Уа, арам қатқыр! Әй шөк! Шөк! – деп Шәріп безек қақты. Түйені айнала жүгірді. Буыршын бақырып айнала береді (С. Елубаев). « Өй, жамандат! Ойсыл келгір!.. Құлағыңды... Иттің малы! » деп Қойтеке тістеніп, шапқа да, басқа да, мойынға да ұрады (Ж.Аймауытов). Қайырған сайын қарғайды: « Жау алғыр, иттің малы », –
деп қояды (Ж. Аймауытов). Қойтеке: « Иттің малы... ақ шелек! » деп егіле еңіреп, үсіп өлгелі келе жатыр еді (Ж. Аймауытов). Әдетте қарғыстар адамға айтылатын, малға айтылатын, затқа айты
-
латын деп шартты түрде бөлінгенімен жиналған тілдік фактілерден
адамға айтылатын қарғыстардың малға да қарата айтылатындығын
байқауға болады. Мысалы,
Бұлыш ашуға мініп қиқар нарды қақ бастан қамшымен тартты. Бірақ Шойынқара басын шайқап сілкіді де, қасарысып тұра берді. Түйенің қомында бастарын қылқитып отырған кемпір - сампырлар Шойынқараны қарғайды. – Құдай тас төбеңнен ұрсын, Шойынқара! Жағымсыз эмоцияны білдірудің тілдік құралдарының бірі қарғыс
болса, оған қарама
-
қарсы сипатта эмоцияның жағымдылығын білдіре
-
тін тілдік құралдардың бірі алғыс болып табылады. Алғыс эмоциялық
тұрғыдан алғанда жағымды іс
-
әрекетке, ниетке, атап айтқанда, жақсы
-
лық, жанашырлық, қамқорлық, көмек, қолдау, ықылас, ақ ниет,
ілтипатты қарым
-
қатынас, ақыл
-
кеңес т.б. үшін білдірілген жауап сөз.
Біреудің екінші адамға немесе адамдар тобына рахмет айтуы, ықыла
-
сын, ризашылық сезімін, яғни жағымды эмоциясын білдіруі. Қазақ
ұғымында көп жақсылық жасап, алғыс алған адам бақытты болады.
Жиі айтылатын алғыс түрлері:
Мың болғыр! Мың жасағыр! Көп
41
жасағыр! Тең құрбыңның алды бол! Несібелі бол! Үбірлі - шүбірлі бол! Үрім - бұтақты бол! Тілеуіңді берсін! т.б. Мысалы,
Келіншек ырза боп:
