Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
|
3.1. 4 Есімдіктердің эмотивті потенциалы Эмоционалдық мағына беруде өзіндік қызмет атқаратын сөз табы - ның бірі – есімдік. Өзіндік ерекшелігімен айрықшаланып, өзге сөз таптарына қарағанда мағыналық жалпылығымен көзге түсетін есімдік - тер туралы ғылыми пікірлер Қ. Жұбанов, А. Байтұрсынұлы, М. Томанов, А. Ибатов еңбектерінен өзіндік орын алған. Есімдікті есім сөздерден бөліп алып, өз алдына дербес сөз табы ретінде танытқан Қ. Жұбанов есімдіктердің өзіндік ерекшеліктерін былай көрсетеді: «Есім - діктің сөз таптарының бәріне орынбасар бола алатындығы. Қай сөз табының орнына жүретініне қарай тап - тап болатыны: зат есім, сан есім, мезгіл есім, етістер орынбасарлары болатын есімдіктер» деп, бұл сөз табын жеті топқа топтайды [76, 390]. А. Байтұрсынұлы: «Есімдік дегеніміз есімдердің яғни зат есмінің, сын есімнің, сан есімнің орнына жүретін сөздер» – деп жазып, есімдіктердің бес түрін көрсетеді [77, 226]. Қазақ тілін жан - жақты мүмкіндік туған кезеңнен бері қарай есімдіктер туралы Н. Сауранбаевтың , Ш. Сарыбаевтың, А. Төлеуов - тың, А. Ысқақовтың т.б. да ғалымдардың еңбектері жарық көрді. Қазақ тіліндегі есімдіктері арнайы зерттеу нысаны етіп алып, ғылыми - зерттеу жұмыстарын жүргізген А. Ибатов болды. А. Ибатовтың «Қазақ тіліндегі есімдіктер», «Қазақ тіліндегі есімдіктер тарихынан» атты еңбектерінде есімдік жеке сөз табы ретінде ғылыми - практикалық тұрғыдан жан - жақты қарастырылады. Аталған еңбектерде есімдіктер - 137 дің синтаксистік қызметі, олардың сөз тіркесінің қатарларында жұмсалуы, басқа сөз таптарымен тіркесу қабілеті т.б. мәселелер сөз болады [ 78; 79 ]. Қазақ тіл білімінде соңғы жылдары жазылған диссер - тацияларда да есімдіктер құрылымдық тіл білімі тұрғысынан қарас - тырылады. Олардың қатарында Б. Омарованың «Сұрау есімдіктері, оның грамматикалық ерекшеліктері» (1999), Г. Мейірманованың «Есімдіктердің синтаксистік жүйедегі қызметі» (2008) тақырыбында қорғалған кандидаттық диссертацияларын атауға болады. «Қазақ грамматикасында» қазіргі қазақ тіліндегі есім - діктер төмендегіше сипатталады: «Есімдіктер – мағынасы тым жалпы сөздер. Есімдік сөздер сөйлемнен тыс жеке - дара тұрғанда немесе сөйлем ішінде қолданылғанымен өзіне қатысты басқа сөздер және оқиғалардан бөлек алынғанда, мағыналары қашан да дәл нақтылы болып келмей, өте жалпылама қалыпта кездесіп отырады. ... Есімдік - тердің мұншалық тым жалпы мағынада қолданылуын, әрине, олардың реальдық нақтылықтан қаншалық алшақтап, қаншалық абстракция - лану дәрежесіне жету шегінің көрінісі деп ұғынған жөн. Абстракция - ланудың тым жоғары дәрежеде болуымен тығыз байланысты бұл мағыналық жалпылық барлық есімдіктерге бірдей тән қасиет болып саналады» [9, 480]. Есімдіктерді автор тарапынан шеберлікпен қолдану олардың сти - листикалық мүмкіндігін көрсетумен қатар, кейіпкерлердің ішкі - жан дүниесін, сол сәттегі көңіл - күйін көрсетудің де таптырмас құралы екендігіне дәлел бола алады. Мысалы, Алғашқы күннен бастап Аянмен етене жақын дос болуды жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|