Қазақ тіліндегі эмоционалды
жүктеу/скачать 57,39 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—10—21 в 15.40.19
- Бұл бет үшін навигация:
- Екі жағы суалып
| бірінші рет,
бәлки соңғы рет үлкен кісіге өтініш білдірдім (М. Мақатаев). Бұл тәсіл – шендестіру деп аталды. Автор бірінші реттік сан есімі мен соңғы сын есімін қолдану арқылы ойдың эмоциясын әсерлеп жеткізіп тұр. Сөйлемдегі бірінші реттік сан есімінің стильдік бояуы да соңғы сын есімі арқылы айқын көрініс беріп тұрғандығын байқауға болады. Қазақ тіліндегі екі саны да адамның көңіл күйін, ішкі сезімін, эмоциясын бейнелеу үшін жиі қолданылады. Олар айтайын деген ойға ерекше реңк, мәнерлі сипат береді. Адамның қуану, ренжу, күйзелу сәттерін, бір сөзбен айтқанда, психологиялық сезім күйлерін беруде өзіндік қызмет атқарады. Мысалы, Бақырауық жарбаймен қой соңында итеңдеген Шеге ойын - оспақ - қа жоқ. Зауықсыз. Үні шықпайды. Екі жағы суалып, көзі кіртиіп жүдеу келеді (С. Елубаев). Мен үйдің бұрышында күншуақта екі тіземді құшақтаған күйі ұзақ отырдым. Үйдің ішінен жылаған дауыс шыққанда селк ете түскем, әжем екен жоқтау айта бастаған (С. Мұратбеков). Хансұлу «Апашы, апалап» жас балаша еңкілдеді, шешесін құшақ - тап. Сырға бәйбіше екі иығы бүлкілдеп үнсіз жас төкті (С. Елубаев). Жамал бәйбіше дауыс салды. Екі қолымен бүйірін таянып, үрген местей етжеңді бәйбіше дауыс етіп теңселді (С. Елубаев). Фразеологизмдер адам эмоциясын, оның әр алуан түрлері мен сәттерін бейнелеп, танымдық тұрғыда тұжырымдауға негіз болады. Олар өзіндік ерекшелігі бар тілдік құрал ретінде адам эмоциясының түрлі қырын көрсете алады. Фразеологизмдер бейнелік қуаты, прагма - 135 тикалық әсері күшті тілдік құрал болғандықтан тілге өткірлік сипат беріп, оны жандандыра түседі. І. Кеңесбаев фразеологизмдерге ұйытқы болатын сөздер жайында жазған мақаласында фразеологизмдерге кейбір сан есімдердің де ұйытқы болатындығы туралы атап көрсетеді. Автор: «Тұрақты сөз тізбектерінің біраз бөлігі (ФЕ - лер, мақал - мәтел - дер, т.б.) жеті, үш, тоғыз, қырық сияқты бірқыдыру сан есмідердің төңірегінде топталып жүреді. Бұл сөздердің белгілі бір тізбек, тіркес - терге түп қазық болу себебі халықтың ежелгі дәуірдегі ұғым - түсіні - гімен, салт - санасымен ұштасып жатыр», – деп жазады [5 7 , 612]. Эмо - цияны білдіретін, бейнелейтін фразеологизмдердің ішінен сан есім сөздер ұйытқы болған түрлерін талдай отырып, ол сан есімдердің көбіне - көп адамның дене мүшесімен, ішкі ағзасымен байланысты қолданылатын сөздермен тіркесіп келетіндігін байқауға болады. Ол фразеологизмдердің адамның дене мүшесімен байланысуының өзі адамның сезім мүшелері арқылы түрлі реакцияны қабылдауының, ол реакцияларға өзінің жағымды, не жағымсыз эмоциясын білдіруінің көрінісі болып табылады. Күнделікті өмірде болып жатқан түрлі жағдайларға байланысты туатын түрлі эмоциялардан адамдар көптеген ортақ немесе бір - біріне ұқсас көріністер байқап, солардың негізінде төмендегі фразеологизмдер қалыптасқан. Мысалы, «Жарлылық, «бержабайлық» ешкімнің есінде жоқ. Ертіс пен Еділ болып, жүктеу/скачать 57,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|