Нарықтық экономика. Нарықтық экономикалық жүйе топтық
жүйеге
қарағанда
сұраныс пен ұсыныс негізінде жеке меншік пен еркін баға
белгілеудің басымдығына негізделген. Мемлекет экономикада маңызды рөл
атқармайды, оның рөлі экономикадағы жағдайды заңдар арқылы реттеумен
шектеледі. Мемлекет осы заңдардың сақталуын ғана қадағалайды, ал
экономикадағы кез келген ауытқулар "көрінбейтін нарық қолмен"түзелмейді.
Ұзақ
уақыт бойы экономистер мемлекеттің экономикаға араласуын
зиянды деп санады және нарық өзін сыртқы араласусыз реттей алады деп
тұжырымдады. Алайда, Ұлы депрессия бұл мәлімдемені жоққа шығарды.
Өйткені, егер тауарлар мен қызметтерге сұраныс пайда болған жағдайда ғана
1
•
дәстүрлі экономика
2
•
топтық экономика
3
•
нарықтық экономика
4
•
аралас экономика
дағдарыстан шығуға болады. Ал экономикалық субъектілердің бірде
-
бір тобы
бұл сұранысты қалыптастыра алмағандықтан, сұраныс тек мемлекет
тарапынан ғана пайда болуы мүмкін. Сондықтан дағдарыс кезінде мемлекет өз
әскерін
қайта қаруландыра бастайды
-
сол арқылы олар барлық экономиканы
жандандырып, оған тұйық шеңберден шығуға мүмкіндік беретін бастапқы
сұранысты қалыптастырады.
Аралас экономика. Қазір
тек нарықтық немесе командалық немесе
дәстүрлі экономикасы бар елдер ғана іс жүзінде қалмады. Кез келген заманауи
экономиканың нарықтық, сондай
-
ақ жоспарлы экономиканың элементтері бар
және, әрине, әрбір елде дәстүрлі экономиканың қалдықтары бар.
Ең маңызды салаларда жоспарлы экономиканың элементтері бар,
мысалы, бұл ядролық қару өндірісі
-
жеке компанияға осындай қорқынышты
қару
өндіруге кім сенеді? Тұтыну секторы іс жүзінде жеке компанияларға
тиесілі, өйткені олар өз өнімдеріне деген сұранысты анықтай алады, сондай
-
ақ
жаңа үрдістерді уақытында көре алады. Бірақ кейбір тауарлар дәстүрлі
экономика жағдайында ғана өндірілуі мүмкін, мысалы, ұлттық киім, кейбір
азық
-
түлік және басқалары.
