Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі семей қаласының ШӘКӘрім атындағЫ
жүктеу/скачать 5,47 Mb.
|
| Ескерту: Латын тілінде етістіктермен есімдіктер қолданылмайды. I
жіктеудегі 1-ші жақ жекеше түрдегі етістіктің –о- жалғауы түбірдің соңғы а дауысты дыбысымен бір болып кетеді. II жіктеу: miscere – араластыру Жақ Singularis Pluralis 1 misce-o мен араластыра мын misce -mus біз араластырамыз 2 misce -s сен араластырасың misce -tis сендер араластырасыңдар 3 misce -t ол араластырады misce -nt олар араластырады III жіктеу: dividere – бөлу Жақ Singularis Pluralis 1 divid-o мен бөлемін divid-i-mus біз бөлеміз 2 divid-i-s сен бөлесің divid-i-tis сендер бөлесіңдер 3 divid-i-t ол бөледі divid- u -nt олар бөледі Ескерту: III жіктеу етістіктерінің жекеше түр 2-3 жақ етістіктерінде жəне 1-2 жақ көпше түрлерінде түбір мен жалғаудың ортасына –i, ал 3- жақ көпше түрде –u – дауысты дыбысы қойылады. IV жіктеу: audire – тыңдау Жақ Singularis Pluralis 1 audi-o мен тыңдаймын audi -mus біз тыңдаймыз 2 audi -s сен тыңдайсың audi -tis сендер тыңдайсыңдар 3 audi -t ол тыңдайды audi –u-nt олар тыңдайды Ескерту: көпше түр 3-ші жақтың IV жіктеу етістіктерінде түбір мен жалғау арасына–u – дауысты дыбысы қойылады. Praesens indicativi passivi I жіктеу: signare – белгілеу Жақ singularis Pluralis 1 sign-or мені белгіледі signa -mur бізді белгіледі 2 signa -ris сені белгіледі signa –mini сендерді белгіледі 3 signa –tis оны белгіледі signa -ntur оларды белгіледі II жіктеу: videre – көру Жақ Singularis Pluralis 1 vide-o мені көреді vide -mur бізді көреді 2 vide -ris сені көреді misce -mini сендерді көреді 3 vide –tis оны көреді misce -ntur оларды көреді III жіктеу: dividere – бөлу Жақ singularis Pluralis 1 divid-o мені бөледі divid-i-mus бізді бөледі 2 divid-i-s сені бөледі divid-i-tis сендерді бөледі 3 divid-i-t оны бөледі divid- u -nt оларды бөледі IV жіктеу: audire – тыңдау Жақ Singularis Pluralis 1 audi-o мені тыңдайды audi -mur бізді тыңдайды 2 audi -ris сені тыңдайды audi -mini сендерді тыңдайды Praesens indicativi active et passivi- тің жалғаулары Жақ Activum Passivum singularis 123-o (-m) -s -t -or (-r) -ris -tur Pluralis 1 2 3 -mus -tis -nt -mur -mini -ntur Бұйрық рай (Imperativus) Латын тілінде бұйрық рай 2-ші жақтың жекеше түрінде ғана қолданылады. I, II и IV жіктеуге қатысты етістіктердің жекеше түріндегі бұйрық райлы тұлғалары олардың (етістіктердің) түбірлерімен сəйкес келеді, ал көпше түрінде түбіріне–te жалғауы жалғанады. жіктеу Инфинитив бұйрық рай singularis Pluralis I Filtrare сүзу Filtra сүз Filtra - te сүзіңдер II Miscere Misce Misce – te IV Audire audi audi – te III жіктеу етістіктерінде жекеше түрдегі бұйрық рай сөздің түбіріне –е жалғауы жалғануы арқылы, ал көпше түріндегі етістіктердің түбіріне –te қосымшасы байланыстырушы (дəнекер) -і дауысты арқылы жалғанады. Жіктеу Инфинитив Бұйрық рай Singularis Pluralis III Solvere еріту Solv -e – еріт Solv - i -te – ерітіңдер III Docere оқыту Doc - e - оқыт Doc-i-te - оқытыңдар Латын етістігінің негізгі тұлғалары мен түбірлері: 1. Осы шақтың 1-жақ жекеше түрдегі тұлғасы (praesens indicativiactivi). Бұл тұлға инфект (аяқталған іс-əрекетті білдіруші) түбіріне –о жалғауының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: lauda+o→ laudo мен мақтаймын, doceo – мен оқытамын, mittо мен жіберемін, capio- мен аламын, audio- мен тыңдаймын. 2. Өткен шақтың 1-ші жақ жекеше түрдегі тұлғасы (perfectum indicativi activi). Бұл тұлға барлық уақытта –і-ге аяқталады. Мысалы: laudavi мен мақтадым, docui – мен оқыттым, misi мен жібердім, cepi - мен алдым, audivi- мен тыңдадым. Осы тұлғадан –і жалғауын алып тастасақ, перфект түбірі (негізі) шығады (laudav-,docu –, mis-, cep -, audiv-). Перфект жүйесіндегі барлық шақтық тұлғалар осы түбірден жасалады. 3. Супин (supinum) – қимылдың, іс-əрекеттің мақсатын білдіруші етістіктен жасалған есім тұлға. Мысалы_______: venio auditum мен тыңдау үшін келемін деген сөйлемде venio – келемін – қимыл етістік, ал сол қимылдың мақсаты auditum – тыңдау үшін деген супинум тұлғасы арқылы беріліп отыр. 4. Осы шақтың тұйық райлы тұлғасы (infinitivus praesentis activi). Бұл тұлға инфект түбіріне –re жұрнағының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: laudare, docere, mittere, cepere , audiere. praesens indicativi activi perfectum indicativi activi supinum Infinitivus Ausculto мен тыңдаймын Auscultavi мен тыңдадым Auscultatum тыңдау үшін Auscultare тыңдау Misceo мен араластырамын Miscui мен араластырдым Mixtum араластыру үшін Miscere араластыру Iungo мен қосамын Iunxi мен қостым Iunctum қосу үшін Iungere қосу Diluo мен толықтырамын Dilui мен толықтырдым Dilutum толықтыру үшін Diluereя толықтыру Recipio мен беремін Recipi мен алдым Receptum алу үшін Recipere алу Audio мен тыңдаймын Audivi мен тыңдадым, есіттім Auditum тыңдау үшін Audire тыңдау, есту Етістіктердің инфинитиві барлық жіктеуде –re-ге аяқталады. I, II, IV жіктеулерде бұл жалғау түбірге жалғанады, ал III жіктеуде түбірге –е – қосымшасы арқылы жалғанады. Сөздікте етістіктердің негізгі формасы қысқартылып жазылады жəне оң жағында рим цифрімен етістіктің жіктеуі жазылады. Ausculto, avi, atum, ere I diluo, lui, lutum, ere III Misceo, scui, xtum, ere II recipio, cepi, ceptum, ere III Iungo, nxi, nctum, ere III audio, ivi, itum, ire IV Латын тіліндегі esse болу етістігінің дербестігінен гөрі көмекшілік қызметі басым. Негізінен күрделі баяндауыштың етістік бөлшегі ретінде қолданылады. Esse етістігінің осы шақтағы жіктік тұлғасы бірде es, бірде s болып ауыстып отыратын түбірге жіктік жалғауларының жалғануы арқылы жасалады. Es түбіріне жіктік жалғауы тікелей жалғанса, s түбіріне жіктік жалғаулары байланыстырушы u дауысты арқылы жалғанады. Латын тіліндегі Esse болу етістігінің осы шақта жіктелуін неміс тіліндегі sein болу, ағылшын тіліндегі to be болу, француз тіліндегі etre болу етістіктерінің жіктелуімен салыстыруға болады. Жақ Латынша Немісше Ағылшынша Французша Sing. 1. 2. 3. sum es est ich bin du bist er ist am are he is je suis tu es il est Plur. 1. 2. 3. sumus estis sunt wir sind ihr seid sie sind we are you are they are nous sommes vous etes ils sont жүктеу/скачать 5,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|