Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі А. С. Пушкин атындағы №1 мектеп гимназия Ангаралиева Перуза Байрамқызы



бет4/7
Дата05.12.2019
өлшемі0,7 Mb.
#53047
1   2   3   4   5   6   7
Байланысты:
ЕрежелерҚазақ


-кер2

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

табыс-кер

-кер3

Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақ

талап-кер

-келі

Көсемше жұрнағы

кет-келі

-кіле

Етістіктен етістік жасайтын жұрнақ

кес-кіле

-кек

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

керіс-кек

-кіз

Өзгелік етіс жұрнағы

сеп- кіз




-Қ-




-қыз

Өзгелік етіс жұрнағы

айт-қыз

-қа

Барыс септік жалғауы

шаш-қа

-қан

Есімше жұрнағы

айт-қан

-қалы

Көсемше жұрнағы

айт-қалы

-қар


Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ


бас-қар


-қай

Сын есім шырайын жасайтын жұрнақ

қоңыр-қай

-қыр

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

ұш-қыр

-қақ

-//-

ұрыс-қақ

1

Жіктік жалғауы

бар-са- қ

2

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

ақса-қ

3

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

тара-қ

-қы1

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

жина- қы,шап-қы

-қы2

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

қыс-қы

-қы3

Қалау рай жұрнағы

айт-қы-сы

-қын,-қыш

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

қаш-қын, ұш-қыш

-қыш1

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

айт-қыш

-қой

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

сән-қой

-қыла

Етістіктен етістік жасайтын жұрнақ

ат-қыла




-Л-




-лар,-лер

Көптік жалғау

бала-лар

-лап,-леп

Болжалдық сан есім жұрнағы

жиырма-лап

-лық1,-лік1

Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақ

бала-лық, екі-лік

-лық1,-лік2

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

өлке-лік

-лы1,-лі1

-//-

дене-лі

-лы1,-лі2

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

жинау-лы

-лау1,-леу1

Сын есім шырайы жұрнағы

шикі-леу

-лау2,-леу2

Туынды үстеу жұрнағы

ілгері-леу

-лай,-лей

-//-

осы-лай



Ырықсыз етіс жұрнағы

тара-л

-ла,-ле

Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ

сыр-ла

-лан,-лен

-//-

ашу-лан

-лас,-лес

Есімдерден сын есім жасайтын

сыр-лас (дос)

-лас,-лес

Есімдерден етістік жасайтын жұрнақ

сауда-лас




-М-




-мыз1,-міз1

Жіктік жалғау

келе-міз

1

-//-

кел-се-м

-мын1,-мін1

-//-

кел-е-мін

-мыз2,-міз

Тәуелдік жалғау

бала-мыз, үй-іміз

2

-//-

бала-м

3

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

сөйле-м

-ман,-мен

-//-

орал-ман

-ма,-ме1

-//-

шығар-ма

-ма,-ме2

Болымсыз етістік жұрнағы

кел-ме

-ма,-ме3

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

бұра-ма,қына-ма

-мды, -мді

-//-

жара-мды

-малы,-мелі

-//-

таңда-малы, бүр-мелі

-мен,-менен

Көмектес септік жалғауы

баламмен , баламен

-мақ,-мек

Есімше жұрнағы

бар-мақ-пыз

-майынша

Туынды үстеу жұрнағы

бар-майыншы

-мейінше

-//-

кел-мейінші




-Н-




-ның,-нің

Ілік септігінің жалғауы

күн-нің

-ны,-ні

Табыс септігінің жалғауы

ана-ны

1

-//-

ана-сы-н

2

Өздік етіс жұрнағы/етістікке жалғанса

тара-н

3

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

бора-н

4

Ырықсыз(құрамында л дыбысы болса)етіс жұрнағы

тазала-н

-на,-не

Барыс септік жалғауы

ел-і-не

-на,-не

Етістіктен етістік жасайтын жұрнақ

жи-на

-нан,-нен

Шығыс септік жалғауы

үйім-нен

-нан,-нен

Топтау сан есімі жұрнағы

он-нан

-нда,-нде

Жатыс септік жалғауы

төрі-нде

-нды,-нді

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

құра-нды

-ншы,-нші

Реттік сан есім жұрнағы

жеті-нші

-нікі

Меншіктік мәнді білдіретін жұрнақ

се(н)-нікі




-Ң-




-ңқыра

Етістіктен етістік жасайтын жұрнақ

шыда-ңқыра

-ңкіре

-//-

сөйле-ңкіре

-ңыз1,-ңіз1

Тәуелдік жалғау (зат есімге жалғанса)

ана-ңыз

-ңыз2,-ңіз2

Жіктік жалғау (етістікке жалғанса)

сөйле-ңіз

-ңдар, -ңдер

-//-,3-жақ, анайы

сөйле-ңдер

1

-//-,2-жақ

жеткізсе-ң

2

Етістіктен еліктеу сөз жасайтын жұрнақ

сыла-ң

3

Тәуелдік жалғауы,2-жақ

ана-ң




-П-




-п

Көсемше жұрнағы

биле-п

-пын,-пін

Жіктік жалғау,жекеше

айтып-пын

-пыз,-піз

-//-,(көпше түрі)

келіп-піз

-пен,-пенен

Көмектес септік жалғауы

үміт-пен

-паз

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

өнер-паз

-пақ,-пек

Есімше жұрнағы

кет-пек

-палы,-пелі

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

ас-палы

-па,-пе1

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

бөс-пе

-па,-пе2

Болымсыз етістік жұрнағы

айт-па

-па1,-пе2

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

кес-пе

-пайынша

Үстеу тудыратын жұрнақ

айт-пайынша

-пейінше

-//-

кет-пейінше

-пана

Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақ

бас-пана




-Р-




1

Есімшенің жұрнағы

оқы-р

2

Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ

қысқа-р

3

Өзгелік етіс жұрнағы

сөйле-р

-рақ

Салыстырмалы шырай жұрнағы

жақсы-рақ

-рек

-//-

келте-рек




-С-




-сың,-сың,-

Жіктік жалғауы,2-жақ,жекеше түрі

бара-сың

-сың-дар,

-//-,көпше

бара-сың-дар

-сің-дер

-//-,көпше

келе-сің-дер

-сын,-сін1

Бұйрық рай жұрнағы

бар-сын

-сыз,-сіз1

-//,2-жақ, сыпайы түрі

бара-сыз

-сыз,-сіз2

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

ұят-сыз

1

Есімшенің болымсыз түрі жұрнағы

барма-с

2

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

төбеле-с( басталды)

3

Ортақ етіс жұрнағы

сөйле-с

-сын,-сын2

Үстеу тудыратын жұрнақ

кешкі-сін

-сын,-сін3

Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ

көп-сін

-сыра,

-//-

жалғыз-сыра

-сіре

-//-

жетім-сіре

-са,-се

Шартты рай жұрнағы

бар-са

-сы,-сі

Тәуелдік жалғауы III ж (жекеше)

бала-сы

-сы,-сі

Жіктік жалғауы

бар-ғы-сы

-сымақ

Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақ

ақын-сымақ




-Т-




-тың,-тің

Ілік септік жалғауы

іс-тің

-тыр,тір

Өзгелік етіс жұрнағы

айт-тыр

1

-//-

шақыр-т

2

Етістіктен зат есім тудыратын жұрнақ

бөге-т

-тар,-тер

Көптік жалғау

дос-тар

-тан,-тен1

Шығыс септік жалғауы

мектеп-тен

-тан,-тен2

Топтау сан есімінің жұрнағы

алпыс-тан

-тай,-тей

Есімдерден сын есім тудыратын жұрнақ

сүт-тей

-тай,-тей1

Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақ

апа-тай

-тай,-тей2

Үстеу тудыратын жұрнақ

қыс-тай

-тай,-тей3

Болжалдық сан есім жұрнағы

он-онбес-тей

-таған

-//-

қырық-таған

-тап,-теп

-//-

бес-бестеп

-тау,-теу1

Салыстырмалы шырай жұрнағы

алыс-тау

-тау,-теу2

Туынды үстеу жұрнағы

кеш-теу

-ты,-ті1

Табыс септігінің жалғауы (зат есімге жалғанса)

шарт-ты (орындады)

-ты,-ті2

Жедел өткен (етістікке тікелей жалғанса)жұрнағы

кет-ті,кетпе-ді

-ты,-ті3

Жіктік жалғауы(көсемше жұрнағы арқылы жасалса)

кет-е-ді

-ты,-ті4

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

атақ-ты әнші

-тық,-тік

-//-

қыс-тық (киім)

-тікі

Меншікті мәнді білдіретін жұрнақ

Шымкент-тікі

-тайын

Үстеу жасайтын жұрнақ

қыс-тайын

-тал

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

сезім-тал

-тас1,-тес1

-//-

сынып-тас( қыз)

