1) бить, ударить; 2) стучать; 3) ковать; 4) построить Шомылу – купаться Найзағай – молния Тайғанақ – скользкий Ұзару – длиться Бұлтты – облочно Себелеу – капать Ықтимал – наверное, возможно Мүмкін – вероятно, возможно, наверное Өткінші – проходящий 225 Мезгіл-время Қайтып оралу-возвращаться Ыстық-жара, зной Ұзақ-долгий Әрқашан-всегда Қыста-зимой Суық та қаһарлы-холодный и грозный Қалың-толстый, густой Былтыр – прошлый год Таңертең – утром Кеш – вечер Түскі мезгіл – обед Ертең – завтра Алыс болашақ – далекое будущее Бір күнгі жоспар – план составленный на день Бүрсігүн – после завтра Алдыңғыкүн – позавчера Түстен кейін – после обеда 5. Ас – адамның арқауы Палау – плов Шырын – сок Тосап – варенье Ірімшік – сыр Сусын – напиток Тағам – пища, еда Жасау – 1) изготовление; 2) устраивание; 3) создание; 4) приданное Қуыру – поджарить, зажарить Дәм – вкус Құймақ – оладьи Дән – 1) зерно; 2) основа Уылдырық – икра Шұжық – шужук Өте – очень Тым – слишком Төр – 1) почетное место; 2) верхняя Қонақжай – гостеприимный Қышқыл – кислый Дәмді – вкусный; 2) содержательный Раушан – роза Киім – одежда 226 Қазақ тілі практикумы Зат – вещь, предмет, материал Себет – корзина Тор – клетка Шаңғы – лыжи Отын – дрова Кір тасы – гиря Ескек – весло Қайық – лодка Ұсақ – 1) мелкий, мелко; 2) мелочный Балғын – свежий, юный, молодой 6. Сауда орындары Сауда орталығы – торговый центр Азық-түлік – продукты Киім – одежда Ұсақ-түйек – мелочь Шаруашылық заттар – хозяйственные товары (вещь) Сырт киім – верхняя одежда Өнім – продукция, изделие, выработка Іш киім – нижнее билье Маусымдық шегерме – сезонная скидка Аяқ киім – обувь Сыйлық – подарок Ойыншық – игрушка Заманға сай – современно (-ый) Қымбат – дорого Арзан – дешево Бұрыш - 1) угол; 2) жилище; 3) сторона; 4) перец Сарымсақ – чеснок Шие – 1) вишня; 2) запутанный узел Шабдалы – абрикос Алмұрт – груша Қызанақ – помидор Өрік – урюк Күріш – рис Ірі – 1) крупный, большой, грандиозный; 2) свертываться Асқабақ – тыква Қырыққабат – капуста Бүлдірген – земляника 227 7. Тұрмыстық қызмет көрсету Болу – 1) быть, бывать; 2) находиться; 3) иметься; 4) завершить Жиі – частый, густой Күтім – уход Сұйық сабын – шампунь Кекіл – челка Жуу – 1) мыть, смывать; 2) стирать; 3) промывать; 4) смывать; 5) обмывать Шайқау – 1) качать, раскачивать, трясти; 2) полоскать Шеберхана – мастерская Шебер – мастер, учитель Жөндеу – 1) исправлять, поправлять, ремонтировать Өкше – пятка Қағу – 1) вбивать; 2) стучать; 3) ударить; 4) задевать; 5) вытряхивать Желім – клей Етік – сапоги Ұлтарақ – стелька Әмбебап – универсал Құрылым – стуктура Сенімді – доверительный Құжат – 1) документ; 2) деловая бумага Толтыру – наполнять Көшбасшы – лидер Өтініш – заявление, прозьба Жеке – частный Жылдамдық – скорость Төлқұжат – паспорт Лезде – быстро Қызмет – работа Несие – кредит, долг Мерзім – срок Куәлік – свиделеьство Кәмелет – совешеннолетие Мекенжай – адрес Жалақы – зарплата Анықтама – справка Қосымша – дополнение Сыйақы – премия Мөлшер – предел, определенное количество Халықаралық – международный Желі – сеть 228 Қазақ тілі практикумы Байланыс – связь Ұлттық – национальный Бәсекелестік – соперничество, конкурентность 8. Денсаулық – зор байлық Мұрын – нос Бас – голова Тізе – колено Иіс – запах Бел – поясница Жамбас – тазовая кость, таз Жақ – 1) челюсть, щека; 2) сторона; Мүше – 1) орган; 2) часть; 3) фигура; 4) член Асқазан – желудок Бүйрек – почка Жүрек – сердце Шаршау – устать, утомиться Терлеу – потеть Өткізу – 1) передаваться, сдаваться; 2) реализоваться; 3) проводить Кеңес – 1) беседа; 2) совет Буын – 1) сустав; 2) колена; 3) звено; 4) поколение; 5) слот Ойнау – играть Жанкүйер – болельщик Велошабандоз – велосипедист Құрама – сборный, соединение Шабуылшы – нападающий Төреші - судья Ел – страна, государство, народ, племя, родина Дүниежүзі – вселенная Оңтүстік – юг Солтүстік – север Шығыс – восток Батыс – запад Шекара – граница Шақырым – километр Тоғай – лес Өкіл – представитель Тәуелсіз – независемый Өтіл – стаж 229
9. Менің отаным – Қазақстан Достық – дружба Көп ұлтты – много национальный Ұлыс – народность Өкіл – представитель Әртүрлі жағдай – разное ситуация Қоныстану – переселиться Қонысаударушылар – переселенцы Қамқор болу – проявлять заботу Тұрақтылық – стабильность Ұлтаралық келісім – межнациональное согласие Жемісті жұмыс – плодотворная работа Гүлдену – процветание Негіз – основа Салт-дәстүр – традиции, обычаи Обряды - әдет-ғұрып Ұлы – великий Ардақтау – уважать, чтить Сыйлау – уважать Отаншыл – патриот Қорытынды – вывод, заключение Жарлық – распоряжение Міндет – задача, обязанность Тұлға – личность Өзгеріс - изменение Ұйым – организация Бостандық – свобода Тұрақтылық – стабильность Тұлпар – скакун, легендарный конь батыров Нышан – символ Бейне – образ Зеңгір – высокий Береке – благо, изобилие 10. Қазақ халқының салт-дәстүрлері Өсиет – завещание Тәрбие – воспитание, обучение Тәлім – пример, урок, назидание Той – 1) пир, пиршество; 2) праздник, торжество, свадьба Бесік жыры – колыбельная песня 230 Қазақ тілі практикумы Сүндетке отырғызу – обрезание Үйлену – жениться Отау – 1) молодая семья; 2) юрта для молодых; 3) гнездо; 4)прополка Мақал – пословицы Құдалық - сватавство Дін - религия 231 жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|