Қазақстан археологиясы
Қола дәуіріндегі шаруашылық, мәдениет және қоғам
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
Учебник. Археология Казахстана
| Қола дәуіріндегі шаруашылық, мәдениет және қоғам
Мал шаруашылығы мен егіншіліктің дамуы. Қола дәуірінің ерте кезеңіндегі қоныстардан жинастырылып алынған сүйек материалдары Қазақстан аумағындағы адам баласы айналысқан маңызды іс үй маңындағы бақташылық болғандығын айтуға мүмкіндік береді. Мал табынында бұл кезде ірі қара басым болды. Үй маңындағы бақташы мал шаруашылығынан біртіндеп жайлауға өту үрдісі де көп ұзамай басталып кетті. Жайлаулық мал шаруашылығында малшылар бір жайылымнан екіншісіне көшіп отырды. Бұл кезде табын арасында ұсақ мал (қой, ешкі) мен жылқының үлесі ұлғая бастады. Дамыған қола дәуірінде жылқы сүйрететін күш ретінде пайдаланылды және салт мінілді. Көлік құралы ретінде жылқыны пайдалану далалы аймақтар мен биіктаулы жайылымдарды игеруге мүмкіндік берді. Ежелгі мал шаруашылығы экстенсивті түрде болды. Жайылымдар ауданын игеру мен кеңейту, тебінге (қыста қар астынан жем-шөп алу мен алыс жерлерге жету) шыдамды жылқы, қой түрлерін өсіру мал санының артуына алып келді. Қола дәуірінің соңғы кезеңінде Қазақстанның далалы аудандарында мал шаруашылығы негізгі шаруашылық саласына айналды және көшпелі мал шаруашылығына жақын тұрпат (пішін) иемденеді. Мал шаруашылығмен бірге неолит дәуірнен бастап Қазақстан аумағында егіншілік те дами бастайды. Қола дәуіріндегі тайпалар шаруашылығында мал шаруашылығы мен егіншілік бірін-бірі толықтырып тұрды және де өзара тығыз байланыста болды. Ерте қола дәуіріне жататын қоныстардан тастан және бұғының мүйізінен жасалған кетпендер (шоттар) табылған. Тастан дәнді үгуге арналған дәнүккіш, үккіш, келсап, келі секілді құралдар жасалды. Астықты жинау кезінде бастапқыда қола пышақтар, кейінгі қола дәуірінде түрлі типті қола және мыс орақтар айдаланылса керек. Шағалалы қонысынан қола шалғы табылған. Мейлінше жетілдірілген құралдардың пайда болуы дәнді дақылдарды өсіру ауданын да арттырды. Егін алқаптарында, негізінен, бидай, қара бидай, тары өсірілді. Қоныстарды қазған кезде құмыралардан тары ботқаның күйген қалдықтары шыққан. Солтүстік Қазақстандағы Алексеев қонысына жақын жотаның үстіндегі ғұрыптық шұңқырлардан құдайларға құрбандыққа берілген бидай сабағы мен дәні аршып алынған. Шығыс Қазақстандағы Малокрасноярка қонысынан табылған қол орақ жүзінде дәнді-дақылдарды өңдеген іздер сақталған. Қазылған барлық қоныстардан дәнүккіштер, дәнді ұнтақтап ұнға айналдырға арналған тік бұрышты және дөңгелек келсаптар шыққан. Орақпен егін орды, сондай-ақ малға жем-шөп даярлады. Қоймалар мен қоныстарда олардың көп болуы егіншілік ауқымы мен маңызын көрсетеді. Жер тас кетпендермен қопсытылып, өңделді. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|