Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың

Аталған жас тобының балалары өз әлемін ашуға және ересектердің өміріне араласуға деген қажеттілігінің жоғарылығымен ерекшеленеді.Педагог балаға бейнелеу өнері негізінде техниканы меңгеру арқылы пәндік шығармашылық ортаны модельдеуге көмектеседі.

Балалар қарапайым көшірмесін жасаудан (үлгі бойынша жұмыс) белгілі бір шарты және ойлауы бойынша тапсырмаларды орындауға ауысады. Өзінің жеке жұмыстарын ортақ композицияға біріктіруді үйренеді.

Педагог әр әрекетті (қадамдық) көрсетуден бас тартуы қажет. Алдымен жасалатын жұмысқа толық талдау жүргізіп, таныс емес кезеңдерін ғана ішінара көрсетуі мүмкін. Содан кейін балалар тапсырманы дербес орындайды. Тек бейтаныс әрекеттер, жұмыстың әрбір кезеңі балаларға егжей-тегжейлі көрсетіледі.

Ортаңғы топта балалардың әлеуметке ену тәжірибесін дамыту бойынша ойындар мен жаттығулар жүргізіледі. Олар саналы қарым – қатынасты, мектеп жасына дейінгі балалардың жеке тұлға болып қалыптасуында кездесетін қиындықтарын түзетудің алғышарттарын қалыптастыруға ыпал етеді. Баланың субъективті тәжірибесін жинақтау тәрбиешінің арнайы ұйымдастырылған: практикалық және вербальді жағдайларға қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Практикалық жоспар жағдайы балаларды тікелей нақты өмірлік мәселелерді шешуге, қоршаған ортаға, өзіне белсенді түрде қызығушылық танытуды, ересектер мен құрдастарына қамқорлық, мейірімділік және әділдік қарым-қатынасты қамтиды. Барлық жағдайда тәрбиешінің міндеті – балаларды эмоционалды түрде қызықтыру, әр баланың әлеуетін ашу, айналасындағыларға қуаныш, қанағаттану сезімін беретін іс-әрекет нәтижесіне зейін аударту.

Практикалық жоспар жағдаяттарына балалардың түрлі эмоционалдық жай- күйлері мен сезімдерін және бағалауын білдіретін арнайы қабылдауға бағдарланған жағдаяттар да енеді. Мұндай жағдайларда балалар еліктеушілік, театрлық ойындарға қатысады драматизация ойындары барысында олар әр түрлі эмоциялық жай-күйін беруге үйренеді, туындаған мән-жайлардан шығу.

Балалар негізгі және жасанды эмоцияны таниды, әрбір адамның бірегейлік (оның өзіне тән ерекшелігі, талғамы, қызығушылығы және т. б) қасиетін ашады, жыныстар (ұл, қыз) және адамдар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табады, олардың әртүрлі сезімдерде болуы мүмкін екендігін: қуаныш, реніш, достық, қорқыныш және т.б. біледі. Қауіпсіздік ережелері мен нормаларын сақтайды, табиғатқа қамқорлық көрсетеді.

Бала жоғарыда аталған дағдылар мен біліктерді экология негіздері, қоршаған ортамен таныстыру, көркем әдебиет ұйымдастырылған оқу қызметінде, режимдік сәттер барысында ойын және еңбек іс-әрекетінде меңгереді.

Ойын әрекетін ұйымдастыру

Мектепке дейінгі ортаңғы топта балалар ойында топтарға бірігеді, рөлдік ойындар пайда болады.

Жаңа мазмұнды ойындар тәрбешінің ерекше назарын талап етеді. Бір жағынан, балалардың ойынға қызығушылығын қолдау, екінші жағынан- олардың қарым-қатынастарын бағыттап отыру маңызды.

Осы жастағы балалар - 6-7 адамнан жеке ұнатуы негізінде шағын топтарға біріккен, бірлескен ойындарды жақсы көреді.

Мектеп жасына дейінгі балаларда рөлдерді өздері бөлу білігін қалыптастыруда мүмкіндіктерін, қызығушылықтары мен тілектерін ескерудің мынадай тәсілдері тиімді: әр баланың жағымды қасиеттерін басқа балалардың алдында көрсетуі, оның ұсынысын қолдау, сондай-ақ балалар рөлді орындауда жауапкершілік сезімін, мейірімділікті, қайырымдылықты, елгезектілікті танытатын практикалық жағдаяттарды құру.

Егер бір рөлге бірнеше бала таласса, тәрбиеші барлығының өтінішін мүмкіндігіне қарай қанағаттандыру үшін көмекке келеді.

Ойынның даму ерекшелігіне қарай ортаңғы топта басшылық ету әдістері балаларды әсерлермен байытуға, елімізде болып жатқан оқиғалар туралы білімдермен, ересектердің ұжымдық еңбегінің қоғамдық мәнімен, олардың өз ісіне адал қатынасына бағытталуы тиіс,

Қимылды ойын негізінен ұйымдастырылған оқу қызметінде (ҰОҚ) өткізіледі және балалардың бұрын меңгерген қимылдарын құрайды. Бір ойын ҰОҚ қайталануы мүмкін. Тәрбиеші балалардың қызығушылықтарын қолдау үшін ойынға кейбір өзгерістерді, толықтыруларды (мазмұнына, ережелеріне, қимылдарына, құралдарға) енгізе алады. Балаларды бірлесіп белгіге сәйкес әрекет етуге, бастаушының рөлін орындауға, ережені сақтауға үйрету.

