Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
Учебник. Археология Казахстана
| Савромат ескерткіштері
Савромат ескерткіштері Батыс Қазақстанда шоғырланған. Оларды кезінде М.Г.Мошкова, Г.D.Кушаев, М.Қ.Қадырбаев, Ж.Қ.Құрманқұлов зерттеген, қазіргі таңда А.А.Бейсембаев, С.Ю.Гуцалов, Ж.Смаилов, т.б. зерттеп жүр. 1-кезеңге жататын ескерткіштер қатарына мына обалар мен олардағы қабірлер кіреді: Қос-Оба қорымындағы №16 обадағы ІІ, ІҮ, Ү қабірлер; Мамай-1 қорымындығы №6 оба қабірі; Дөңгелек қорымындағы №6 оба, ІІ және ІІІ-қабірлер, №8 обадағы ІІІ-ІҮ қабірлер; Рыбное көлі жанындағы Сақрыл-1 қорымындағы №13 оба, І-қабір; Сақрыл-2 қорымындағы №2 обадағы І-қабір; Сақрыл-3 қорымындағы №7 обадағы І-қабір; Бубенцы-1 қорымындағы №9 оба, ІІІ-қабір; Шайтан-Оба қорымындағы №1 оба, І-ІІ қабірлер; қалмақ-Шабан қорымындағы №2 оба, ІІІ-қабір. Орал өзенінің сол жағалауындағы б.з.б. І-мыңжылдық орта тұсына – Шалқар-3 қорымы, №5 оба, І-қабір; Шалқар-5 обасындағы №4 оба; Барбастау-3 қорымындағы №16 оба – І және ІІ-қабірлер; Алебастрово-1 қорымындағы №18 оба жатады. Бұл кездегі қабір шұңқырлыра тік бұрышты, үлкен көлемді болып келеді. Тек қана бір қабірдегі жерлеу шұңқыры сопақша пішінде жасалған (Алебастрово-1 қорымындағы №18 оба қаңқасы батысқа қарай бағытталған). Қабірлерден қыш ыдыстары көптеп табылған. Көзелердің түбі дөңгелек келген, кейде су ағары және жалпақ түбі барлары да ұшырасады. Конус тұғырлы қола қазандықтар немесе құрбандық үстелдері де кездеседі. Бұл кездегі обаларға ұжымдық жерлеу, жылқы сүйектерінің болуы, шет жақтардан әкелінген заттардың табылуы тән. Осы шеңберге кіретін ескерткіштердің жарқын белгісі – «аң стилінде» жасалынған қолданбалы өнер туындыларының олжалары болып табылады. Шалқар-3 қорымындағы №4 оба үйіндісінің диаметрі 24 м, биіктігі 0,8 м болған. Қабір шұңқыры шығыстан батысқа қарай бағытталған, оның ұзындығы 3,6 м, ал солтүстіктен оңтүстікке қарай жатқан ені 2,35 м, шеттерінде оны оңтүстіктен солтүстікке қарай жауып тұрған ағаш қалдықтары сақталған. 3,5 м тереңдіктен екі адамның қабірі табылған: шығыс қаңқаның басы солтүстік-шығысқа бағытталған. Ол шалқасынан жатқызылған, қолдарының сүйектері денесін бойлай орналасқан, аяқтары тігінен созылған. Батыс қаңқа басы оңтүстік-батысқа қаратылған. Шығыс қаңқа әйел адамның, ал батыс қаңқа ер адамның сүйегі болса керек. Батыс қаңқадан солға қарай, қолдары мен көкірек тұсының арасынан жоны жапырылған темір пышақ табылған. Пышақтың сақталған бөлігінің ұзындығы 10 см. Қаңқаның белбеу тұсынан дөңгелек пішінді темір айылбас шыққан, ал сол жақтан дәл осыған ұқсас қола айылбас табылған. Қаңқаның оң жамбас сүйегінен сәл өменірек жерде ұзындығы 15,5 см қайрақ тас жатқан. Жамбас сүйек пен одан 20 см қашықтықтан үш қырлы және үш жиекті ұңғымалы (төлкелі) қола жебе ұштарының 19 данасынан тұратын жиынтық шыққан. Қабірлер жатқан алаңқайды тазалау барысында қорамсақтың қоладан жасалынған көлемді ілгегі, оның қасынан керамикалық жалпақ шетен табылған. 2002 жылдан бастап Археология және тарих орталығының Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясының қызметкерлері Орал өзенінің сол жағалауында зерттеу жұмыстарын жүргізді. Экспедицияның негізгі зерттеу нысандарына Қырық-Оба-2 мен Лебедевка-2 некропольдеріндегі обалар кірді. Лебедевка қорымы Батыс Қазақстан облысының қиыр шығысында орналасқан. Мұндағы солтүстіктегі Лебедевка ауылына дейін бірнеше километрге созылып жатқан кең байтақ Есен-Амантау үстіртіне көшпенділер жүздеген обалар тұрғызған. Лебедевка обалары ХХ ғасыр 60-жылдарынан бастап зерттеушілердің назарына түскен. Сол кездері өлкетанушы Г.И.Багриков б.з. бас кезіне жататын көшпенділер ақсүйектерінің бай қабірлерін аршыған болатын. Үстірттің биік бөлігінде биіктігі 2,5 м-ге жететін, диаметр 25 м-ден асатын ең үлкен обалар орналасқан. Бірінші топқа жататын обалардың көлемі – диаметрі 20 м, биіктігі 0,6 м шамасында. Олардың астына тік бұрышты келген ұзындығы 2,5 м, ені 1,5 м шұңқырлар түскен. Ақіреттік ас ретінде молаға қойдың еті (төсімен бірге алдыңғы аяғы) қойылған. Мүрделер киізге немесе қамыс төсенішке жатқызылған. Қабір саймандарына қарағанда (темір қанжар-ақинақ, тері қорамсақ пен ондағы қола жебе ұштары, кейде темірден немесе сүйектен жасалынған жебе ұштары да кездеседі), қатардағы көшпенділердің көпшлігі жауынгер болған. Екінші топтағы обалар көлемі мынадай: диаметрі 25-40 м, биіктігі – 1,5-2,5 м шамасында. Археологиялық ізденістер барысында жерлеу ғұрпы мен қабір құрылыстарының конструкциясын анықтаудың сәті түскен. Олардың әрбірі күрделі архитектуралық конструкция болып табылады, оның негізін ауданы 8х16 м-ден 15х15 м-ге дейін жететін тік бұрышты немесе шаршы түріндегі алаңқайды қоршап тұрған үйінді жал құрады. Жал балшық блоктарынан құрастырылды. Жалмен пішінделген алаңқайдың ішкі бөлігінің үстігі тегіс болды және ол қылқан жапырақты ағаш қабығымен жабылды. Жалдың шығыс жағынан кірер есік орны байқалады. Обалардың біріндегі (№9) алаңқайдың оңтүстік бұрышындағы төсенішке жүгенделген ат жерленген. Ат аяқтары бүгілген күйінде қойылған. Тағы бір аттың бас сүйегінің қалдықтары моланың ағаш жабындылары арасынан шыққан. Молаға кем бегенде бес бала жерленген. Жас өспірімдер қасына ғұрыптық малта тас пен бай құрал-саймандар қойылған. «Бұрым тәрізді» шынжырлы жібі бекітілген ілгегі және қабырғалы ромб түріндегі алқасы бар алтыннан жасалған самай сырға табылған. Сонымен қатар №8-обадан қамшының күміс құбыршасы аршып алынған. Мұның бәрі обаларда жерленген адамдардың жоғарғы әлеуметтік статусын нақты көрсетеді. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|