Қaзaқcтaн Pecпyбликacы бiлiм жәнe ғылым миниcтpлiгi Ш. Eceнoв aтындaғы Кacпий тeхнoлoгиялap инжиниpинг yнивepcитeтi

Көру қабілеті зақымдалған мектеп жасына дейінгі балалардың көру қабылдауын түзетудің құралдары мен тәсілдері

жүктеу/скачать 67,84 Kb. бет 6/8 Дата 16.05.2023 өлшемі 67,84 Kb. #176800

2.2 Көру қабілеті зақымдалған мектеп жасына дейінгі балалардың көру қабылдауын түзетудің құралдары мен тәсілдері Түзету-дамыту жұмысы екі бағытта жүзеге асырылады: көру қабылдауын дамыту бойынша арнайы сабақтар және әр түрлі жалпы білім беру сабақтарында (математика, сурет салу, тіл дамыту, дене шынықтыру, қол еңбегі және т.б.), сондай-ақ ойындарда, тұрмыстық іс-әрекеттерде дамытушы ойындар мен жаттығуларды ұйымдастыру. Әр түрлі білім мен біліктерді қалыптастыру бойынша педагогикалық міндеттерді шеше отырып, педагогтар балаларды пәндік әлемнің белгілері мен қасиеттерін, көру-кеңістіктік белгілерін және т. б. ажыратуда көру бағдарының тәсілдеріне үйретеді. Көру қабылдауын белсендіруге және қоршаған болмысты тануға ықпал ететін жаттығулар жүйесі офтальмолог дәрігермен келісіледі. Көру қабылдауын дамыту жөніндегі жұмыс барлық әлеуетті мүмкіндіктерді ынталандыру негізінде балалардың көру қабілетін қалпына келтіру және психофизикалық дамуы мен қалпына келтірудің тұтас, кешенді, сараланған, реттелетін процесінің көп деңгейлі жүйесі ретінде құрылады. Бұл жұмыстың мектепке дейінгі жастағы балалармен ерекшелігі: оның балалар қызметінің барлық түрлерімен өзара байланысы және өзара әрекеттесуі; баланың психикасына түзету құралдары мен тәсілдері, әдістері, мазмұнының жан-жақты әсер етуінде; орнын толтырушы дамуында іс-әрекет құралдары (ойындар, еңбек, сабақтар және т.б.); баланың өзін қалыптасқан қарым-қатынас пен мінез-құлықтың әлеуметтік-бейімделу түрлері негізінде ашырқындардың қоғамға кірігуі. Нашар көретін балалармен бейнелеу қызметі бойынша сабақтар нашар көретін балаларды көру қабілетін дамыту және түзету бойынша кешенді жұмыстың маңызды бағыты болып табылады. Көру қабілеті бұзылған балалар үшін қабылдаудың даму мерзімдерінде артта қалуы тән. Сондықтан бірінші арнайы, түзету міндеті қабылдау дамуының ерте басталуын қамтамасыз ету болып табылады. Көру қабілеті бұзылған балалардың даму басталуының кеш мерзімдерімен қатар қабылдаудың баяу даму қарқыны байқалады. Демек, екінші міндет қабылдаудың даму қарқынын жеделдету, оның қарқындылығы болады. Аномальды даму артта қалумен ғана емес, ауытқулардың болуымен де сипатталады. Демек, үшінші міндет-ауытқуларды жеңу, бір жағдайда-түзету, басқаларында-өтемақы. Көру қабілеті бұзылған балалардың қабылдауын дамыту үшін оларды оқытуда арнайы әдістерді қолдану қажет. Ең алдымен, оқытудың ауызша, көрнекі және практикалық әдістерін дұрыс үйлестіру қажет. Оқытудың алғашқы кезеңінде оқшауланған сөз нұсқауын қолдануға болмайды, өйткені зерттелетін санаттағы балалар, әсіресе заттардың, яғни сенсорлық эталондардың сапасын, қасиеттерін және қарым-қатынасын білдіретін көптеген сөздердің мағынасын түсінбейді. Фразаның құрылымын жиі түсінбейді немесе нұсқаулықты ұмытып кетеді, тапсырмаларды орындау барысында оны" жоғалтады". Сондықтан