101
мм, сол уақыттағы он рет азайтылған температура жиынтығына (t)
қатынасы, яғни
t
r
ГТК
1
,
0
ГТК –ны ауыл шаруашылық дақылдарының әртүрлі аймақтарында
ылғалмен қамтамасыз етілуін анықтау үшін ауылшаруашылығында
климатты бағалауға қолданады: ГТК неғұрлым төмен болса қуаңшылық
солғұрлым күшті және 1-ден төмен көрсеткіш климаттың қуаңшылығын
дәлелдейді. Республикамыздың аймақтарында өсіп-даму кезеңдегі
орташа көрсеткіштері: орманды-далалы және далалы аймақтарда - 0,8-
0,9, құрғақ-дала және шөлейт аймақтарда - 0,3-0,6, шөл аймақтарда - 0,1-
0,2-ден келмек. ГТК-ны өсіп-даму кезеңінің жеке бір бөлігіне де
есептеуге болады: ГТК = 0,4-0,5 – күшті, ал ГТК - 0,6- қуаңшылықтың
орташа белгісі. Орманды далалы, далалы аймақтардың ылғалдану
жағдайлары (жаздық дәнді дақылдар: жұмсақ және қатты жаздық
бидайдың күшті сорттарын, арпа, сұлы, тары, қарақұмық; дәнді бұршақ
дақылдары - асбұршақ, ноғатық, ноқат; майлы дақылдар - майлы зығыр,
күнбағыс, рапс және т.б.; көпжылдық мал азықтық шөптер-жоңышқа,
қылтықсыз арпабас (аймақтың солтүстік бөлігінде), эспарцет, еркекшөп
(аймақтың оңтүстік бөлігінде), түйе жоңышқа және т.б.; біржылдық
шөптер сиыржоңышқа (солтүстік аймақта), судан шөбі, итқонақ,
қонақтары, мал азықтық тары; сүрлем дақылдар - жүгері, күнбағыс, шай
жүгері және т.б.) өсіруге мүмкіншілік береді.
Метеорологиялық
жағдайына
және
агротехника
деңгейіне
байланысты дақылдардың өнім деңгейі үлкен ауқымда (диапозонда)
өзгереді: дәнді және дәнді бұршақ дақылдарда 5-тен - 20 ц/га дейін,
сүрлемдік дақылдарда 60-тан - 120 ц/га дейін жасыл балауса,
көпжылдық шөптерде 5-тен-25 ц/га аралығында пішен қалыптасады.
Барлық дақылдардың өнімі көбінесе түсетін жылдық жауын -
шашын мөлшеріне және олардың вегетациялық кезең бойы бөлінуіне
байланысты. Өсімдіктердің ылғалға барынша жоғары қажетсіну (қиын-
қыстау кезең) кезеңдерін - түтікке шығу, масақтану (бүрлену), гүлдену -
ескеру қажет. Солтүстік Қазақстанда біржылдық дақылдардың
биологиялық
ерекшеліктеріне
байланысты
аталған
кезеңдер
біреулерінде
маусымның
соңында,
екіншілерінде
–
шілдеде,
үшіншілерінде – тамыздың бірінші онкүндігінде ,ал көпжылдық
шөптерде мамыр, маусым, айларының бірінші жартысына сәйкес келеді.
Солтүстік Қазақстан аймағында көптеген жылдар бойы жазғы
кезеңде жауын-шашын мөлшері негізінен маусым айының соңында,
шілде және тамыз айының бірінші онкүндігінде түседі, осыған орай
жазғы кезеңінде түсетін жауын - шашын мөлшерін тиімді пайдалану
үшін жазғы ерте пісетін тобына жататын дақылдардың себу мерзімін
кеш мерзіміне ауыстыру қажет, бидайды 15-25 мамыр кезеңіне, ал өте
ерте пісетін дақылдар арпа мен сұлыны- мамырдың соңына және
маусым айының басына жылжыту керек.