Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті
жүктеу/скачать 1,5 Mb.
|
treatise187525
| ФЕМИНИЗМ (лат. femіna – әйел, ұрғашы) – қоғамдағы әйел рөлі және құқығын кеңейту, сөйтіп оған ерлермен тепе-тең деңгейдегі жағдайлар жасауды талап ететін қоғамдық қозғалыс және рухани ағым. Ұғымды француз тіліне 1840 жылдар шамасында француз экономист-философы Шарль Фурье өз еңбектері арқылы енгізген. Бұл ұғым екі деңгейде анық- тауды қажет етеді, өйткені Ф., бір жағынан, әйелдердің өз құқық, бас бос- тандықтарын қорғау үшін бастаған қоғамдық қозғалысы, екінші жағынан, әйелдің қоғамдағы орнын анықтайтын әлеумет.-философиялық, социоло- гиялық, психологиялық, мәдениеттанулық ілімдер жиынтығы. Ф-нің тарихына көз жүгіртер болсақ, онда Ф-нің бастауында әйелдерге сайлау құқығын беруді талап еткен ХХ ғасырдың басындағы суфражизм қозға- лысының тұрғандығын көреміз. ХХ ғасырдың басында пайда болған бұл қозғалыс өз мақсаттарына жеткеннен кейін біраз уақыт Ф. мәселесі қойылмады десе де болады. Бірақ ХХ ғасырдың ортасынан бастап, әсіресе 70-ші жылдарда Ф. қозғалысының «екінші толқыны» пайда болды. Соның нәтижесінде түрлі ұйымдар мен партиялар дүниеге келді. Ф-нің бастапқы сатыларында әйелдер жыныстар теңдігін заң тұрғысынан, азаматтық мәртебе тұрғысынан қарастырса, қазірде әйелдер эмансипациясының идеологтары кең мәдени-әлеуметтік талқылаулар нәтижесінде әйелді қанау мен қорлаудың терең әлеуметтік-мәдени тамырларын ашып отыр. Ф. идеологтарының лидерлері – алдыңғы қатардағы жол бастаушылары бүкіл батыс мәдениетінің патриархалды, маскулиндік (еркектік) қасиетін анық көрсете білді. Олардың айтуынша, маскулиндік дәстүрлі мәдениетте шынайы адами қасиеттер тек еркектік ізгіліктермен теңдестіріледі де әйел баласы тек тән (нәпсімен) және оның қызметтерімен (нәпсіқұмарлық, ұрпақ жалғастырушылық) ғана танылады. Қоғамның барлық жақтарының қарама- қайшылықтары еркектіліктің (маскулиндіктің) ақылмен, парасатпен, қисынмен, мәдени шығармашылықпен, ал әйелдіктің (феминдіктің) табиғи бастамамен, иррационалдықпен, сезіммен, қирату, бұзып-жоюмен байланыстырылуынан туындайды. Соның нәтижесінде әйел мен еркектің түрлі гендерлік (жыныстық) рөлдері туралы көзқарас қалыптасады. Билік рәмізі – фаллос (еркек жынысының мүшелік ерекшелігі) қоғамдық санада орнығып, тек саяси сахна ғана емес, бүкіл мәдениетте фаллоцентристік принципке бағынады. Қазіргі Ф-де жыныстар қарым-қатынасы мәселесі биліктік қатынас түрі ретінде қарастырылады. Адамзаттың бір бөлігі ғана,
495 яғни еркектер билікті уысына жиып, мәдениет нормалары мен мән-мағы- наларын қағидалау еркіне ие болғандықтан еркектер өз бастарының мүдде- лерін бүкіл адамзат мүддесі ретінде көрсетеді. Сондықтан жыныстар тепе- теңдігін қамтамасыз ету үшін бүкіл мәдени құрылым негіздерін өзгерту керек деп түсіндіреді замандас феминистер. Ф. теориясын жасауға барынша ат салысқан ғалымдар: М. Фуко, Ю. Кристева, Ж. Бодрийар, Ж. Деррида, Ж. Делез, Ф. Гваттари, Ф. Соллерс т. б.. жүктеу/скачать 1,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|