-тас2,-тес2

Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ

дос-тас

-та,-те1

-//-

тіс-те

-та,-те2

Жатыс септік жалғауы

ағаш-та

-тан,-тен

Есімдерден етістік тудыратын жұрнақ

тамақ-тан




-У-




1

Тұйық етістік жұрнағы

Тас-у

2

Еліктеу сөзден зат есім тудыратын жұрнақ

дүмп-у

3

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

көсе-у,еге-у

-улы,-улі

Етістіктен сын есім жасайтын

ас-улы,іл-улі

-уық,-уік

-//-

жыла-уық

-уыл,-уіл

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

қара-уыл

-уыш,-уіш

-//-

тіре-уіш




-Х-




-хана

Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақ

ем-хана




-Ш-




-ша,-ше

Туынды үстеу жұрнағы

бала-ша

-шы,-ші

Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақ

ән-ші

-шылық

-//-

шаруа-шылық

-шек1

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

ерін-шек

-шақ1

-//-

мақтан-шақ

-шақ2

Зат есімнің рең мәнін жасайтын жұрнақ

құлын-шақ

-шек2

-//-

іні-шек

-шік,-шық

-//-

қап-шық

-ша,-ше1

-//-

жүрек-ше



-//-

қалқа-ш

-шаң,шең-

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

бой-шаң

-шыл,-шіл1

-//-

ұйқы-шыл

-шыл,-шіл2

Сын есімнің шырайы жұрнағы

ақ-шыл

-шылтым

-//-

ақ-шылтым

-шілтім

-//-

көк-шілтім

-шы-ші

Өтіну, тілек мәнді білдіретін жұрнақ

кел-ші




-Ы-




-ымыз

Тәуелдік жалғау (зат есімге жалғанса)

бабалар-ымыз

-ым1,-ың,-ы1,

-ыңыз1

-//-

бабалар-ым, бабалар-ы бабалар-ыңыз

2

Есімдерден етістік жасайтын жұрнақ

бай-ы

-ыңыз2

Жіктік жалғау

бар-ыңыз

3

Есімдерден сын есім жасайтын жұрнақ

қазақ-ы (ит)

-ып

Көсемше жұрнағы

айт-ып

-ыңдар

Жіктік жалғау,2-жақ,көпше түрі

айт-ыңдар

-ым2,-ық

-ынды1

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

қыс-ым, қаз-ық

жу-ынды


-ық2

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

тол-ық

-ынды

-//-

жу-ынды

-ыңқы

-//-

бас-ыңқы

-ымды

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

қон-ымды

-ыс1

Ортақ етіс жұрнағы

жаз-ыс

-ыс2

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақ

айт-ыс

-ын1,

-//-

құй-ын

-ыш1

-//-

қуан-ыш

-ыш2

Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақ

Нұртай- Нұрыш

-ыра

-ырай

Еліктеу сөзден етістік жасайтын жұрнақ

былб-ыра

баж-ырай



-ыл1

Ырықсыз етіс жұрнағы

айт-ыл-ды

-ын2

Өздік етіс жұрнағы

жу-ын-дым

-ын3

Туынды үстеу жасайтын жұрнақ

жасыр-ын келу

-ыл2

Еліктеу сөзден зат есім жасайтын жұрнақ

ыр-ыл, гүр-іл

-ыл3

Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақ

шу-ыл

-ыл4

Еліктеу сөзден зат есім жасайтын жұрнақ

тарс-ыл

-ырақ

Сын есімнің шырайлары жұрнағы

қызыл-ырақ

-ыншы

Реттік сан есім жұрнағы

қыр(ы)қ-ыншы(қырқыншы)

-ыңқыра

Етістіктен етістік жасайтын жұрнақ

айт-ыңқыра

-ыр

Өзгелік етіс жұрнағы

ас-ыр

-ың1

Еліктеу сөз тудыратын жұрнақ

жылт-ың

-ың2

Еліктеу сөзден зат есім тудыратын жұрнақ

ыз-ың

-ыт

Есімдерден етістік жасайтын жұрнақ

су-ыт




-І-






Тәуелдік жалғауы (зат есімге

үй-і

-ім1, ің

жалғанса)

үй-ім, үй-ің

-іміз, -іңіз1

-//-

үй-іміз, үй-іңіз

-іңіз2

Жіктік жалғауы (етістікке жалғанса)

кел-іңіз

-іңдер

-//-

кел-іңдер

-іп

Көсемше жұрнағы

көр-іп

-ік1

Есімдерден етістік жасайтын жұрнақ

бір-ік

-ік 2

Етістіктен зат есім жасайтын

түкір-ік

-ім2

жұрнақтар

біл-ім

-іс1

-//-

жүр-іс

-іш1

-//-

сүйін-іш

-інді,-ін1

-//-

үй-інді, ек-ін(егін)

-ір1

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

бүк-ір

-ір2

Өзгелік етіс жұрнағы

кет-ір

-ін2

Өздік етіс жұрнағы

көр-ін

-ін3

Ырықсыз (құрамында –л дыбысы болса)

біл-ін

-іс2

Ортақ етіс жұрнағы

көтер-іс

-іл1

Ырықсыз етіс жұрнағы

кер-іл

-іл2

Еліктеу сөзден зат есім тудыратын жұрнақ

гүр-іл

-інді

Етістіктен сын есім жасайтын жұрнақ

түй-інді( жіп)

-іңкі

-//-,жұрнақ

көтер-іңкі

-ілдір

Сын есімнің шырайы жұрнағы

көг-ілдір (көк+ілдір)

-ірек

-//-

көг-ірек (көк+ірек)

-іре

-ірей

Еліктеу сөзден етістік тудыратын жұрнақ

желб-іре(желп+іре)

шік-ірей



-інші

Реттік сан есім жұрнағы

бес-інші


Тұрақты сөз тіркестері/Фразеологизмы


  1. Атасының арқасында – благодаря деду

  2. Бауырына салған – усыновить

  3. Қуанышында шек жоқ – безмерно рад

  4. Бата алмай тұрған – стоял в нерешительности

  5. Кірпіктерінде қуаныш жасы бар еді – слезы радости на глазах

  6. Екі көзі оттай жанады – оживляется

  7. Алды – артына қарамай – несмотря ни на что

  8. Тар жол тайғақ кешу – хождение по мукам

  9. Көненің көзі – свидетель старины

10. Өшпес ізі сайрап жатыр – оставлен неизгладимый след

11. Көздің жауын алады – привлекает взоры

12. Мекен – жайына айналдырған – превратил в жилье

13. Шаң жуытпай кеткен – выйти из воды сухим

14. Қабағынан қар жауғандай – мрачен, туча – тучей

15. Көзімен атып жіберердей – смотреть злым взглядом

16. Қол ұшын берген еді – помог

18. Қадір тұтқан адам – уважаемый человек

19. Ұйып тыңдап отыр – слушает внимательно

21. Қиын – қыстау шақта – в трудное время

22. Қабақ шытқан емес – не проявляют недовольство

23. Қарық боласың – вдоволь наешься

24. Жақсы тілектер айтады – желают всего хорошего

25. Көп жаса – живи долго

26. Өркенің өссін – пусть множится твое потомство

27. Мерейлі бол – пусть всегда сопутствует тебе удача

28. Жұрттың көзі түсті – привлечь внимание

29. Жүнжіп кету – быть в подавленном состоянии

30. Екі иығына екі кісі мінгендей – очень широкоплечий

31. Бетіне түгі шықты – рассердился

32. Қой үстіне тауық жұмыртқалаған заман – мирное время

33. Босбелбеу – бесхарактерный, нерешительный

34. Бет моншағы түсу – стесняться, стыдиться

35. Жүзіктің көзінен өткендей красивый, статный, безупречный

36. Жылқы мінезді – изменчивый, непостоянный

37. Қой аузынан шөп алмас – робкий, скромный, застенчивый

38. Төбе шашы тік тұрды – волосы встали дыбом

39. Мұрнын көкке көтерді –загордился, задрал нос

40. Бетінен оты шықты – стесняться

41. Қой ішіндегі марқа – умный, физический развитый

42. Көзге шыққан сүйелдей – как бельмо на глазу

43. Көргеннен көзақы алу – просить(вещь)

44. Алпыс екі тамырын шымырлату – душой и телом, всей душой

45. Туа біткен мінез – привычка

46. Тірлік тынысы – дыхание жизни

47. Жаңа толқынның үні – голос нового поколения

48. Білімді мыңды жығады, білекті бірді жығады-умный одолеет тысячу, сильный одного

49. Ұяттың үлкені - өзіңнен өзің ұялу - Лучше всего стыд перед самим собой

50. Екпей егін шықпас, үйренбей білім жұқпас – Не посеяв, хлеба не вырастишь,без учения знаний не приобретешь

51. Бөркін аспанға лақтыру- сильно радоваться

52. Бөрікпен ұрып алу- легко отделаться

53. Тон жамылу – действовать тайно

54. Тонын айналдырып кию – прикинуться порядочным человеком

55. Тон пішу- предполагать.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет