қазақ тілі 4–сыныпта – аптасына 4 сағат

(Алматыкітап баспасы 2011)

«Қазақ тілі» – бастауыш мектептегі негізі де маңызды пән. «Қазақ тілі» пәні арқылы оқушылар қоршаған ортаны таниды, ұлттық мәдениетті, моральды, дүниетанымды сезіне бастайды, сөйлеуге дағдыландыруда оқушының өзіндік ерекшелігі айқындала түседі. Бұған қоса тілді оқып-үйрену барысында оқушылар алғашқы тілдік мағлұматтарды меңгереді, олардың ақыл-ойы, сөйлеу дағдылары жетіледі.

Қазақ тілі пәнінде қазақ тілінің дыбыстық, лексикалық жүйесі мен грамматикалық құрылымын меңгеру үдерісі қарастырылады.

Пәнді оқытудың мақсаты – оқу және жазу дағдыларын қалыптастасқан, алғашқы тілдік мағлұматтарды, сөйлеу әрекетінің барлық түрлерін меңгерген, алған тілдік білімдерін өмір жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау.

Қазақ тілі пәнінің міндеттері:

• 
  дұрыс, түсініп және мәнерлеп оқу, жазу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  тілдік қарапайым түсінік, орфографиялық, пунктуациялық біліктілік қалыптастыру;
  
• 
  сөйлеу әрекетінің түрлерін (оқылым, тыңдалым, жазылым, айтылым) меңгерту және сөйлеу жанрларын әр түрлі жағдайларда қолдана білуге үйрету;
  
• 
  алғашқы тілдік фактілерді танымдық нысан ретінде меңгерту, оларды талдау, салыстыру, топтау және жинақтау дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  тілдік материалдар негізінде теориялық білім беру арқылы оқушылардың теориялық ойлауы мен тілін дамыту;
  
• 
  оқушылардың сауатты, көркем жазу дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  диалогтық және монологтық сөйлеу дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  өздігінен мәтін құру, өз ойларын ауызша және жазбаша еркін жеткізе білу дағдыларын жетілдіру;
  
• 
  оқушының бойында адами құндылықтарды: қайырымдылықты, сүйіспеншілікті, елжандылықты, имандылықты дамыту;
  
• 
  қоршаған ортамен ізгі қарым-қатынас жасауға тәрбиелеу.
  

• 
  сабақ құрылымының икемділігі;
  
• 
  түсіндірілетін жаңа ұғым бойынша проблема қою;
  
• 
  оқушылардың жаңа ұғымды меңгерудегі интенсивті өзіндік әрекетін ұйымдастыру;
  
• 
  тақырыпқа қатысты пікірталастың болуы;
  
• 
  дидактикалық ойындар;
  
• 
  тілдік бірліктерді салыстыруды, топтауды, жүйелеуді ұйымдастыру;
  
• 
  білім алушының белсенділік көрсетуіне мүмкіндік беретін педагогикалық жағдаяттар құру.
  

• 
  мотивациялық-бағдарлау кезең;
  
• 
  операционалдық-орындаушылық кезең;
  
• 
  рефлексиялық-бағалау кезең.
  

Ал рефлексиялық-бағалау кезеңінде оқушының теориялық түсініктерді меңгеруі тексеріледі, түзетулер енгізіліп, қайта қорытындыланады.

Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқытуда жаттығулардың алатын орны ерекше. Қазіргі талапқа орай тілдік-грамматикалық жаттығулар, ойын жаттығулары, сөйлеу жаттығулары, рефлексиялық жаттығулар орындатылады.

Ойын жаттығулары оқушылардың оқу-танымдық қызметін ойын (пәндік, пәнаралық, сюжеттік, рөлдік ойындар) арқылы басқаруға мүмкіндік береді. Білім алушының өзін көрсетуіне, жолдасының пікірін ескеруіне, қарым-қатынас жасауына, стандартты емес жағдайда өз білімін қолдана білуіне ықпал етеді. Ойын және сөйлеу жаттығулары арқылы қатысымдық және ақпараттық дағдыларды қалыптастыру міндеті шешіледі. Сонымен бірге мақсат қою, технологияларды қолдану, іс-әрекеттің нәтижесін бағалау аспектілерін сабақта жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Тірек сызбалардың проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыруда үлкен рөлі бар. Өйткені мұндай сызбалар арқылы тілдік категориялардың ұқсастығын, айырмашылығын, өзіндік ерекшеліктерін салыстырып көрсетуге болады. Сызбаларда көбінесе дерексіз байланыстар мен қатынастар көрсетіледі. Мәселен, тірек сызба бойынша сөйлем құратуға, сөйлемдегі сөздердің байланысын көрсетуге болады. Сонымен қатар тірек сызбалар дербестікті дамыту үшін де қолданылады.

Бастауыш мектепте оқу пәні мазмұнын іріктеуді реттейтін дидактикалық негіздер боынша оқытылатын тілдік материалдар мазмұны оқушылардың жас ерекшеліктеріне орай ғылымилық, сабақтастық, жүйелілік, түсініктілік дидактикалық ұстанымдары негізінде сұрыпталды. Бағдарлама құруда басты ұстаным ретінде коммуникативтік ұстаным алынды. Бұл ұстаным тілдің сөйлеу және таным құралы екенін терең ұғынуға мүмкіндік береді.

Қазақ тілі оқу пәнінің мазмұнын түзу мен іріктеудің басты функционалдық және коммуникативтік ұстанымдары пәндік құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағытталады. Ал қолжетерлік ұстаным оқу мазмұнын сызықтық-концентрлік жүйемен орналастыру арқылы жүзеге асырылады. Материалды концентрлі оқыту тілдік ақпаратты сыныптан сыныпқа (2,3,4) өткен сайын біртіндеп күрделендіре түсуге мүмкіндік береді.

Пән бойынша оқу жүктемесі

4–сыныпта – аптасына 4 сағат, жылына - 136 сағат.

Оқу пәні мазмұнының вариативті бөлігі

Мәтін және оның түрлері туралы берілген ұғымды кеңейту.

Әңгімелеу мәтіні, оның құрылымын талдау. Өз беттерінше әңгімеу (7-8 сөйлем). Тірек сөздер, суреттер, диафильмдер, оқығандары бойынша әңгіме.

Сипаттау мәтіні, оның құрылымын талдау. Затты нақты сипаттау, көркемдік сипаттау, салыстырмалы сипаттау.

Пайымдау мәтіні. Пайымдаудың мазмұңдық жөне құрылымдық ерекшеліктерін байқату: мұнда түсіндіру (ой), дәлелдеу жөне қорытынды болатыны; пайымдауда түсінікті дәйектемелерді пайдалану.

Пікір айтуға дағдыландыру, әз ойын дәлелдей алуға, қорытынды жасай білуге үйрету.

Сөйлемнің дара жөне күрделі мүшелері. Сөйлемнің бірыңғай мушелері. Жалғаулықсыз қолданылған бірыңғай мүшелі сөйлемдер, олардың тыныс белгілері. Қыстырма сөз, олардың тыныс белгісі.

Күрделі сөз туралы жалпы түсінік.

Біріккен сөз. Біріккен сөздің жасалуы және оның жиі кездесетін түрлері.

Қос сөз. Қос сөздердің жасалуы. Қос сөздердің мәні жөне емлесі.

Қысқарған сез. Қысқарған сездердің жасалуы.

Морфология - 52 сағат.

Зат есім. Зат есімнің септелуі. Септік жалғауының аттары мен септелуі. Септік жалғауының емлесі.

Тәуелденген сөздердің септелуі.

Көптік жалғаулы сөздердің септелуі.

Зат есімнің жіктелуі. Жіктік жалғаулары, олардың жекеше, көпше түрлері.

Етістік, оның жіктелуі. Жекеше және көпше жіктеу үлгілері.

Етістіктің шақтары. Осы шақ, еткен шақ, келер шақ. Сын есім. Сын есімнің дара жене күрделі түрлері, олардың емлесі.

Қарсы мәндес сын есімдер. Сан есім. Дара және күрделі сан есімдер, емлесі. Есімдік туралы жалпы түсінік. Жіктеу есімдіктері, олардың септелуі.

Шылау туралы түсінік, олардың мәні. Шылау мен шылау тұлғалас қосымшалардың жазылуы.

