Қазақ тілінің шығу тарихы туралы түркі тілдері тіл туыстығына



бет41/90
Дата29.11.2022
өлшемі408,98 Kb.
#160237
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   90
Байланысты:
2 5215504080318762273

Қойылатын орны

Мысалы

1

Хабарлы сөйлемнен кейін

Маңайда тірі жан көрінбейді.

2

Жай, екпінсіз айтылған бұйрық және тілек мәнді сөйлемнен кейін

Әже, сізден Алла разы болсын.

3

Драмалық шығармада кейіпкер атынан кейін

Нұрхан. Міне, міне, әлгі мен айта беретін ауыл!
Мүсірепов. (құлазып) Қыбыр еткен жан жоқ. Ит те үрмейді.

4

Драмалық шығармада автордың түсінігі ретінде айтылған ремаркадан кейін жақша ішінде

Нұрхан. Кім бар? (Айқара есікті итеріп ашады.) Кім бар?

5

Адамның аты-жөні, тегі қысқартылғанда

Ғ.Мүсірепов / Ғ.М. Ғ.Мұстафин / Ғ. Мұст.

6

Газет-журнал атауын шартты түрде қысқарт-қанда

“Қ.Ә.” (“Қазақ әдебиеті”)

7

Кейбір сөздер шартты түрде қысқартылғанда

тағы басқалар – т.б.
тағы сол сияқты – т.с.с.
тағысын тағылар – т.т.

8

Ғасыр, жыл, сағат, минут, секунд сөздері қысқартылғанда

А.Яссауи кесенесі (XII ғ.) –Қазақстандағы үлкен тарихи мұралардың бірі.

ЛЕП БЕЛГІСІ




Қойылатын орны

Мысалы

1

көтеріңкі дауыспен айтылған лепті сөйлем мен бұйрықты сөйлемнен кейін

Шіркін, қандай керемет!
Тарт қолыңды!

2

көтеріңкі дауыспен бұйыра, өтініш білдіре айтылған сөйлемнен кейін

Қалағаныңызды алыңыз! – деді Ботагөз жадырап, бір жақсылық хабар күтіп.

3

ұранды сөйлемнен кейін

Жасай бер, көркейе бер, менің Қазақстаным!

4

көтеріңкі дауыспен айтылған қаратпа, одағай сөздерден кейін

– Қарағым! Қанатым! Енді қайтейін! Қолымнан келгені осы.

5

көтеріңкі дауыспен “жоқ”, “иә” деген сөздерден кейін

– Жоқ! Қайтсең де тауып әкел!

6

сәлемдескенде айтылатын, ішінде сұраулық шылауы бар тіркестерден кейін

− Амансың ба, қарағым! деп қария балаға қарады.

СҰРАУ БЕЛГІСІ




Қойылатын орны

Мысалы

1

сұраулы сөйлемнен кейін

Ақшам қайда? Менің бұл ісім сауап емес пе? Толық байлық қайтсең табылады?

2

сөйлемдегі белгілі бір сөздің мәні оқушыға түсініксіз, неге олай деген күдік туғызғанды аңғарту үшін сол сөзден кейін жақшаға алынып қойылады

"...Пысық деген ат (?) шықты" – деген тармақ 1909 жылғы кітапта
"...Пысық деген ант шықты",– деп жарияланған.

КӨП НҮКТЕ




Қойылатын орны

Мысалы

1

Айтылуға тиісті ой аяқталмай қалғанда сөйлем соңында көп нүкте қойылады.

"Иә, көз – қорқақ, қол – батыр. Бісміллә, береке..." Сонымен бастап та жіберді. Осыдан қара кешке дейін... Жә, мен шамалы кідірейін-ші, әңгіме басы әріден болсын.

2

сөйлеуші қысылып сөйлей алмай қалғанда, асығыс айтқанда, ойдың бөлінуіне байланысты дауыс ырғағындағы кідірісті білдіру үшін

- Е, не қыл дейсің маған. Бала... ыһ... тартып жіберші мына шетін, көтерсейші басыңды... мықтап ұста... ешқайда кетпес, оралар... Туып-өскен жері, елі...Ұста деймін, қаттырақ ұста. (Т.Әбдіков)

3

Біреуден алынған цитатаның не алдынан, не соңынан немесе сөйлем, сөз қалдырылған жерге қойылады.

... Дүние де өзі, мал да өзі,
Ғылымға көңіл бөлсеңіз.

4

Айтуға қолайсыз тұрпайы сөздің орнына

Қарашы мына ... бүлдіргенін! Басыңнан салып қалайын ба осы?!

5

Ескі қолжазбаларда көрінбей өшіп қалған жерлерге

Қиын тиді оларға
Аз кісі-ақ қайтып санарға.
...........................................
(Абай)

ҮТІР






Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   37   38   39   40   41   42   43   44   ...   90




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет