Қазақстан републикасының білім және ғылым
жүктеу/скачать 5,16 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- | Деңгейі | Білімі Дағдылығы
- ИНТЕРНЕТ РЕСУРСЫ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ С.К. Удербаева
- РЕСЕИ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСИ ТАРИХ МҰРАҒАТЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМДАҒЫ
- Л.М. Хасанаева
- роль исторического факта в реконструкции аграрной истории семиречья в начале xx века
- «қазұу студенті оқуға тиіс 100 кітап» жобасына сай «қазақстан тарихы» пәнін оқытуда көркем әдебиетті пайдалану мәселелері
- С. Смагүлоө
1Жоғары білім берудегі бэсекелестікте мемлекеттердің ішкі жэне сыртқы саясаты толығымен ұштасып жатады. Ірі мемлекеттерде бұл мэселе ерекше назарға алынған. Олардың үнемі жоғары оқу орныдарындағы білім берудің ұтымды тетіктерін іздестіруден, өзгеріп отыратын бэсекелестік сұраныстарға қатысты эрекеттеріне тоқталып өткен жөн. Мысалы Ұлыбритания қазргі уақытта өзінің жоғары оқу орындарына қабылдаудағы ағылшын тілін білу деңгейін В2-ден, В-1 дейін төмендетті. Сонынмен қатар үздік бітірген студенттердің жоғары академиялық білім беру сатыларын жалғастыруға жэне жұмыспен қамтуға жағдай жасалынады.  АҚШ Президенті Барак Обама «Біз элемді қайта түрлендіріп, қайта құрумыз қажет.... Бұл болашақ жеңсітің кілті ең қымбат экспортымыз - білім беруді арттыру арқылы жүзеге асырамыз» - деп элемдегі жоғары білім берудің маңыздылығын көрсетті[2]. 2011 жылы өткен Халықаралық білім беру Институты өткізген «Ашық есік» шарасының мағлұматы бойынша Орталық Азия бойынша АҚШ-тағы студенттердің жоғарғы үлес салмағы Қазақстанға тиесілі. 2010-2011 оқу жылындағы жіберілген студент саны-1890. Оның 57,9% бакалавр, 42,1% магистр дипломына оқуда. Сонымен қатар 79 ғалым тэжірибе алмасуда. Қазіргі уақытта АҚШ ЖОО-ның 46% Қытай, Үндістан жэне Оңтүстік Кореядан білім алушылар иеленеді. АҚШ ЖОО-дағы шетел студенттерінің төмендегі мамандықтар сұраныста «бизнес жэне менеджмент»- 22%, «инженерлік іс»-19 %, «математика жэне информатика»- 9%, «физика жэне жараталыстану ғылымы» -9%, «қоғамдық ғылым» -9 %, «өнертану»-5%, медицина-5%, «гуманитарлық ғылым»-2%, «ауыл шаруашылығы»-1 % құрайды. Сауда министрлігінің мэліметі бойынша шетел студенттері АҚШ қазынасына 21 миллиард доллар қаражат құяды. Хиллари Клинтон Халықаралық білім беру апталығында: «Өздерінің ерекше ойлары мен көзқарастары арқылы шетел студенттері бізді байытса, олар өздерімен бірге жаңа ұстаным, жаңа білім жэне элемді өзгертудің жаңа түсінігін біліп шығады жэне шетел студенттернің басым бөлігін қыз бала құрайды»- деп атап өтті [3]. АҚШ ЖОО бойынша Қазақстанның студенттерінің басым бөлігі әлеуметтік мамандықтар бойынша білім алуда. Көптеген мемлекеттер білімді экспорттау нарқындағы бәсекелестікті мемлекеттік деңгейде шешуді көздейді. Австралиядағы 2009 жылғы келеңсіз оқиғаларға байланысты шетел студенттерінің оқуы, тұруы, ел ішіндегі қозғалысы-9,4 млрд австралиялық долларға төмендеуі ескеріліп, үкімет тарапынан қажетті шаралар ұйымдастырылды. Ресей Федерациясындағы шетел студенттері 3 пайызды құрайды. Оның ішкі академиялық білім беру бағдараламысының ерекшелігнің ықпалы туралы және білімді экспорттауға көңіл бөлудің қажеттігін Ресей зерттеушілері де аназарға алуда. Қазрігі жағдайда Азиялық басымдылық кезеңде білімді экспорттауға шығысымыздағы мемлекеттер Оңтүстік Корея, Малайзияның үкіметі қызығушылық танытып отыр [4]. Қазақстанның ЖОО 600 мыңнан астам студент білім алады, деп хабарлайды ҚР Статистика агенттігінің баспасөз қызметі. Қазақстан Республикасында 2011/2012 оқу жылының басына 146 жоғары оқу орны жұмыс істеді, ондағы студенттердің жалпы саны 629 507 адамды құрады. ЖОО-ның жалпы санынан 53-і мемлекеттік болып табылады, оларда 311 333 адам оқиды немесе барлық ЖОО турлерінде оқитындардың 49,5%. Студенттердің жалпы санынан қыздар 58,2 %, жігіттер 41,8%-ды құрайды. Қазіріг уақытта 136 ЖОО жұмыс жасауда. ҚР ЖОО және студенттер саны:
Әлемдік білім берудегі нарықта Қазақстанның ЖОО-ы бәсекелістік деңгейі туралы тоқталып өтуге болды. Қазақстанның ЖОО-дағы ғылыми-зерттеушілік бағыттағы университеттіерге берілетін басымдылық мемлекет тарпынан ұсынылып отыр. Зияткерлік мектеп және ЖОО ашылуы білімді экспорттауға және оның тиімділігін арттыруға бағытталған саясат. Қазақстанның сыртта студент оқыту «Болашақ» бағдарламсының талаптарындағы магистратура бойынша білім алуды көтеру осы бәсекелестіктің қадамдары ретінде қарастыруға болады. Бұл бағдарлама бойынша магистр және ғылыми тәжірибеден өтуге жіберу кәсіби деңгейде қалыптасқан мамандардың біліктілігін арттыруды көздейді. Сонымен қатар Қазақстанның Хартияға қол қойған 60 университеті академиялық ұтқырлық бойынша студенттердің алмасуын алғашарт ретінде қарасада, бүл біржақты болып отыр. Қзақстанның студенттері шетел университеттерінде білімін жалғасытрғанымен, серіктес университеттердің Қазақстан университеттерінде оқуы сирек. Бүл әрине ЖОО білім деңгейнің сапалық көрсеткіші мен оқу үрдісінің үймдастырудағы қабілеттілекке байланысты. Ғылыми-зерттеу университеті ретінде дамуға мүдделі ЖОО білім беру үдерісінің бәсекеге қабілетті маманды даярлауды көздейді. Бүл түста оқу үдерісінде студенттің білім алуы жоспарында когнитивті сипаттама беруге, логикалық ойлауға, жаңалық ашуға және шығармашылыққа қабілеттілігі және практикаға дағдылануын қалыптастыруы қажет. Сондықтан мамандықтардың сипаттамысында Европалық біліктілік шеңбері қүзыреттілік міндеттілікке және дербестілікке бағытталған: | Деңгейі | Білімі Дағдылығы Қүзіреттілігі I 1 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі базалық жалпы білім. Базалық дағдылар, қарапайым тапсырмаларды орындауы. Арнайы қүрылымда білім алуда жекешілікте оқу. 2 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі базалық деректерді білу. Базалық когнитивті және практикалық қабілетті ақпаратты игеруде қолдану. Автономиялық білім алу 3 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі басты фактілерді, принциптерді және үрдістерді білу. Қолданылатын ақпаратық мағлүматтарды когнитивті және практикада қолдануға қатысты тәсілдер жиынтығы. Орындалған тапсырмаларға жауапкершіліктің болуы. Жағдайға байланысты өзі шешеім қабылдауға дайындығы. 4 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі түжырымдық және деректік білімнің жалпы сипаттамасы. Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі нақты мәселелерді шешудегі когнитивті және практикалық қабілеттілік. Өзгеріссіз қүбылыстағы нүсқаулардан бөлек жекеменеджметпен айналысу. 5 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі түжырымдық және деректік білімнің шектеулігі. Абстракті мәселелелерді шешуде шығармашылықты шешім қабылдау. емес Қалыпты жағдайда шешімқабылдай білу немесе басқару. 6 Оқу үрдісіндегі және еңбек қызметіндегі жетік білім сыни ойды қалыптасытыру. Оқу үрдісінде және еңбек ызметінде арнайы мамандыққа байланысты күрделі мәселелерді шешуде шеберлікті және инновациялық үстанымды көрсете білуі. Кәсіби дамудың бағытын көрсетудегі жауапкершілік. Кәсіби білімнің соңғы ғылыми жетістіктерге байланысты ерекше ойлау, зерттеу жүргізу, пәнаралық байланыстағы Пәнаралық байланыстағы зерттеуді тиімді қолдау арқылы нәтижелер алу. Ұжымдық стратегиялық қызметте және жобалық жүмыста жауапкершілікті ала
ЖОО-дағы оқу үрдісінің тиімділігі мен қолданбалылғына баса назар аударуы қажет. Мамандарға сүранс аясындағы талаптарды білім беруде ескеру, базалық білімді практикамен үштастыруды қолдау қажет. Осы жағдайда әлемдік білім нарқында Қазақстан университеттері өздерінің білім алушыларының мүдделерін жүзеге асыра алады. Қазақстан университеттері дербестгі арқылы академиялық саясатын жүргізге және бәсекелестікке қабілеттілігін көрсете білуі тиіс. *Ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану арқылы Отан тарихын оқытуды үйымдастыру: «Қазақстандағы тарихи білім беру орталығы» атты мультимедиялық зертхана мен Қазақстан тарихы бойынша ортақ интернет-ресурсын қалыптастыру» 0337/ГФ. * Жоғары оқу орны. Огдапігаііоп /ог Есопотіс Соорегаііоп апа1 Беуеіортепі'8: Сотрагаііуе Іпёісаіогя о/ Ейисаііоп іп іһе Шпііеа1 8іаіе$ апа1 Оіһег С-8 Соипітіеи: 2011, ОСТОБЕК 2011 // һіір://псе8.еа1._оу/риЫ2012/2012007.раУ Нідһег е^исаііоп іп 2012: а дІоЪаІ регзресііуе //һіір:/Мм?м?._иагаіап.со.ик/һі_һег-еаисаііоп-пеі\\?огк/ЪІо§/2012/]ап/23/іпіегпаііопаІітііоп-іп-2012?пем?феа=ігие Центральноазиатская новостная служба «СА-ЫЕ1Ү8. поуоеіу.кг. ИНТЕРНЕТ РЕСУРСЫ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ С.К. Удербаева - к.и.н., доцент КазНУ им. аль-Фараби В настоящее время трудно представить, как мировое сообщество обходилось без интернета. А ведь прошло совсем не так много времени, как этот ресурс стал массовым источником информации для человечества. И если говорить честно, на территории Казахстана есть еще регионы, для которых использование всемирной паутины - роскошь, а в развитых регионах интернет стал использоваться массово не так давно. Тем не менее, и в Казахстане этот ресурс один из самых популярных. Причем самые активные потребители - это студенчество и школьники. Обеспеченность доступа к паутине зависит от технических и финансовых возможностей, кстати, в Республике наблюдается снижение цен на интернет-трафики. А в ведущих вузах страны, в особенности в КазНУ им. аль-Фараби, доступ в интернет и во внутреннею систему интранет - стало нормой. Пожалуй, никто не будут спорить с утверждением, что сейчас нет такой информации, которую невозможно было бы найти в этой глобальной сети. Интернет поистине является уникальным по своим объемам и возможностям хранилищем данных. Здесь находится несопоставимое ни чем огромное количество информации обо всем на свете. И в сети существует большое количество интернет ресурсов, которые могут быть использованы в образовании. Это неотъемлемое достоинство интернета как источника информации -доступность всего - является и главным его недостатком. Зачастую интернет получает такие эпитеты - мусорная корзина, где находится всякий хлам, бесконечный спам. Это тоже верно в какой-то степени. Поэтому обязательно необходимо мониторить информацию, используемую из сети и выкладываемую на сайты. Всемирная паутина полностью изменила представление о методах поиска информации. В сети представлено громадное количество полезной, уникальной и доступной информации. Наиболее популярными методами поиска являются поисковые системы - такие как Ооодіе (Гугл), Үапсіех (Яндекс). Эти поисковые системы периодически индексируют миллиарды веб - страниц и структурируют немыслимое количество информации для выдачи результатов поисковых запросов. Весьма популярным стало выражение «гуглить», что означает - просмотр и мониторинг информации в сети. «Интернет наполнен миллиардами веб-страницами. Каждой из которых принадлежит уникальный веб-адрес (ІЖЬ от англ. Шіуегваі Кевоигсе Ьосатог — это адрес страницы в Интернете, состоящий из доменного имени, пути к странице на сайте и имени файла страницы.), который вводится в адресной строке браузера. Как правило, гиганты поиска - устоявшиеся поисковые системы известны всем (такие как доодіе.ги, уапсСех.ги и т.д.). В любой момент, введя запрос в строке поиска поисковой системы, пользователь получает необходимую ему информацию - следовательно, основными распределителями и направляющими потока пользователей являются поисковые системы»[1] Интернет ресурсы в образовании применяются очень часто. Причем интернет, как источник информации, используют и школьники и студенты. Большое количество интернет ресурсов посвящено именно школьной программе, интернет ресурсы в образовании используют и студенты высших учебных заведений. Ведь интернет позволяет найти информацию, которую сложно или даже невозможно отыскать в библиотеке. В своих статьях мы не раз обращались к проблеме достоверности информации в сети - анализировали информацию в интернет ресурсах о выдающемся представителе казахской демократической интеллигенции начала XX века М. Чокае, о легендарном герое казахского народа Б. Момыш-Улы, об особенностях и специфике медиа-образования. Самый главный вывод, на наш взгляд бесспорный - надо научить обучающихся извлекать достоверную информацию из любого источника, тем более из наиболее доступного на сегодня - интернета. Если у школьника и у студента есть навыки работы с источниками - он «вооружен и неуязвим». Но обучение этим навыкам не простой процесс, он трудоемкий и протяженный. Одна из главных особенностей Интернета - его способность изменяться в любую секунду, т.е. предоставлять оперативную информацию. О перспективности сети Интернет как «вечного» носителя знаний, неподвластного действию сил природы тоже идут споры - есть однозначные почитатели и критики. Один из главных аргументов критиков - зависимость компьютерных технологий от энергоносителей и от вирусных атак. В интернете огромное количество безымянных письменных работ, наносящих вред учебному процессу в общем и обучающимся в частности. Как студент должен понять - какой электронный источник из всех самый лучший, можно ли их использовать вообще, кто ответственен за размещаемые в сети материалы, можно ли ставить источники из интернета в список литературы своей научной работы, как проверить работу на «Антиплагиат» - это одни из самых актуальных вопросов на сегодня. И преподавателям и студентам важно использовать возможности глобальной Сети правильно, выбирать для научных работ информацию из электронных газет, журналов, библиотек и прочих серьезных источников, гарантирующих авторство и достоверность информации. В рамках проекта КЕ8ЕТ - Кедіопаі Зешіпаг гог Ехсеііепсе іп Теасһіпд, НЕ8Р ОЗІ "Написание истории «снизу» - новая социальная история Центральной Азии» у участников, в том числе и у автора статьи была уникальная возможность прослушать мастер класс профессора университета Вайоминг (США) Марианны Кэмп по использованию интернет ресурсов в процессе обучения. Суть метода в том, чтобы каждая учебная аудитория была обеспечена интернетом, и на занятии преподаватель совместно со студентами осуществлял мониторинг информации по изучаемой проблеме. Как только позволят технические мощности нашего университета, думаю, каждый преподаватель с большим желанием возьмет на вооружение этот метод, что значительно повысит качество подготовки студентов к занятиям и улучшит их самостоятельную работу. 1. Режим доступа: һир://м?м?м?.ргосео.ги /201006183/ кпіда-яео-Ъуііуа/іпіегпеі-как-Шосһпік-іп/огтаІясіі.ЫтІ РЕСЕИ МЕМЛЕКЕТТІК ӘЛЕУМЕТТІК САЯСИ ТАРИХ МҰРАҒАТЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ҚОҒАМДАҒЫ ДЕРЕКТІК МАҢЫЗЫ* А.М. Уразбаева- т.ғ.к., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ - дың доценті, Л.М. Хасанаева- т.ғ.к., әл-Фараби атындағы ҚазҰУ - дың доценті Қазақстан тарихының кеңестік кезең беттері өткенімізде ауыр із алдырғаны анық. Ұзақ жылдар бойы қүпия сақталған мүрағат қорларының біршама ашылуы, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық өмірімізді қайта қарауға мүмкіндік бергені анық. Тарихымыздың сондай ақтаңдақ беттерін ашуда Мәскеу қаласындағы бүрынғы коммунистік пария Орталық комитеті жанындағы Маркс, Энгельс, Ленин, Сталин институтының Орталық саяси, кейінгі жаңа дәуір тарихы қүжаттарын сақтау мен зерттеудің Ресейлік орталығы және бүгінгі таңдағы Ресей мемлекеттік әлеуметік - саяси тарих мүрағатының алатын орны ерекше. Бүгінде Ресесй мемлекеттік әлеуметтік-саяси тарих мүрағаты (РМӘСТМ) 2011 жылдың 26 қаңтарындағы қаулысына сәйкес Федералды мүрағаттық агенттікке бағынады. РМӘСТМ Ресей Федерациясы өкіметінің 1999 жылдың 15 наурыздағы № 283 қаулысымен қазіргі заман тарихы қүжаттарын зерттеу және сақтаудың Ресейлік Орталығы (РЦХИДНИ) мен жастар үйымдары қүжаттарын сақтау орталығын (ЦХДМО) біріктіру негізінде қайта қүрылған болатын. Ал, біріккен мүрағаттар болса,1991 және 1992 жылдары өз қызметін тоқтатқан марксизм-ленинизм институтының Орталық партиялық мүрағаты негізінде қүрылған болатын. Орталық партия мүрағатының тарихы 1920 жылдан өз мүрағаттары бар арнайы ғылыми-зерттеу орталықтарын қүрудан басталады. Бүл комиссия Қазан төңкерісі мен Ресей коммунистік партиясы тарихы, КСРО ОАК жанындағы К.Маркс және Ф.Энгельс Институты мен БК(б)П ОК жанындағы В.И.Ленин Институты материалдарын жинақтау, жүйелеу, зерттеу бағытында жүмыс атқарған. 1928 жылы партия тарихын В.И.Ленин институтына қосқаннан кейін, 1929 жылы Орталық партиялық мүрағат қалыптаса бастады. 1931 жылы Маркс-Энгельс және Ленин институттары БК(б)П ОК жанындағы Маркс, Энгельс, Ленин институтына біріккен болатын, ал орталық партиялық мүрағат оның негізгі қүрылымдық бөлімі болып қалды. Ал, бүкілресейлік лениндік коммунистік жастар Одағы (БЛКЖО) Жастар Одағының ОК негізінде 1965 жылы қүрылған болатын. 1991 жылдың тамыз айына дейін Орталық партия мүрағаты қүжаттары мен Жастар Одағының орталық мүрағаты қүжаттары КОКП мүрағаты қорларында жинақталып келген. РФ Президентінің 1991 жылы 24 тамыздағы жарлығымен Орталық партиялық мүрағат және Жастар Одағының орталық мүрағаты басқа мүрағаттармен қатар, РСФСР мүрағат үйымдарының қарауына өтіп, ондағы жинақталған қүжаттар РФ мемлекеттік мүрағат қорларына өтті. Мүрағат қүжаттары үш негізгі тақырыптық жиынтыққа (комплекске-авт.) топтастырылған; батыс Европаның әлеуметтік және саяси тарихы қүжаттары (ХУІІ-ХХ ғасыр басы); жаңа және қазіргі замандағы Ресейдің саяси тарихы қүжаттары (ХІХғ. аяғы- XX ғасыр); халықаралық жүмысшы, социалистік және коммунистік қозғалыстар тарихының қүжаттары. Ал, қосымша төртінші комплекс жеке түлғалық қорлар. Осылардың ішінде біз қарастырып отырған мәселеге байланысты қүжаттар легі екінші кешенде жинақталған. Саяси тарих қүжаттарының өзін үшке бөліп қарастыруға болады. Біріншісінде, Ресей социал-демократиялық партия (РСДРП), соның ішінде, Орталық комитет (ОК) мен РСДРП орталық үйымдары мен басқа да мекемелерінің жалпыпартиялық съездері, конференциялары материалдары жинақталса, екіншісінде, В.И. Ленин мүрағаты қүжаттары, оның хатшылығы материалдары, және Халық комисарлар Кеңесі қүжаттары т.б. жинақталған. Ең көлемдісі, үшіншісі Кенес Одағының Коммунистік партиясы Орталық комитеті қоры -17 қор. Қор басқа да әртүрлі қосалқы партия үйымдары мен мекемелері жүмысын қамтитын 158 тізімдемеден түрады. Жеке компелекстерге партия съездері мен конференция, КОКП ОК пленумдарының отырыстары материалдары, саяси, үйымдастыру бюро және ОК хатшылығы хаттамалары ішкі саяси мәселелермен қатар, ішкі және сыртқы саясат, экономика, шаруашылық, ғылым, мәдениет мәселелерімен айналысқан ОК аппараты қүжаттарына бөлінген. Сонымен қатар, бірнеше жергілікті коммунистік үйымдар қорлары да жүмыс істейді. Біз үшін әсіресе, 17 қодың 1-4, 16, 112-116,121-128, 84-86, 131-137 тізімдемелерінің қүжаттық маңызы зор. Қазіргі таңдаңы ақпараттық қоғамда мүарағат қызметкерлері қор қүжаттарын ақпараттандыру бағытында бірқатар жүмыстар атқарған. Соның ішінде мүрағат қүжаттарының микрофильмдік нүсқаларын жасау ісі қолға алынған. Қор қүжаттарының 80%-дан астамы микрофильмдерге көшіріліп сақталған. Қүжаттарды пайдаланушы зерттеушілерге көшірме түсіріп беру жүмысы да біршама жол қойылғандықтан аса қиындық туғызбайды. Ішкі жарғыға сай, мүрағаттың алдына қойған мақсат-міндетіне сәйкес мүрағат қорларындағы қүжаттардың сақталуы, олардың есепке алынып, тіркелуі, қорлардың жаңа қүжаттармен толықтырылып отыруы, мүрағаттану, деректану, археография және басқа да әлеуметтік пәндер ауқымында ғылыми-зерттеу және әдістемелік жүмыстардың жүргізіліп отыруы қамтамасыз етілуде. РМӘСТМ мүрағаты сонымен қатар, азаматтарды, мемлекеттік үйымдар мен мекемелерді қор қүжаттары негізінде ақпараттық жағынан қамтамасыз етіп отырғаны анық. Сонымен бірге, ресейлік және басқа да ел азаматтарының жекелеген тақырыптарға сай сүраныстары да қанағаттандырылуда. Бүгінде, мүрағат қүжаттарын ақпараттандыру мақсатында көптеген жолсеріктер, қүжаттық жинақтар, қүжаттық экспозициялар мен анықтамалықтар дайындалып жарыққа шығарылуда. Сонымен бірге, мүрағатта интернет желісіндегі ақпараттық беті арқылы қор материалдары мен олардағы істердің аттарымен танысуға мүмкіндік жасалуы негізінде шетелдік азаматтар үшін жүмыс біршама жеңілдетілген. Интернеттегі парақша арқылы кез-келген зерттеушіге тек мүрағат тарихымен танысып қана қоймай, ондағы қызмет түрлерін пайдалану арқылы электронды сүраныс білдіру мүмкіндігі де қарастырылған. Мүрағатта 790 нан астам тізімдемеге жинақталған он мыңдаған қүжаттар партиялық, яғни кеңестік кезеңдегі қоғамның жан-жақты қырларымен танысуға мүмкіндік берері анық. Көптеген тың мәліметтер беретін бүл мүрағаттардың көп мәселеде Қазақстандағы партиялық мүрағат қүжаттарын қайталайтындығын көреміз. Оның себебін тарихшы-ғалым Т.Омарбеков айтқандай: «мүндағы қүжаттардың (яғни еліміздегі қүжаттардың-А.У.) негізінен Қазақстан басшылығының Мәскеудегі орталыққа жіберген мәлімдеулері екендігімен» түсіндіруге болады [1,17б.]. Ғасыр басындағы саяси билікте терең тамырлай бастаған әміршіл-әкімшіл жүйе негізінде қалыптасқан сыңаржақтылыққа байланысты тарихнамада бүл қорлар қүжаттары кең пайдалануға түспеген, яғни партия қүжаттарының барлығы бірдей зерттеушілер назарына берілмей, көпшілікке беймәлім болып келді. Оны бірнеше себептермен түсіндіруге болады. Соның бірі, көптеген қүжаттардың сақталмай жойылып кетуі болса, екіншісі, сақталған күнде де «қүпия» деген желеумен қолға берілмеуі. Белгілі мәліметтерге сүйенсек, зерттеушілерге біршама таныс, жүмыс істеуге мүмкін болған қүжаттар- жарияланған бағдарламалар, стенограммалар және партия конференциялары мәліметтері. Ал, партия қүжаттарының негізгі бөлігі -саяси бюро отырыстары, пленумдар хаттамалары, әртүрлі аналитикалық жазбалар, статистика материалдары мен тағы басқа қүжаттар зерттеушілердің өте шектеулі шеңберінің назарына аз ғана мөлшерде берілген. Мүның себебі неде?-деген сауалға тарихшы, ғалым Т.Омарбековтың: «Ресми тоталитарлық жүйе өзінің әкімшіл-шаруашылық тәртібін, зорлық-зомбылық әдістерін қалыптастырғанын, тоқшылық жылдары түтас халықты алапат аштыққа үрындырғанын, меншік иелерін кінәсіз жазалағанын, күштеп үжымдастыру саясатының адамгершілікке жат, қаскөй принциптерді басшылыққа алғанын, әлеуметтік теңдік, социалистік демократия дегендерді шын мәнінде еңбекшілер билігін шектеуге, жаппай қуғын-сүргінге айналдырғанын өз азаматтарынан, әсіресе кейінгі үрпақтан жасырып қалуға әрқашан тырысып келді» [1, 23б.] - деген түйінімен жауап беруге болады. Қүпиялылық айдарының біршама жойылуына байланысты бүгінгі таңда басқа елдердегі қүжаттарды бір жерге жинақтау жүмыстары қолға алынып. Бүл бағытта коммуникация мен технология жетістіктері кеңінен пайдаланылып жатқаны анық. РМӘСТМ Женева, Цюрих, Берлин, Стокгольм, Париж, Вена, Краков және тағы басқа батыс Европалық қалалар мүрағаттарында сақталған қүжаттарды жинақтап отыр. Әсіресе, социал-демократиялық және басқа да партиялық мүрағаттарды жинақтап сақтауда РСДЖП мүрағаты мен кітапханасының (Женева 1904-1905 жж.) көмегі зор болғандығы ерекше көрсетіледі. Қорыта келгенде, Ресей мемлекеттік әлеуметтік-саяси тарих мүрағаты коммунистік партия тарихына қатысты ең бай материалдар қорын жинақтаған мүрағат ретінде қоғамдағы ақпараттық ролінің зор екендігін көреміз. Мүрағат жүмысын жетілдіруде заманауи инновациялық әдістер мен жаңа технологиялық жабдықтар кеңінен пайдаланылуда. 1. Омарбеков Т.20-30 жылдардагы Қазақстан қасіреті. -Алматы, 1997. -215 б. роль исторического факта в реконструкции аграрной истории семиречья в начале xx века Ф.Н. Мийманбаева - к.и.н., доцент КазНУ им. Аль-Фараби Среди источников исторических знаний особое значение имеют исторические документы, к которым относятся и архивные материалы. Они -непосредственные памятники прошлого и в силу этого обладают убедительностью и доказательностью. Документ позволяет почувствовать колорит эпохи, помогает создать яркие образы прошлого, уменьшает возможность модернизации отдельных событий. Как источник исторических знаний документ требует анализа содержания, обобщения извлеченных из него сведений. Работа с документом учит мыслить, рассуждать, извлекать информацию. Исторические источники являются носителями информации, на основе которой историк реконструирует изучаемую им общественно-историческую реальность. Этим обусловлено то внимание, которое уделяется изучению историками связанных с ними теоретико-методологических и конкретно-научных проблем. Не меньший интерес вызывают и проблемы исторического факта. Насколько необходимы исторические факты в научном исследовании? Что такое исторический факт? Понятие «факт» (от латинского іасшт — «действие», «событие», «сделанное») применяется в разных смыслах. Прежде всего факт — конкретные проявления действительности в ее прошедшем или текущем состоянии, т. е. объективная реальность. В этом виде факты обладают рядом присущих им свойств: локализованностью во времени и пространстве; объективностью; субъективностью и неисчерпаемостью. Другой смысл понятия «факт» связан с процессом научного познания - это исторический факт, который стал объектом деятельности историка. Эти факты всегда субъективны, отражают позицию исследователя, уровень его квалификации, образования.һһ Исторический факт является основным компонентом исторического знания. Известно, что исторические факты делятся на главные и неглавные. К главным историческим фактам относятся факты, оставившие в общественной жизни заметный след, оказавшие на развитие общества заметное влияние, например, такие, как национально-освободительное движение 1916 г. в Казахстане и Средней Азии. Имея большое историческое значение, главные факты передают основное фактологическое содержание того или иного периода. Они воссоздают картину событий, имеющих определяющее значение в развитии исторического процесса. Из анализа главных фактов вытекают основные выводы и обобщения. В содержании и связях главных фактов могут быть заключены важные теоретические сведения, необходимые для формирования основных идей и понятий. Теоретические положения не одинаковы по своей значимости. Среди главных фактов есть и такие, которые не несут в себе большой теоретической нагрузки. Но они ценны свей образностью, яркостью и эмоциональностью. Изучение их вызывает эмоциональное сопереживание, способствует воссозданию исторической картины прошлого. К неглавным историческим фактам относятся картографические, хронологические и иные сведения. На наш взгляд, к ним можно отнести и статистические материалы (как опубликованные, так и неопубликованные). Так, например, привлекая архивные статистические данные, исследователь воссоздает картину переселения крестьян в Семиреченскую область в начале XX века: здесь с 1907 по 1915 годы было образовано 214 селений и 26 хуторов русских крестьян, водворено на готовые участки 21603 семьи, зачислено 13826 семей. Наибольшее количество образованных селений приходится на 1911 -1912 годы. На военные годы приходится большое число неустроенных крестьянских семей, на эти же годы приходится и большое число семей, ушедших обратно - 1553 семьи за три года[1]. Военные губернаторы Семиреченской области в своих отчетах отмечали несколько причин обратного возврата: главная причина заключалась в том, что крестьяне из южных губерний России не были знакомы с местными условиями обработки почвы и искусственным орошением [2], «непривычкою к климату и тоской по родине»[3], рознью религиозной и бытовой [4], к другим причинам относилось то, что большая часть крестьян уходила отыскивая земли «с готовыми рисовыми полями и готовыми виноградниками». «Часть таких сбитых с толку людей уходит в Персию, часть - даже в Кульджу»[5]. Несмотря на четко разработанную правительственную программу переселения крестьян в Азиатскую Россию, успешно претворявшуюся в жизнь, несмотря на огромные масштабы переселения, люди возврашались на старое место, не прижившись на новом. Анализ архивных данных показывает, что процесс познания идет от фактов к теоретическим выводам. Опубликованные статистические материалы комиссии П.П.Румянцева, работавшей в Семиречье с 1909 по 1913 гг. для выявления «земельных излишков киргиз», собранные методом подворного обследования, отражают количество земли, сельхозинвентаря и скота у крестьян-переселенцев на момент проведения сбора данных, обобщив и проанализировав которые историк воссоздает картину ведения хозяйства русских крестьян-переселенцев[6]. Факты исторической действительности объективны и по отношению к творцам исторических источников, и по отношению к историку. В них проявляется все многообразие человеческой деятельности и тех отношений, в которых она осуществлялась. Архивные документы показывают, что земли в селениях крестьян на первых порах было достаточно, поэтому ее нередко переделяли не только по числу мужских душ, но и даже по числу едоков[7]. Так, в селении Сазановка Пржевальского уезда переделы земли осуществлялись обществом через каждые четыре года[8]. Крестьяне постоянно жаловались на недостаток земли и ходатайствовали о прирезках к наделам из земель, находящихся в пользовании кочевников. Это подтверждается прошением крестьян селения Сазановка И.Сапожникова и В.Шевченкова в Министерство земледелия и государственных имуществ от 20 марта 1908 г., в котором они сообщали, что при основании селения Сазановки в пользование крестьян был отведен надельный участок в количестве 10000 десятин на 1000 душ мужского пола. Сейчас же, в силу естественного прироста, более 500 душ мужского пола состоят безземельными, на которых требуется свыше 5000 дес. земли, за недостатком земли крестьяне становятся все беднее, поэтому они просили разрешить прирезку необходимого количества пахотной земли из наделов земель Кунгей-Аксуской волости Пржевальского уезда. Они писали, что киргизы «благодушествуют в полном смысле этого слова, ибо пользуются горами для пастьбы своего скота и огромным количеством удобной для пахоты земли, которую совершенно не возделывают и в аренду не уступают» [9]. Поскольку это факты о прошлом, об уже совершившейся материальной и духовной деятельности, постольку они являются однозначными и неизменными по своей пространственно-временной и сущностной завершенности. Большой круг важных методологических проблем связан и с фактами исторических источников («сообщениями источников»). Это прежде всего вопросы об адекватности отражения творцами источников объективной исторической реальности и о возможностях и путях проверки этой объективности, об информационных потенциях источников и о наличии в них непосредственно выраженной и скрытой информации, о повышении информативной отдачи источников как средства преодоления селективности отражения в источниках исторической реальности и т. д. Землеустройство и землевладение переселенцев в отдельных уездах Семиреченской области было приблизительно одинаковым. Например, в Лепсинском(44710,2 дес.) и Пржевальском (43837,82 дес.) уездах, куда стекалось огромное количество крестьян в силу его удобного географического положения, была большая переселенность, поэтому здесь 62,2 % желающих поселиться не получили наделов, а наделенные получили ту земельную норму, которая полагалась крестьянам. Обратимся к вопросу о хозяйственном использовании надельной земли. Земля делилась на пахотную, усадебную и покосы.Основная часть пахотной земли шла под посевы хлебов - 38,5 % в Пржевальском уезде и 25,8% - в Лепсинском.Остальная часть пахотной земли являлась залежной, что свидетельствует о переложной системе земледелия у переселенцев, которая является одним из признаков экстенсивного земледелия.К.К.Пален писал: «Крестьяне по истощении почвы на обрабатываемом участке и при заглушении полей сорными травами оставляют их в залежь и, если нет запаса свободных общинных земель, берут в аренду свежую землю у киргизов» [10]. Необходимо отметить, что земледелие велось, главным образом, на поливной земле.В отдельных уездах, например,в Лепсинском, на неполивной.Состав посевов на поливных и неполивных землях почти одинаков, неодинаковы были площади посевов культур на них. Возделываемые культуры были разнообразны: сеяли ячмень, рожь, пшеницу, просо, овес, подсолнух, лен, коноплю,картофель, люцерну,бахчевые культуры.Технические культуры высевались в незначительных количествах и служили для удовлетворения нужд своего хозяйства.Основные культуры на надельной земле были зерновые.На покосы отводилось незначительное количество надельной земли, так как основная часть, как правило, приходилась на арендуемые земли.Покосы делились на луговые, горные,степные и сазные с преобладанием последних. Источники показывают, что из-за отсутствия земли крестьяне, как и до революции, арендовали землю у киргизов. Нередки были случаи, когда крестьяне, не имея своей удобной пахотной земли, самовольно вспахивали киргизские земли.[11] Ввиду изложенного предписывалось всем уездным, волостным и сельским исполкомам принять самые решительные меры к прекращению хулиганских поступков, а лиц, замеченных и уличенных в совершении таких преступлений, задерживать, арестовывать и предавать революционному суду как мародеров и разбойников.[12] Следствием нестабильной ситуации революционного времени, гражданской войны, слабой еще Советской власти явился отъезд 191 хозяйства крестьян в количестве 570 человек из Алма-Атинского уезда в Центральную Россию, Сибирь и Кавказ в период с 1919 по 1923 гг. Это были крестьяне, прибывшие в Джетысуйскую область в 1908-1916 гг., выезжали они в места своего прежнего жительства. Причинами отъезда были голод, бесчинства бандитов и страх, что киргизы отберут землю. Но нужно отметить, что в этот же период в Алма-Атинский уезд из Центральной России и Сибири прибыло 61 домохозяйство в количестве 1360 человек, из них 5% составляли граждане, служившие в Красной Армии и находившиеся в Семиречье по мобилизации временно, то есть до урожая в местах своего выхода на родине.[13] После восстания 1916 г. киргизское население частью ушло в Китай, частью - в соседние уезды области. Из оставшихся на местах 60% погибли из-за голода 1917-1918 гг. Поэтому в распоряжении земельного комитета оказались большие участки земли для сдачи в аренду. Слух об этих якобы свободных землях привлек крестьян из соседних уездов и областей и таким образом началось переселение в восточную часть Пржевальского уезда. На совещании в Пржевальском областном отделе земледелия в сентябре 1919 г. отмечалось, что в 1917-1918 гг. в Пржевальске образовалось 7 самовольческих поселков на бывших киргизских землях из местного и пришлого населения, и не смотря ни на какое категорическое запрещение о переселении, «граждане плывут и плывут с каждым днем». [14]По мере того, как число переселенцев из России увеличивалось, в Семиречье росло напряжение. Пригодной для ведения сельского хозяйства земли здесь было немного, и лучшие ее части были уже заняты владениями казачьих войск. В результате росло недовольство кочевников, не слишком довольны были и крестьяне-переселенцы. Земли не хватало, условия жизни были довольно тяжелыми, а необходимость арендовать поля и пастбища у казаков усиливала напряжение в отношениях между ними. 25 марта 1918 г. Комиссариат по урегулированию русско-киргизских отношений издал приказ№2, по которому все самостоятельные захваты земель и имущества киргизского населения должны караться военно-революционным трибуналом. Земельный комитет постановил, что лица, самовольно захватывающие земли в Пржевальском уезде подлежат суду, и поручил Земельной комиссии сделать подробное обследование этих захватов и передать в следственную комиссию военно-революционного трибунала. Оказалось, что в киргизской Бакачинской волости в районе селения Баженовки поселилось 30 семей из селений Столыпино, Сухотиновского, Рождественского Нарынского подрайона, селения Семеновки Пржевальского подрайона, Сыр-Даринской и Акмолинской областей. На киргизском участке Темировка поселилось 24 семьи из Джаркентского, Лепсинского, Пишпекского уездов, г.Верного, Сыр-Дарьинской, Семипалатинской областей, Оренбургской губернии, селений Григорьевки и Сазановки Пржевальского уезда. На киргизском участке Большой Урюкты поселилась 51 семья крестьян из Нарынского, Пржевальского подрайонов, Пишпекского уезда, Харьковской, Томской губерний,Сыр-Дарьинской области, г.Верного. На землях киргизов Курмектинской волости поселилось 16 семей из Пишпекского, Лепсинского уездов, Сыр-Дарьинской области.[15] Все они построили себе глинобитные дома, 90% из них сделали посевы. Причинами переселения их в Пржевальский уезд были безземелье, малоземелье или непригодность бывших наделов. Все эти самовольные захваты сильно осложнили работу по подготовке и проведению в жизнь земельной реформы на основании закона «О социализации земли» от 27 января 1918 г., обостряли взаимоотношения между киргизами и русскими, а также вели к неправильному использованию долинной земли в отношении к горной части, нарушали систему водопользования. Следует отметить, что крестьяне, не надеясь окончательно остаться на захваченных землях, вели хищнический способ обработки земли, распахивая зачастую природные сенокосы. Таким путем киргизское население, амнистированное и возвратившееся на родину после восстания 1916 г., оказалось совершенно без земли, хотя по земельной реформе право на получение в первую очередь земли имело коренное население. В общем, преодоление субъективности и иллюзорности сообщений источников, выявление степени адекватности отражения ими фактов, исторической действительности и раскрытие информативных возможностей источников открывают путь к использованию содержащихся в них фактов как основы для научного познания исторической реальности. Переходя к рассмотрению проблем, связанных с научно-исто-рическими фактами, прежде всего надо подчеркнуть, что это факты, которые формируются самим историком. Они представляют собой отражение его сознанием фактов исторической действительности на основе фактов исторических источников, так например, в одной статье историк может использовать материалы различных фондов, даже различных архивов, но поставленных в надлежащую связь. Поэтому здесь, с одной стороны, возникает проблема ответственности историка за объективность процесса формирования фактов, конечном счете - проблема профессионального мастерства историка. Основным методологическим принципом, соблюдение которого обеспечивает представительность необходимых научно-исторических фактов, является системность этих фактов. Для проникновения в суть изучаемой исторической реальности нужна не просто совокупность фактов, а именно система фактов. Система научно-исторических фактов отличается от простой их совокупности тем, что в системе факты взаимосвязаны и образуют некую содержательную целостность, отражающую основные черты и взаимосвязи объекта познания. Тем самым теоретический анализ дает возможность установить содержательный круг необходимых научно-исторических фактов. На этой основе происходит выявление источников, заключающих необходимые факты, и устанавливаются их достоверность и точность. Лишь после этого можно приступить к формированию самой совокупности научно-исторических фактов. Эта совокупность должна быть представительной, т. е. должна создавать возможность для решения поставленной задачи. Советская власть в Семиречье систематически занималась вопросами земельных преобразований и развития сельского хозяйства в области. Политика Советской власти в Семиречье сводилась к беспощадной борьбе с кулаками, манапами и баями, к твердому проведению продовольственной политики, к решительной борьбе с кустарничеством в работе местных органов, к очистке всех органов власти и учреждений от «примазавшегося шкурного элемента», борьба с разгильдяйством, местничеством и трудовым дезертирством.[13] Разоренные крестьяне старались поправить свое хозяйственное благосостояние за счет других, главным образом, киргиз. Экономическое положение на местах было самое печальное. Посевов было произведено недостаточно. «На рынке ничего нет, а потому нет и мелкой торговли. На деньги ничего нельзя приобрести. Организованные общественные работы и трудовая повинность не проводятся. Первостепенно заготавливаются мясной и хлебный продукты и дрова».[14] Председатель областного военного революционного комитета А.Позднышев писал уездным ревкомам, что приказ о приостановлении торговли продовольственными продуктами в связи с монополией понят ими как приказ о закрытии рынков, на основании чего они отбирают на базарах все, вплоть до лепешек, что «в корне неправильно, особенно в то время, когда государственные распределительные органы не налажены и периодических выдач продовольствия населению не производят».[15] Облвоенревком издал приказ № 196 от 8 декабря 1920 г. по которому рабочие и батраки, занятые в сельском хозяйстве, в Семиреченской области организовывались в производственно-профессиональное политическое объединение под названием «Союз сельскохозяйственных рабочих и батраков», который должен был стать классовой опорой Советской власти в Семиречье.[16] В июле 1920 г. заведущий подотделом обобществления сельского хозяйства Лепсинского уездного отдела земледелия сделал доклад, в котором говорилось о том, что сельскохозяйственная жизнь и экономическое состояние Лепсинского уезда вконец нарушено гражданской войной, протекавшей в течение более двух лет в чудовищных формах самоистребления и уничтожения всего сельского и промышленного хозяйства уезда. Население частью было выбито, частью бежало в паническом страхе, кто куда мог. Неоднократный переход уезда из рук в руки перепутал имущество населения до невозможности. В землепользовании и землевладелии получился такой невообразимый хаос,-докладывал чиновник, - что потребуется масса энергии и времени, чтобы ликвидировать его[17]. Необходимо было время, чтобы население могло усвоить принцип советского строительства. В целом, если говорить о политике Советской власти в отношении русских крестьян-переселенцев в Семиречье, то можно сказать, что на первом этапе после свершения Октябрьской революции, новая власть, занятая установлением ее на местах, не уделяла большого внимания именно русским крестьянам и на местах как бы продолжалась прежняя колониальная политика, а с началом проведения политики «военного коммунизма» к крестьянам стали предприниматься более жесткие меры, обусловленные требованиями общей политики страны к крестьянству. Следует подчеркнуть, что на стадии оперирования с фактами исторических источников важное значение имеет герменевтика, т. е. правильное истолкование, объяснение истинного смысла этих фактов. Таким образом, собирая материал, историк из множества исторических фактов воссоздает картину ведения хозяйства, экономического положения крестьян, социальных отношений, их повседневной жизни так же, как художник воссоздает картину-мозаику. Выборочный метод не исключает возможности формирования доказательной системы научно-исторических фактов. Необходимо лишь, чтобы эта выборка была репрезентативной. Поэтому применение выборочного метода в исторических исследованиях допустимо не «из нужды», а принципиально. Мийманбаева Ф.Н. Русские переселенцы в Семиречье в к.ХІХ- ХХвв./ Учебное пособие по спецкурсу.- Алматы, 2002. С.17. РГВИА. Ф.400. Оп.1. Д.3485. Л.25 об. РГВИА. Ф.400. Оп.1. Д.4493. Л.6. Когуровский К. Крестьянское хозяйство и переселение: Итогиразмеров ирезультаты переселенческого движения за истекшие 30 лет. Русская мысль. 1894. Вып.3. С.73. РГВИА. Ф.400. Оп.1. Д.4370. Л.5. Материалы по обследованию туземного и русского старожильческого хозяйства и землепользования в Семиреченской области, собранные иразработанные под руководством П.П.Румянцева. - СПб, Пг, 1911-1916. Логанов Г. Россия в Средней Азии.//Вопросы колонизации. Б.г. №4.С.64. ЦГИА РФ. Ф.391. Оп.3. Д.828. Л.54 об. ЦГИА РФ. Ф.391. Оп.3. Д.828. Л.55. РГВИА. Ф.400. Оп.1. Д.4094. Л.2. ГААО. Ф.361. Оп1. Д.364. Л.26 . ГААО. Ф.361. Оп1. Д.1. Л.26 и об. ГААО. Ф.361. Оп1. Д.169. Лл. 129, 130. ГААО. Ф.350. Оп1. Д.86. Л.88 . ГААО. Ф.349. Оп.1. Д.20. Л.382. ГААО. Ф.349. Оп.1. Д.60.Л.375. ГААО. Ф.136. Оп1. Д.13. Лл.265. «қазұу студенті оқуға тиіс 100 кітап» жобасына сай «қазақстан тарихы» пәнін оқытуда көркем әдебиетті пайдалану мәселелері С. Смагүлоө - әл-Фараби атындағы ҚазҰУ аға окытушысы Әл-Фараби атындағы Қазак ұлттык университеті 2012 жылдың басында жастарға, коғамға ой салатын жоба жасады. Бұл жоба «ҚазҰУ студенті окуға тиіс 100 кітап» деп аталады. Ол өз елінің тарихын, мәдениетін, рухани кұндылыктарын терең меңгерген, әлеуеті биік, мәдениеті жоғары, көзі ашык, жүктеу/скачать 5,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||