Зерханалық сабақты жүргізу және алған мағлұматтарды текскеру бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

2. -aemia терминоэлементі қанда бөгде заттың болуын білдіреді (гиперинсулинемия), кейде қанның көлеміне қатысты мағына береді (олигемия, гиперемия).

3. –algia жəне –odynia – теминоэлементтері синонимдер, кейде олар бір-бірінің орнына жүре береді (акралгия жəне акродиния). –algia ТЭ көп қолданылады, ал –odynia ТЭ көбіне тірек-қимыл аппаратына қатысты қолданылады (акродиния, спондилодиния).

4. –pathia ТЭ тиянақты бір ауруды емес, бір ағзаның жалпы ауруларын айту үшін қолданылады (артропатия – буын ауруларының жалпы аты). – pathia ТЭ сезім, сезгіштік мағынасын беруі мүмкін.

5. –rrhoea, -rrhagia ТЭ жазылуына назар аударыңыздар.

6. Клиникалық терминологияда –ia-ға бітетін терминдер көп кездеседі. Олар көбіне «патологиялық процесс», «патологиялық күйді», «ауруды» білдіреді жəне бір анатомиялық құрылымның соңынан жазылады (acardia – жүректің болмауы, macrodentia – тістің көлемінің ұлғаюы).

7. –ia- жалғауымен бітетін терминдерде екпін соңғы буынның алдындағы буынға түседі (hydrocephalia), бұл тек –logia и –malacia

терминоэлементтеріне қатысты емес. apathia сөзін де есте сақтап алыңыздар.

8. Терминнің құрамындағы ТЭ –о- дауысты дыбысымен қосылады (arthr-o-pathia, haem-o-rrhagia).

9. Егер ТЭ дауыстыға басталса, онда алдыңғы ТЭ соңғы дауыстысы түсіп қалады (acro- + -algia = acr/algia).

10. Клиникалық терминологиясының құрамына кіретін анатомиялық құрылымдардың латын, грек аттары бұл оқулыққа толық енбеген: encephal- (encephălon), septo- (septum), atrio- (atrium), colo- (colon), hepato- (hepar),

oesophago- (oesophăgus), ventriculo- (ventricŭlus) жəне басқалар.

Бастапқы жəне соңғы грек терминоэлеметтері

Бастапқы

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

acr- — Ұшы,

жоғарысы

aёr- — Ауа, ауалы aёrophўta, ōrum n аэрофиттер, қажетті заттың бəрін ауадан алатын өсімдіктер

andr- -andrus, a, um ер, еркек androgĕna, ōrum n андрогендер, ерлердің жыныс гормондары

anth- -anthus, a, um

anthus, i m

гүл anthotaxis, is f гүлдің орналасуы

cheilanthus, a, um гүлерінді

Helianthus, i m күнбағыс

arthr- arthrus, a, um Буын, мүше Arthropŏda, ōrum n буын аяқтылар

arthrotomia буынды кесіп ашу

brachyarthrus, a, um қысқа мүшелі

auto- — өз, өзінікі autolўsis, is f өз ферменттерімен ұлпаның өзін-өзі қорытуы

bi(o) -bius, a, um өмір biogenĕsis, is f биогенез, тірі ағзалардың органикалық қосылыстарды

түзуі

blast- -blastus, i m өскін blastopathia, ae f бластуланың аномальді түзілуінің жалпы аталуы

chondroblastus, i m хондроцтике айналған бірінші шеміршек ұлпалары

brachy- — қысқа brachyptĕrus, a, um қысқақанатты

branchi- -branchia, ae f желбезек Branchiopŏda, ōrum n

желбезекаяқтылар

carp- -carpus, a, um жеміс carpologia, ae f тұқым жəне жеміс туралы ғылым

heterocarpus, a, um əр түрлі ұрықты

cephal- -cephalia, ae f

-cephălus, a, um

бас Бастың шамадан тыс үлкен болуы

cheilchil-

- cheilia, ae f

- chīlus, a, um

ерін cheilanthus, a, um ерінгүлді

leucochīlus, a, um ақ ерінді

Chilopŏda, ōrum n ерінаяқтылар

acheilia, ae f еріннің болмауы

cheirchir-

— қол Chiroptĕra, ōrum n қолқанаттылар

chlor- — жасыл Chlorophўtae, ārum f жасыл балдырлар

Бастапқы

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

chromchromat-

— түсі chromatophŏrum, i n хроматофор,

пигменті бар ұлпа

chromogĕnum, i n хромоген, молекуласында хромофор тобы бар органикалық зат

cyt- -cўtus, i m торша cytolўsis, is f цитолиз, торшаның толық не жартылай еріп кетуі

leucocўtus, i m қанның ақ торшасы

dactyl- -dactylia, ae f

-dactўlus, a, um

саусақ polydactylia, ae f көпсаусақты

pentadactўlus, a, um бессаусақты

dendr- — ағаш Dendrolăgus, i m ағаш кенгруы

erythr- — қызыл erytrocўtus, i m эритроцит (қанның қызыл торшасы)

gam- -gamia, ae f

-gămus, a, um

көбею,

жыныс

қатынас

monogamia, ae f моногамия, жануарлар арасында еркектің бір ұрғашымен шатасуы

polygămus, a, um полигамный, көп жыныстық қатынас

gen- -genĕsis, is f

-gĕnus, a, um

тек, туылу,

пайда болу

genotўpus, i m генотип, ұрық арқылы берілу

endogĕnus, a, um эндогенный, ішкі факторлардың себібінен пайда болу

leuc- — ақ leucocўtus, i m қанның ақ торшасы

lys- -lўsis, is f іріп, еріп, бұзылып кету

lysosōma, ătis n лизосома, биологиялық макромолекулаларды бұзатын ферменттері бар торша құрылымы

hydrolўsis, is f заттардың су қатысы бар реакцияның əсерінен іріп кетуі

Macr — үлкен, ірі macrocўtus, i m ірі эритроцит

megamegal-

-megalia, ae f үлкен, ірі megaphyllus, a, um ірі жапырақты

megalosplenia, ae f =

splenomegalia, ae f талақтың үлкейіп кетуі

melan- — қара melanoptĕrus, a, um қарақанатты

micr- — кіші, майда microptĕrus, a, um майдақанатты

phyll- -phyllus, a, um жапырақ, бет

Phyllopŏda, ōrum n (шаянтəрізділер)

tetraphyllus, a, um төртжапырақты

phyt- -phўton, i n өсімдік phytophăgus, i m фитофаг, шөп қоректілер

ТЭ

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

-phŏrus, a, um

-phŏrum, i n алып жүретін, тасымалдайтын

Phosphŏrus, i m фосфор (жарықты)

chromatophŏrum, i n хроматофор, түс тасымалдайтын торша (пигмент)

pod- -pŏdus, a, um

-pus, ŏdis m

аяқ Gastropŏda, ōrum n жорғалаушылар

(моллюски)

Macrŏpus, ŏdis m кенгуру

pter- -ptĕrus, a, um

-ptĕryx, ĭgis f

қанат Heteroptĕra, ōrum n əртүрлі қанаттылар

Saccoptĕryx, ĭgis f қап қанаттылар

somat- -sōma, ătis n дене;

ағзадағы тошалар жиынтығы

(жыныс торшаларынан басқа)

somatogamia, ae f саңырауқұлақтың екі вегетативті торшасының қосылуы

Жаттығулар:

1. Терминдердің құрамындағы ТЭ жалпы мағынасын табыңыздар: cytolўsis, autoinfectio, aёrobius (aёrobĭcus), megalocўtus, tetrandrus, brachydactўlus, phyllophўton, macrocarpus, microptĕrus, cytogenĕsis, somatogĕnus, sexapŏdus, chromatophŏrum, Branchiopŏda, Phyllopŏda, genotўpus, biogĕnus, hydrolўsis, lysosōma, erythrocўtus, Chilopŏda, erythroblastus,

androgenĕsis, carpologia, cheilanthus, leucochīlus, trophoblastus, dendrolŏgus.

2. Жетпей тұрған ТЭ жазыңыз:

су өсімдігі hydro…; буынаяқты …pŏda; кейбір жануарлардың аяқастынан тітіркенгенде аяқтарын тастауы …tomia; еркек жыныс гормондары …gĕna; жоғарғыжемісті …carpus; қанның қызыл торшалары …cўti; тек қана еркек ядросы арқылы өскіннің (зародыш) пайда болатын көбею формасы …genĕsis; жоғарғы сатыдағы жануарлардың өскінінде пайда болатын ірі торшалар ...blasti; адам əрекетінің қатысуымен anthropo… ; аяқжемісті рodo… ; көп саусақты poly… ; кеңжапырақты platy… ; ірібасты

…cephălus; эритроциттің пайда болу процессі …poēsis; меланин синтезделетін цитоплазматикалық құрылым …sōma; юр заманының соңындағы ұшатын кесіретке…dactўlus; бір басты mono… ; алғашқы желбезекті Proto… ; қажетті заттың бəрін ауадан алатын өсімдік aёro… ; қысқабастық …cephalia; ағзаның өзінде пайда болатын auto… ; түс шақыратын (вызывающии) …gĕnus; фотосинтезге қатысатын өсімдіктердің

жасыл пигменті …phyllum; дəнді (колосоносный) stachy…