Сөйлеу әдептілігі бойынша берілген ұғымды кеңегу: сөйлесіп отырған адамның сезін белмеу, онымен ақжарқын, байыпты қалыпта сөйлесу, өзің туралы көп айта бермеу, дөрекі сөйлемеу және т.б.

Ауызекі және жазба тілде кешірім сұрауға немесе келіспегенін білдіруге қажетті сыпайы сөздерді қолдана білу.

Жыл бойы өтілген материалдарды қайталау - 14 сағат.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ, БІЛІК ЖӘНЕ ДАҒДЫЛАРЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

4-сынып оқушылары:

• 
  ауызекі және жазба тілді;
  
• 
  буын және дыбыс үндестігін;
  
• 
  мәтіннің құрылымы мен түрлерін;
  
• 
  cөйлемнің тұрлаулы (бастауыш, баяндауыш), тұрлаусыз мүшелерін
  

• 
  жалаң және жайылма сөйлем түрлерін;
  
• 
  сөз тіркесін;
  
• 
  синоним, антоним, омонимдерді;
  
• 
  күрделі сөздерді, олардың түрлерін;
  
• 
  сөз таптары мен олардың түрлену жүйесін біледі.
  
• 
  жай сөйлемге синтаксистік талдау жасайды;
  
• 
  жай сөйлемді құрмаласқа айналдырады;
  
• 
  мәтіннен қыстырма сөздерді табады;
  
• 
  сөз таптарын ажыратады, талдайды және оларды топтастырады,
  

• 
  мәтіндегі тірек сөздерді табады және олармен мәтін құрауға
  

• 
  Қоршаған орта мен мақсатқа сәйкес диалог, монолог құра алады;
  
• 
  түрлі жағдаяттарда әңгімелеседі, пікірлеседі, өз ойын түсінікті
  

• 
  өздеріне таныс заттарды, құбылыстарды салыстырады, сипаттайды;
  
• 
  берілген мәтінге жоспар жасайды;
  
• 
  түрлі жанрда шығарма құрады (әңгіме, хат, өтініш, хабарландыру).
  

Оқушылардың каллиграфиялық дағдыларын жетілдіру үшін көркем жазуға 4 сыныптарда әрбір грамматика сабақтарында шамамен 3-5 минут уақыт бөлінеді.

4 сыныптарда жазылуы қиын сөздерді, сейлемдерді, шағын мәтіндерді қатесіз әрі каллиграфиялық талапқа сай жазу дағдыларын жетілдіруге бағытталған жаттығулар орындалады.

Қазақ тілінен жүргізілетін негізгі жазба жұмыстары -көшіріп жазу, жатқа жазу, диктант, мазмұндама, шығарма.

Диктант

Есту диктанты, көру диктанты, сөздік диктант, шығармашылық диктанттары күнделікті сабақта ыңғайына қарай мұғалімнің қалауы бойынша жүргізіліп отырылады. Ал оқушылардың сауаттылығын тексеруге арналған диктант әр сыныпта шамамен 4 рет (әр оқу тоқсаны сайын 1 рет) алынады.

Бақылау диктанты 4 сыныпта шамамен 5 рет (әр оқу тоқсаны сайын - 1 рет, оқу жылының қорытындысы бойынша - 1 рет) алынады.

Диктантқа арналған сөз саны төмендегі мөлшерде белгілеңді.

4-сыныпта 15-20 сөз.

4-сынып - I жартыжылдықта 65-70 сөз, жыл аяғында 75-80 сөз.

Оқушылардың өз ойын жазба тілде тиянақты түрде жеткізуге үйрету мазмұндама, шығарма жұмыстары арқылы жүзеге асырылады. Ауызекі және жазба тілде мазмүндау, шығарма жүмыстары берілген тақырып, тірек сөздер, суреттер, саяхатта көргендері жөне т.б. бойынша жүргізіледі.

Үйрету мақсатындағы мазмұндама жұмысы 4 сыныпта жыл бойына барлығы шамамен 4 рет (әр оқу тоқсаны сайын 1 рет) алынады.

Мазмұңдамаға арналған сөз саны:

4-сыныпта 70-90 сөз.