оқытудың ауызша әдістерін көрнекі және практикалық әдістермен дұрыс, ойластырылған біріктіру қажет. Бірақ көрнекі әдістердің өздері де дұрыс таңдалуы керек. Қабылдауды дамыту бойынша жұмыс кезінде үлгі (үлгі бойынша әрекет және үлгі бойынша таңдау), еліктеу, қимыл нұсқаулығын, ересектер мен баланың бірлескен әрекеттерін қолдану қажет. Көру қабілеті бұзылған мектеп жасына дейінгі балалармен түзету жұмыстары сенсорлық тәрбие бойынша арнайы түзету сабақтарында "көру қабылдауын дамыту" бөлімінде педагог-дефектологпен жүргізіледі және тәрбиеші сабақтарда бекітіледі. Сенсорлық тәрбие бойынша сабақтар аптасына 2-3 рет 15-20 минуттан кіші топтар бойынша және жеке өткізіледі. Қабылдау дамуымен байланысты барлық сабақтар оқытудың бірінші жылдарында тек ойын түрінде ғана емес, ойын әдісімен өткізіледі. Қабылдауды дамыту бойынша жұмыс істеу үшін ойындар ұсынылады, оның барысында балалар заттардың қасиеттері мен қарым-қатынасын ескеруі тиіс. Олар маңызды рөл атқарады, баланың іс-әрекетінің нәтижесін анықтайды. Мысалы, "не сырғанайды, не сырғанамайды?». Бұл ойында балалар алдында затты еденге салынған лентаға дейін жеткізу міндеті қойылады. Бұл ойында балалар нәтиже тек қана олардың күш-жігеріне ғана емес, сонымен қатар олар сырғанайтын заттардың қасиеттеріне де байланысты екенін түсінеді. Егер осындай жұмыстан кейін оларға таңдау берілсе, онда әрбір бала шар таңдайды. Балалар заттардың қасиеттерін көруді үйренгенде, бұл олардың ойын, бейнелеу, еңбек қызметіне де әсер етеді. Келесі оқу жылдарында, балаларда пәндерге, олардың қасиеттері мен қарым-қатынастарына қызығушылық қалыптасқанда, олардың алдына таза танымдық міндеттер қойылады, мысалы, "өз орнына қой"матрешкасымен ойнай отырып. балалар қатардың принципін түсінуі керек — біркелкі кему немесе өсіп келе жатқан сызық бойынша құру. Әрине, егер балалар өз принципін ажырата алмайтын болса, оларды осы жағдайда көрсету керек, содан кейін осыған ұқсас басқаларды ұсыну керек және олардан бұрыннан бар тәжірибені өз бетінше көшіруге қол жеткізу керек. Балалар осы қасиеттер мен қарым — қатынасты бөліп, олардың мағынасын түсінгеннен кейін ғана, қасиеттер мен қарым-қатынастың атауы-сөздің түсінігін қалыптастыру мен қабылдауды дамыту сабақтарында қолданылуы тиіс. Балалар шарлар мен кубиктерді сырғанаған кезде педагог "кати шар", "кати кубик", "докатился", "докатился"дейді. Балалар шардың сырғанайтынын, ал текше сырғанамайтын екенін түсінгеннен кейін, осы заттардың қасиеттерін анықтайтын жаңа сөздер-эталондар енгізіледі (дөңгелек, бұрыштық), мысалы: "доп сырғанайды, өйткені ол дөңгелек, текше сырғанамайды — ол бұрыштық. Дөңгелек сырғанау, бұрыштық сырғанау емес". Матрешкамен ойында алдымен балаларға тек қана "матрешканы өз орнына қой" деп айтуға болады. Балалар қатарды құру принципін түсінген кезде және матрешка орнын дұрыс тауып алған кезде: "дұрыс, матрешканы осында қою керек — бұл мынадан аз және одан да көп"деп айту керек. Тек балалардың жеке тәжірибесі негізінде ғана заттың қасиеттері мен қарым-қатынасының атын-сөздерді пайдамен енгізуге болады. Егер бұл сөздерді балалардың өздері бөліп бергенге дейін берсе, олар үшін