Қазақ тілі пр актикумы орыс аудиториясына арналған жаттығулар

на вопрос не?

1. Сөздерді екі бағанға жіктеп жазыңыз.

Бала, ана, адам, кітап, мысық, мәтін, күн, кісі, кәсіпкер,ағай, азамат,

тапсырыс, бөле, мырза, қызметкер, терезе, жылқы, құдағи, жолаушы,

құжаттар, маман, күртеше, әріптес, бор, білім, абонент, демалушы, алма,

тақта, көйлек, жол, Алматы, құрылысшы, жаттығу, есепші, дәрігер, сатушы,

балықшы,

Адам Мысық

2. Сөздермен сөйлемдер құраңыз.

1. Қызметкер ....................................................................................... .......................

2. Жолаушы ........................................................................................ ..........................

3. Маман ..................................................................................... ..................................

4. Жаттығу ...................................................................................... .................................

5. Жылқы ...................................................................................... ...............................

6. Бор ................................................................................ ..........................................

3. Қарапайым диалог құраңыз. Үлгі:

- Әсел, бұл кісі кім?

- Марат, бұл кісі менің досым -Ардақ.

19

4)

4. Қазақ тіліне аударыңыз.

-Не бойся, это-Мурка. - Это-торговый дом.

б) -Кто это?

- Это моя собака.

в) - Кто это?

-Это- художник.

1)

2)

3)

Кіріспе

5. Бағандарға сурет бойынша тиісті сөздерді жазыңыз.

5. Сызба бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

Кім? Не?

____________________ ___________________

____________________ ___________________

____________________ ___________________

____________________ ___________________

Кім?

6. Мәтіннен Кім? Не? Сұрақтарына жауап беретін сөздерді теріп жазыңыз.

Оқушылар жазғы демалыста шетелге баратын болды. Дәрігер ауруларды

емдейді. Биыл жидектер көп шығыпты. Жылқының баласын құлын дейді.

Студент тапсырмаларды мұқият тыңдады. Біз орманға саңырауқұлақ теруге

бардық. Олар жақсы адамдар. Бөлмедегі жиһаздар өзімізде жасалған. Ағаш

жақсы гүлдеп тұр. Мектеп алыста ма?

Балалар тез келеді.

21

Грамматикалық тақырып: Сұраулық шылау

вопросительной частицы ма (ме, ба, бе, па, пе), которые соответствуют

русской «ли». Но в отличие от нее казахская вопросиетельная частица

(сұраулық шылау) в речи не отпускается.

1. Сөйлемдерді ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауы арқылы сұраулы сөйлемдерге

айналдырып жазыңыз.

Бұл кісі Мараттың әкесі. Анау жатқан кітап менікі. Мамандығы – тарихшы.

Жазда Алматыға бармайсың. Ол менің қызым. Ол кісі оқиды, жұмыс істейді.

Бұл жақсы жұмыс. Біз ертең келеміз. Бұл ең танымал университет.

2. Ма (ме, ба, бе, па, пе) шылауымен сұраулы сөйлемдер құраңыз.

1. ма ______________________________________________________

2. ме ______________________________________________________

3. ба ______________________________________________________

4. бе ______________________________________________________

5. па ______________________________________________________

6. пе ______________________________________________________

3. Сұраулы сөйлемдерге айналдырып, аударыңыз.

Это наш дом. Моя ручка. Это - Асет. Университет имени Абая. Это

настоящее счастье. Это твоя книга. Мой сын. Твоя ручка. Наша улица.

День рождение. Ваша квартира. Директор завода. Наша Республика. Ваш

город. Страница книги.

4.Сөйлемдерді ма (ме, ба, бе, па, пе) сұраулық шылауымен аяқтаңыз,

сөйлем құрап үйреніңіз.Үлгі: Менің отбасым бар, ал сіздің отбасыңыз бар

ма?

2. Менің ата-анам ауылда тұрады, ...

3. Менің әжем бар,...

4.Оның атасы жоқ,...

5.Біздің қарындасымыз тұрмысқа шыққан,...

6.Олардың інілері студенттер,...

7.Менің екі ұл, екі қызым бар,...

8.Мен мектепте жұмыс істеймін,...

9.Менің кіші ұлым әлі үйленген жоқ,...

10.Оның нағашылары Талдықорғанда тұрады, ...

Кіріспе

22 Қазақ тілі практикумы

- Тексеру ертең келе ме?

- Ертең бе, бүрсүгіні ме, білмедім.

- Осы жолы іссапарға сіз барасыз ба?

- Жоқ, мен келесі жолы барамын.

- .......................................................................................

- .......................................................................................

- .......................................................................................

- .......................................................................................

6. Мақал-мәтелдерді оқып шығып, мәнін түсіндіріңіз, өз тіліңізде осы

мақал-мәтелдердің баламаларын іздеп көріңіз;

Адам тілдескенше, жылқы кісінескенше.

Бір көрген біліс, екі көрген таныс.

Түсі игіден түңілме.

Өзің білмегенді кісіден сұра,

Үлкен болмаса, кішіден сұра.

Досына қарап, адамды таны.

7. Сөздік диктант.

Бұл, ғарыш, ғалам, ұшақ, сұрақ, менің, заң, гауһар, жиһаз, құқық,қызық,

қария, әтір, әріп, іні ,тіл, үтір, үкімет, көктем, өнер, мұғалім, балалармен,

мекеме, мемлекет, мәтін, сәлем, амансың ба, сәлеметсіңдер ме, сау

болыңыздар, мен де қуаныштымын, қалдарыңыз қалай, сәлемдесу, атыңыз

кім, қоштасу, қайырлы кеш, менің атым, бала-шаға, танысайық, кездескенше,

көріскенше, таныс, кісі..

23

Лексикалық тақырып: Отбасым (туыстық қатынастар,

1. Мәтінді оқып, аударыңыз. Мазмұнын айтыңыз.

Тәуке Ахметұлының отбасы

Тәуке Ахметұлының отбасында бес адам тұрады. Олар: өзі, жұбайы, ұлы,

қызы және анасы. Тәуке Ахметұлының жұбайының есімі - Нағима. Ол кісі

дәрігер болып жұмыс істейді. Жасы елу үште. Ұлының есімі – Нұрлан. Ол –

студент, болашақ экономист. Нұрлан спортпен айналысады, әсіресе суда

жүзгенді ұнатады. Қызының аты - Әлия. Әлия мектеп оқушысы, ол тоғызыншы

сыныпта оқиды. Әлия кітап оқығанды ұнатады. Тәуке Ахметұлының

анасының есімі – Зере. Зере әженің жасы сексен екіде. Ол кісі зейнеткер.

Зере әже бұрын мұғалім болған. Тәуке Ахметұлының жасы елу алтыда. Ол

кісі ғалым, тарих ғылымдарының докторы, профессор. Ол кісі бос уақытында

тауға барғанды ұнатады. Тәуке Ахметұлының отбасы демалыс күндерін

саяжайда, табиғатта өткізеді. Тәуке Ахметұлының отбасы тату тұрады.

2. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Тәуке Ахметұлының отбасында неше адам тұрады?

____________________________________________________________

2. Нағима не істейді?

____________________________________________________________

3. Нұрлан нені ұнатады?

____________________________________________________________

4. Зере әже бұрын кім болған?

____________________________________________________________

5. Әлия студент пе?

____________________________________________________________

6. Тәуке Ахмет ұлы кім?

____________________________________________________________

7. Отбасы демалыс күндерін қалай өткізеді?

____________________________________________________________

3. Оқыңыз, жауап жазыңыз.

-Менің әйелім // жұбайым бар. Оның есімі - Бибігүл. Жасы 45-те. Ол-ғылыми

қызметкер. Сіздің әйеліңіз//жұбайыңыз бар ма? Оның есімі кім? Жасы

нешеде? Кім болып жұмыс істейді?

- .................................................................................................. ..........................................

Өзім және отбасым

ŕńŅńį

- Менің күйеуім//жұбайым бар. Оның аты - Нұржан. Жасы 51- де.Ол- дәрігер.

Сіздің күйеуіңіз// жұбайыңыз бар ма? Оның есімі кім? Жасы нешеде? Кім

болып жұмыс істейді?

- .................................................................................................. ..........................................

- Біздің балаларымыз бар. Олардың аттары – Болат, Мерей, Айзада, Нұрбол.

Сіздің балаңыз бар ма? Есімі кім?

- .................................................................................................. ..........................................

- Менің тұңғышым Болат - студент. Ортаншы балаларым Мерей мен Айзада-мектеп оқушылары. Кенжем Нұрбол балабақшаға барады. Сіздің балаңыз

қаншада? Ол үлкен бе?

- .................................................................................................. .........................................

4. Суретке қарап мәтін құраңыз. Әңгімелеңіз.

5. Сұрақтарға жазбаша жауап беріңіз.

Сіздің аты-жөніңіз кім?

____________________________________________________________

Сіздің отбасыңыз бар ма?

____________________________________________________________

Отбасыңызда (қанша) неше адам бар?

____________________________________________________________

25

Жұбайыңыздың аты кім?

____________________________________________________________

Ағаңыз, Ініңіз бар ма?

____________________________________________________________

Әке – шешеңіз егде адамдар ма?

____________________________________________________________

Тағы қандай туыстарыңыз бар?

____________________________________________________________

6. Сөйлемнің жалғасын тауып, аяқтаңыз, аударыңыз.

1 Менің аты-жөнім зейнеткерлер

2 Менің отбасым үлкен. Олар: Айдын Арманұлы

3 Атам мен әжем жұмыс істейді

4 Әке-шешем тұрмыста

5 Ағаларым Атам,әжем,ата-анам,үш ағам, екі

қарындасымжәне мен

6 Қарындастарым ауылда тұрады

7 Өзім тарих пәнінің мұғалімімін

7. Диалогты аяқтаңыз.

-Менің атым-Еңлік, ал сенің атың кім?

-Менің атым-Ғазиза.

-Сенің отбасың бар ма?

-Иә, бар.

-Үлкен бе?

-Жоқ, үлкен емес, шағын: ...............................

-..........................................................................

-..........................................................................

-.........................................................................

-.........................................................................

8. Сөйлемдерді қалпына келтіріңіз.

1. аты, менің атым, Әлімжан, әкемнің, Кәмилә.

Өзім және отбасым

26 Қазақ тілі практикумы

2. оқимын, мен, ұлттық атындағы, әл-фараби, университетте.

3. мектепте, ол, қаласындағы, №12, пәнінің, Астана, дене шынықтыру,

мұғалімі.

4. ауылда, зейнеткерлер, әке мен шешем, істейді, ағаларым, жұмыс.

5. анасы, кісі, Жұлдыздың, бұл.

6. шағын, емес, отбасым, үлкен, менің

9. Суреттегі отбасылары жайында әңгіме құраңыз.

Анардың

Әлидің

ал

мынау

Әке

Немере

6. ________________________________

5. ________________________________

4. ________________________________

Шөбере

Шөпшек

3. ________________________________

2. ________________________________

1. үлгі: Менің атым - Әнуар

10. Сіз, өз жеті атаңызды білесіз бе? Сіз 7-ші ұрпақ неменесіз. Жеті

атаңызды жазыңыз.

27

11. Кесте бойынша сөйлемдер құраңыз.

Ата, әжесі

Достары

Әке-шешесі

Ұлы, қызы

Жұмысы

Әйелі

Сәкеннің

1) 2)

Әжем Әжемнің

Әкем Әкемнің

Анам Анамның

Қарындасым ... жаста Менің Қарындасымның жасы ...

Інім Інімнің

Ұлым Ұлымның

Қызым Қызымның

3)

Атам

Әкем ...-те

Анам ...-та

Менің Қарындасым ...-да

Інім ...-де

Ұлым

13. Сөйлемдерді аяқтаңыз.

Менің атым _______________________________________ .

Жасым ___________________________________________ .

Өзім және отбасым

28 Қазақ тілі практикумы

Менің отбасым ____________________________________ .

Әкем _____________________________________________ .

Жасы ____________________________________________ .

Шешем ___________________________________________ .

Жасы ____________________________________________ .

Інім ______________________________________________ .

Жасы ____________________________________________ .

Қарындасым ______________________________________ .

Жасы ____________________________________________ .

15 мамыр Халықаралық отбасы күні. Бұл мереке 1993 жылы БҰҰ Бас

Ассамблеясы тарапынан құрылды. Отбасы күні алғаш рет 1994 жылы аталып

өтті. «Қоғамдық пікір» Қорының мәліметтерінше, азаматтардың 56 пайызы

отбасыдағы қаржылық қиындықтарды атаған, 22 отбасы баспананың

жоқтығын, 10 пайызы денсаулықты, ал 9 пайызы жұмыссыздықты тілге тиек

еткен. Отбасындағы білім алу мәселесі де алдыңғы қатарда орын тепкен.

Сұралғандардың 6 пайызы балаларға білім беруге қажетті қаржының

тапшылығын айтып, шағымданады. (интернет матеиалынан)

14. Мәтінді ретімен құрастырыңыз.

Қазір Лондон қаласында іссапармен

жүрмін. Лондон өте әдемі қала екен.

Дегенмен, Алматыны қатты

сағындым.

Менің аты-жөнім-Айерке Айдынқызы.

Мен Алматы қаласында дүниеге келдім.

Жасым 23-те. Менің есімімді атам мен

әжем қойған.

Мен ол кісілерді қатты жақсы көремін.

Мен қаржыгермін. «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қорында

жұмыс істеймін.

Отбасымызда үш адам бар. Олар: әкем,

шешем және мен. Анам-дәрігер. Мен

әкем сияқты қаржыгер болуды

армандадым.

15. Әр кейіпкердің отбасы туралы әңгіме құраңыз.

Бұл – Алтынай

29

Грамматикалық тақырып: Есімдік

Бұл – Сәкен

Өзім және отбасым

Есімдік – часть речи, которая указывает на предметы, лица, признаки,

количество, способных заменить собой любое из именных частей речи.

1. Мәтіннен есімдіктерді тауып, астын сызыңыз. Аударыңыз.

Бұл-Назгүл. Ол- 31 жаста. Назгүлдің отбасы бар. Олар: жұбайы, өзі және

ұлы. Назгүлдің туыстары көп. Кейбіреулері ауылда, енді біреулері қалада

тұрады. Назгүл туыстарымен ешқашан ренжіскен емес. Көршілерімен де

тату.

кім?, өзі, өзім, өзіміз, біреулер, кейбіреу, қайсыбір, әрдайым, әрқашан,

әлдеқашан, ештеңке, дәнеңе, ешқандай, бәрі, барлығы, бүкіл.

3. Сұрау, белгісіздік, өздік, жіктеу есімдіктерін пайдаланып диалог

құраңыз.

4. Қазақ тіліне аударыңыз.

Меня зовут Алексей. Мне 30 лет. Это моя семья. Куда вы идете? Кто вы?

Сколько Вам лет? Откуда Вы приехали? Сами спросите. Они сами. Их было

несколько. Ответил кто-то другой. Пусть всегда будет солнце. Никто не забыт.

5. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.

1. ...ің атым ...дің отбасымыз

2. ...ің атың ...дің отбасыларың

3. ...дің атыңыз ...дің отбасыларыңыз

4. ...ның аты ...дың отбасылары

30 Қазақ тілі практикумы

6. Сұрақтарға есімдіктермен жауап беріңіз.

1. Бұл кім? __________________________________________________

2. Олар кімдер? ______________________________________________

3. Бұл отбасында студенттер бар ма? _____________________________

4. Әсия әже нешеде? __________________________________________

5. Өзіңіздің отбасыңыз бар ма? __________________________________

6. Сіздің ата-анаңыз зейнеткерлер ме? ____________________________

7. Отбасы түгел жиналды ма? ___________________________________

31

Лексикалық тақырып: Портрет

Ұлының есімі-Данияр. Ол орта бойлы, көрікті жігіт. Қыр

мұрынды, кең маңдайлы, қоңыр көзді. Жасы 35-40-да. Қайратты,

қара шаштары оның мінезінің қайсар екендігін көрсетеді.

Келінінің есімі –Шолпан. Шолпан аққұба келген, қара көзді,

қолаң шашты сұлу келіншек. Жасы 25-30 шамасында.

Қызы Рәзиә, ұзын бойлы, нәзік, сымбатты қыз. Ұзын кірпіктері

және қиғаш қара қастары өте әдемі. Қазақи күміс сырғасы да

өзіне керемет жарасады. Жасы шамамен 17-20-да.

2. Мәтінде кездесетін сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар. Орта бойлы,

қайсар мінез, аққұба келіншек, қиғаш қас, қара көз, ұзын кірпік.

3. Мәтін бойынша жауап беріңіз.

1. Ұлының есімі кім?

___________________________________________________________

2. Данияр қандай жігіт?

___________________________________________________________

3. Жасы нешеде?

___________________________________________________________

4. Келінінің аты кім? Ол қандай келіншек?

___________________________________________________________

5. Жасы нешеде?

___________________________________________________________

6. Қызының аты кім?

___________________________________________________________

7. Жасы нешеде?

___________________________________________________________

4. Мәтінді оқыңыз, сын есімдерді тауып, аударыңыз.

Менің әріптесімнің аты- Медет. Медеттің мінезі сабырлы, ұстамды. Ол өте

еңбекқор адам. Медеттің әйелінің аты- Динара. Динара ақкөңіл, мейірімді

Өзім және отбасым

32 Қазақ тілі практикумы

әрі ақылды әйел. Олардың екі баласы бар. Ұлдарының аты - Мақсат. Мақсат

өжет бала. Қыздарының есімі- Дана. Дана ұялшақ қыз.

5. Сұрақтарға жауап беріңіз.

Досыңыз қандай адам? .....................................................................

Әріптесіңіз қандай адам? ..................................................................

Бастығыңыз қандай адам? ................................................................

Көршіңіз қандай адам? ......................................................................

6. Сөздердің антонимдерін табыңыз:

1. Жақсы ...

2. Ұзын ...

3. Аққұба ...

4.Жалқау ...

5.Ақылды ...

7. Жақша ішіндегі сөздерді аударыңыз.

Менің әріптесім (прекрасный) адам. Оның әйелі (умная, добрая, красивая).

Әлия (высокая,стройная, симпатичная) қыз. Ал, әкем керісінше (строгий,

серезный) кісі.

8. Синонимдік қатарды жалғастырыңыз.

1. Сұлу, ажарлы,.................................................................................... ................ қыз.

2. Батыр, ержүрек,.................................................................................. .............жігіт.

3. Сабырлы, салмақты,............................................................................... .............дос.

9. «Гүлғайша әженің отбасы» атты мәтін құрастырыңыз. Отбасы

мүшелерінің бет әлпеті, бойы, шашы, тұлғасы, мінездері туралы

айтыңыз.

10. Сөйлемдерді толықтырыңыз:

Әріптесімнің аты- ........ Ол ......... жаста. Оның ...... бар. Ол ..... көшесінде

тұрады. Мінезі ........................ Оның көзі ......., шашы........, бойы......... Ол

.................... адам.

11. Сұрақ қойып үйреніңіз:

Сенің отбасың бар ма? Оның жасы нешеде?

Сіздің неше балаңыз бар? Ол қандай (кім болып) жұмыс істейді?

Бұл кім? Сіздің әріптесіңіз қандай адам?

Сіздің жасыңыз нешеде? Анаңыз туралы айтыңызшы!?

Сізге қандай адам үнайды?

33 Өзім және отбасым

12. Адамның мінезіне қатысты қандай сөз тіркестері мен

фразеологизмдерді білесіз? Үлгі: Қой аузынан шөп алмас.

13. Кесте бойынша кейіпкерлердің отбасы туралы айтыңыз. Қосымша

мәліметтерді өзіңіз қосыңыз.

Есімі Туған жері Жасы Отбасы туралы

мәлімет

Жандос Алматы

қаласы

25 үйленген, қызы

орта бойлы

ақсары

заңгер

облысы

құрмаған

қараторы

Дана Қарағанды

қаласы

30 тұрмыста, үш

орта бойлы

аққұба

аудармашы

Иванның бойы ұзын, көзі көк, шашы бұйра т.б.

Грамматикалық тақырып: Көптік жалғау

В казахском языке множественное число образуется путем

присоединения к существительным в единственном числе аффиксов: -лар/-лер, -дар/-дер, -тар/-тер. Эти аффиксы выражают лишь одно –

признак множественного числа.

1. Көптік жалғауларын жалғаңыз.

Отбасы..., ата-ана..., келін..., оқушы..., әйел..., ер..., қыз..., ұл..., әже..., ата...,

бала..., студент..., әпке..., жезде..., туыс... .

2. Кестені толтырыңыз

-лар -лер -дар -дер -тар -тер

Бала+лар

34 Қазақ тілі практикумы

3. Қазақ тіліне аударыңыз.

Они юристы. Самые лучшие специалисты. Хорошие друзья. Здравствуйте.

Парни. Ученики. Близкие родственники. Это мои сестры. Счастливые дети.

Умные студенты.

4. Сәйкестендіріңіз, сөйлем құраңыз

дос -лар сәлем салады

келін -лер бақыт тілейді

күйеу бала -дар болашақ аналар

әже -дер бата береді

ата -тар жіп иіреді

ата-ана -тер жиналады

қыз қайын жұртын сыйлайды

5. Төменде берілген сөздердің синонимдерін тауып, оларға көптік

жалғауын жалғаңыз.

Үлгі: Отбасы+лар, жанұя+лар

Үй.......................................................................

Ана .............................................................................

Ата-ана........................................................................

Дос...............................................................................

Туыс.............................................................................

6. Суреттерде кімдербейнеленген, жазыңыз.

.................................................

.................................................

.................................................

35

Лексикалық тақырып: Менің үйім, пәтерім

1. Мәтінді оқып мазмұнын айтыңыз.

Менің үйім

Менің атым - Қарақат.Мен – дәрігермін. Алматы қаласында тұрамын.

Менің үш бөлмелі пәтерім бар. Үйім өзіме қатты ұнайды. Әсіресе ас бөлмеде

болғанды ұнатамын. Онда мен балаларым мен жұбайыма дәмді тамақтар

пісіремін.Жұбайымның есімі-Дәулет.Ол-құрылысшы. Біздің екі баламыз

бар.Есімдері- Ерлан, Ержан. Олар мектеп оқушылары. Жиһаздардың

барлығын жұбайымыз екеуміз таңдағанбыз. Балаларымыздың да тілектерін

ескеріп, бөлмелерін қалағандарындай етіп жабдықтадық.

2. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.