4 жастан 5 жасқа дейінгі балаларға зейіннің тұрақтылығы, есте сақтаудың ырықтылығы, көру, есту, сипап сезу арқылы қабылдау тән болып келеді. Балалар заттардың күрделі пішіндерін ажырата бастайды. Олардың сөздік қоры кеңейіп, ойлауы дамиды. Балалар заттарды тек сыртқы белгілеріне қарай топтастыра білуді меңгеріп қана қоймай, сапасы, қолданысы бойынша, таныс құбылыстардағы қарапайым себептік байланыстарды орнатады.

Тәрбиеші осы жас ерекшеліктерін ескере отырып, заттардың қасиеттері,олардың қолданысы туралы балалардың білімдерін нақтылайтын дидактикалық ойындарды іріктейді.

Еңбек әрекетін ұйымдастыру

Өзіне - өзі қызмет көрсету

Өзіне өзі қызмет көрсету бойынша еңбек әрекеттерін орындауға ынталандыру балалардың әрекеттерін бағалау, оның жетістіктерін колдау болып табылады. Осы жастағы балаларда өзінің білетінін құрдасына үйретуге талпыныс пайда болады. Тәрбиеші осы ерекшелікті мейірімділік, өзара көмек дағдыларын тәрбиелеуде қолдануы тиіс.

Ортаңғы топта шаруашылық-тұрмыстық еңбектің мазмұны күрделенеді. Егер кіші топта балалар жекелеген еңбек әрекеттерін орындаса, енді олар тұтастай еңбек процесін(ойыншықтарды жуады, қуыршақтың киімдерін жуады және т.б.) меңгереді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың шаруашылық-тұрмыстық еңбегін таңертеңгі және кешкі уақыттарда, серуенде, оларды топ бөлмесінде және аулада тазалықты сақтауға үйрете отырып, ұйымдастыруға болады. Үнемі балаларға жасалған жұмыс өзіне ғана қажет еместігін, сондай-ақ оның құрдастары, сәбилер, ересектер үшін қажет екендігін түсіндіріп отыру. Бұл тағы да қоғамдық еңбектің мәнін түсінуге мүмкіндік береді.

Табиғат бұрышындағы еңбек

Жыл бойы балалар тәрбиешінің күнделікті тапсырмаларын орындап, бөлме өсімдіктеріне және табиғат бұрышындағы жануарларға күтім жасауға қатысады. Тәрбиеші балаларды табиғат бұрышындағы еңбекке тарта отырып, оларға енбек әрекеттерін түсіндіруі тиіс: «мен алдымен тордағы құстың жемсалғышы мен су құятын ыдысын аламын, оларды жуамын, таза жем саламын, таза су құямын. Тұғырықты аламын, оны жылы сумен жуамын, шүберекпен сүртемін. Міне біз тордың ішін тазаладық».

Балалар табиғат бұрышында болып жатқан өзгерістерді бақылауға үйрену үшін, олармен бірге табиғат бұрышын жиі қарастырып отыру керек.

Еңбек барысында балалардың назарын өсімдіктердің сыртқы түрінің ерекшеліктеріне, жануарлардың мінез-құлқына аударып, оларды бақылауға үйретеді. Осының барлығы бақылағыштықты дамытуға, өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық қатынасты тәрбиелеуге ықпал етеді.

Оқу жылының басында ортаңғы топтың балаларын балабақша қызметкерлерінің өсімдіктер мен жануарларға күтім жасау еңбегімен таныстыру.

Күзде ересектердің ағаштар мен гүлдерге қалай күтім жасайтынын (құрғақ түскен ағаштарды жинайды, жас ағаштар мен бұталарды отырғызады, гүлдердің тұқымдарын жинайды) көрсетеді.

Қыста балалар ауладағы құстарды қоректендіреді. Еңбектің бұл түрін күн сайын өткізу, балалардың қыс мезгілінде осы жұмыстың маңыздылығы мен қажеттілігін түсінуіне және қанатты достарға мейірімділік қатынасқа үйренуі үшін қажет.

Көктемде бақша мен гүлзардың жерін қайта қазуды, ағаштар мен бұталарды қиюды, саябаққа жас ағаштарды отырғызуды бақылайды.

Жазда балалар көкөністерге күтім жасауға қатысулары тиіс. Тәрбиеші арам шөптерді отау, жерді қопсыту, көкөністерді құнарландыруды өзі жүргізеді, ал балалар жұлынған арам шөптерді тасиды, жүйектердің арасына құм төгеді, өнімді жинайды. Оларды тұқымды себуде және отырғызуда, құрал-жабдықтарға ұқыптылықпен қарауды үйрету.