маңызды болады, олар механикалық оқытылады, жаңа жағдайда қажетті қасиеттерді еске түсіруге және оның негізінде әрекет етуге көмектеседі. Қабылдау объектіні тексеру процесін және зерттеу нәтижелерін қоғамдық әзірленген Өлшем-эталондармен салыстыруды қамтиды. Эталондар заттардың барлық қасиеттері — пішіні, түсі, көлемі, олардың бөліктері мен әр түрлі заттардың өзара қарым — қатынасы туралы-көлемі, түсі, пішіні, кеңістіктік орналасуы бойынша қарауға мүмкіндік береді. Осының бәрі — заттарды, олардың қасиеттері мен қарым-қатынасын зерттеу тәсілдеріне, тексеру нәтижелерін эталондармен салыстыруға үйрету керек. Тек осы жағдайда ғана қабылдау қалыпты көру қабілеті бар балада да қалыпты дамиды. Сонымен қатар, бұл көру қабілеті бұзылған балаға қажет, онда айналадағы пәндік әлемде бағдар баяу және үлкен қиындықтармен қалыптасады. Ең алдымен, балаларды осы қасиеттерді ажыратуға және қабылдауға үйрету және оларды олар үшін маңызды ету керек. Балалардың назарын заттардың қасиеттері мен қарым-қатынасына аудару үшін, олар заттардың қасиеттерін ескеруге, оларға бағдарлануға мәжбүр болатын тапсырмалар беру қажет. Бұл дидактикалық ойыншықтармен (матрешкалар, пирамидалар, түрлі қойындылар) ойындар болуы мүмкін. Мысалы, геометриялық пішіндерді қорапшаның ойықтарына итеру кезінде бала итеретін пішінге сәйкес тесік табу керек. Көру қабілеті бұзылған балалар алдымен ойық пен фигураның түріне мүлдем бағдарланбайды, оны күшпен итеруге тырысады. Олар сынамалар арқылы әрекет ете алмайды,яғни бұл міндетті шешудің іздеу әдісін меңгермейді. Педагог балаға алдымен ең бірінші әдіс — оны сынап көруге үйретеді. Сонымен қатар, педагог балаларды матрешканы жинау кезінде сынап көруге үйретеді. Сынамалар баланы заттардың пішіні мен көлемін ажыратуға әкеледі, өз бетінше іздеуге, жаңа міндеттерді шешуге кілт береді, бұл баланың дамуы үшін өте маңызды. Бұл бірте-бірте және бірден емес екенін есте сақтау керек. Сонымен қатар, бала әрекет ететін заттардың санын қатаң мөлшерлеу керек. Матрешка алдымен екі құрамды, содан кейін үш құрамды, фигуралар мен тіліктер саны — екі, содан кейін үш болуы керек. Одан әрі заттардың саны 10-12 дейін артуы мүмкін, бірақ балалардың олармен әрекет ету қабілетінің дамуына қарай ғана. Осылайша, үшінші жылы балаларға 11 элементтен тұратын алты құрамды матрешка беруге болады. Бала әрекет ететін заттарды барлық уақытта өзгерту қажет. Мысалы, егер бір сабақта балаға шаршы және дөңгелек ойықтары бар қорап берілсе, онда текшені және шарды тесу керек болса, келесі сабақта кесіктері тік бұрышты және сопақ пішінді қорап беріледі, оған кесінділер мен жұмыртқа, содан кейін — алтыбұрыш және шеңбер және т.б. жатады. Болдырмау қажет заучивания ұмтылатын игеруге әрекет. Оқытудың екінші жылында және одан әрі дидактикалық ойыншықтармен іс-қимылда балаларды бұрынғыдай сынауға итермелейді, бірақ сонымен қатар, оларға сынамалардан қасиеттерге бағдарлаудың неғұрлым жоғары тәсіліне — көру арақатынасына көшуге көмектесетін контуры бойынша салу, салу және бұру сияқты заттарды арақатынас тәсілдерін де қалыптастырады. жүктеу/скачать 67,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу: