Қазақ тіліндегі математикалық шамалардың өлшем бірліктерін жүйелеу

Алғашқы ұзындық өлшемі

• Шынтақ – ежелден
• бері қолданып келе жатқан, адамның шынтағы мен саусақ ұшының арақашықтығына негізделген өлшем бірлік.

• 45см

Фут- орташа ұзындық өлшемі. Римдік фут адымның бестен бір бөлігіне және адам бойының алтыдан бір бөлігіне тең болған. ( «фут»-ағылшын сөзі табан).

• Фут- орташа ұзындық өлшемі. Римдік фут адымның бестен бір бөлігіне және адам бойының алтыдан бір бөлігіне тең болған. ( «фут»-ағылшын сөзі табан).
• ДЮЙМ, адам саусағыныңортаншы буынының еніне негізделген. Көптеген еуропалық тілдерде «дюйм» сөзі «бас бармақ» дегенді білдіреді.

• ≈25мм

• ≈31см

• Кере құлаш≈176см

• Қиғаш сажын≈ 248см

• Бір елі – бұл  шамамен ересек адамның сұқ саусағының диаметріне тең ұзындық бірлігі. Шамалап алғанда1,5 – 1,8 см.
•  Бір құлаш – ерсек адамның екі қолын бір түзудің бойымен кере созғанда бір қолының ұшынан екінші қолының ұшына дейінгі ұзындыққа тең шама. Шамамен
• 1,5 – 1,8 метр.
• Бір арқан – арқанның ұзындығына тең шама. Шамамен 15 – 18 метр.
• Бұдан басқа пышақ сыртындай деген бірлік бар. Пышақ сырты – ас үй пышағының қалыңдығына тең бірлік деп бағалауға болады, шамамен 1,5 – 1,8 мм.

• «Бір қарыс» – шамамен ересек адамның қолын жазғанда бас бармағының ұшынан шынашағының ұшына дейінгі ұзындыққа тең бірлік. Шамамен 15-18 см.

• 1 елі = 10 пышақ сырты;
•           1 қарыс = 10 елі;
•            1 құлаш = 10 қарыс;
•             1 арқан =10 құлаш .
• шақырым = 1000 құлаш немесе 1 шақырым = 100 арқан
• 1 оймақ = 1 шаршы елі              немесе         1 оймақ = 1 елі2

• 1 үй орны =100 тулақ

1 алақан = 1 шаршы қарыс немесе    

• 1 алақан = 1 шаршы қарыс немесе    
• 1 алақан = 1 қарыс2    
• 1 сырмақ = 1 шаршықұлаш  немесе1 сырмақ = 1 кұлаш2
•   1 ат шаптырым = 100 шаршы шақырым    
•  немесе  1 ат шаптырым = 100 шақырым2
• 1 алақан =100 оймақ
• 1 сырмақ = 100 алақан  => 1 сырмақ = 10000 оймақ                   

Көлем,аудан және ұзындық өлшем бірліктері

Сауалнама

• 1.Қазақ тіліндегі математикалық шамалардың өлшем бірліктерін білесіңбе?
• а) ия ә)жоқ
• 2. Математикалық өлшем бірліктер туралы кімнен естідің?
• а) ата-анадан ә) мұғалімнен б) аға-әпкелерден
• 3.Математикалық өлшем бірліктер жайлы мәлімет жинар ма едің?
• а) ия ә) жоқ

Сауалнама қорытындысы

•            

Қорытынды

• Көптеген халықтарда өздерінің ұлттық тілдеріндегі бірлік атаулары қолданыстан қалмай, тұрмыста және техникада әлі күнге дейін қолданып келеді. Мысалы: ағылшындарда фут, ярд, дюйм сияқты өлшем бірліктері, батыс елдерінде аталатын қашықтық бірлігі миль, т.с.с көптеген бірліктерді атауға болады. Сол себептен біздің де өз тіліміздегі ежелден келе жатқан бірлік атауын қолдануға, не болмаса кейбір ұлттық дәстүрімізге байланысты атауларды қолдануға хақымыз бар. Бірақ қазіргі күнге дейін қолданыстан түспей жүрген бірліктер бар. Мысалы, қазының қалыңдығын елімен өлшейміз, мал бағумен айналысатын көшпелі шаруалар сары майды қарынмен өлшейді, арқанның өлшемін, немесе киіз үйдің белдеулерін құлашпен, уықтың өлшемін қарыспен өлшейді. Бізде тілімізде бар өлшем бірліктерін уақыт ағымына сай тіл қолданысынан шығып, құрып кетуден сақтайық.

жүктеу/скачать 10,56 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: