Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты

Бір кісінің үш баласы болыпты.

• 
  Балаларым, көзім тірісінде сендерге бір таусылмас қазына қалдырайын. Шаруаларың шақталғанда бөліп, ас-ауқат қыласыңдар,  деп, бар қазынасын қойма ғып көмеді. Айтқанындай, әкесі өлгеннен соң, шаруалары шақталып, үш бала қойманы қазып алайын деп келсе, орны жатыр, қойма жоқ. Үш бала: «Қойманы не көрген алады, не көмген алады»  деп еді, өлген әкемізде ме, тірі өзімізде ме? Мұны ханның ақылына салайық  деп ханға баруға шығады.
  

• 
  Түйе көрдіңіздер ме?  деп сұрайды.
  

• 
  Түйең буаз ба?  дейді.
  
• 
  Иә, буаз,  дейді жоқшы.
  
• 
  Соқыр ма?
  
• 
  Соқыр еді.
  
• 
  Шолақ па?
  
• 
  Шолақ еді. Иә, бұл түйені қайдан көрдіңіздер?
  
• 
  Біз түйенің өзін көргеміз жоқ, ізін көрдік.
  
• 
  Ізін көріп, түрі-түсін айтатын сендер әулиесіңдер ме? Түйемді алған сендер екенсіңдер,  деп жоқшы да ханға баруға ілесе жүреді.
  

Ас алдына келгенде:

• 
  Мұнда иттің еті бар-ау  дейді біреуі.
  
• 
  Адамның сүйегі бар-ау  дейді екіншісі.
  
• 
  Ет не болса ол болсын, хан некесізден туған-ау  депті үшіншісі.
  
• 
  Тарт табағыңды, ханның өзі жесін,  дейді үшеуі де.
  

Хан қаһарланып, шешесіне кісі салады.

• 
  Мен некесіз тусам шынын айтсын, егер некесіз туды дегені өтірік болса, соны айтқан мына кісінің басын аламын,  дейді.
  
• 
  Әкесінен ұл перзент жоқ болып еді, кімнен туса содан тусын құдай тілеуімді бере көр деп жүргенде көргенім, бойыма біткенім еді. Балам біреудің қанын жүктемесің,  дейді шешесі.
  

• 
  Қозыда не айып бар?  дейді.
  
• 
  Бұл арық, көтерем қойдың қозысы еді. Енесінен қорек болмаған соң, күшіктеп жатқан итті емізіп едім. Мәйегіне ұйып, сүйегіне шауып, содан бірдеңе болмаса,  дейді қойшы.
  

• 
  Күріште не айып бар?  дейді.
  
• 
  Сіз тез күріш жеткіз деген соң, басқа жерге еккен егін піскен жоқ еді, қабірдің айналасына еккен егісім піскен екен. Содан әкеліп едім. Сол өлген адамның сүйегіне шығып, содан бірдеңе болмаса,  дейді егінші.
  

• 
  Егер ойшы болса, өздері ашып жесін! Алманы жер алдында не айтар екен, сөздерін маған айтып кел,  деп тапсырады табақшыға.
  

• 
  Мынаның қызылы бар-ау,  дейді.
  

• 
  Сары аласы да бар ғой,  дейді.
  

• 
  Өзі сары ала, өзі қызыл болса алма шығар,  деп орамалды жұлып алады. Сөйтіп үшеуі бөліп жейді.
  

• 
  Иә, жігіттер, жол болсын?  деп жұмыстарын сұрайды.
  
• 
  Әкеміз тірісінде қойған қоймасы бар еді, сол жоқ. Қойманы бізден басқа көрген-білген адам жоқ. Осының ақылын сізден сұрай келдік,  дейді жігіттер.
  
• 
  Қойманың бір мәнісі болар, осы мені некесіз туды дегенің қайсың?  дейді хан.
  
• 
  Сізді некесіз туды деген мен. Өлі-тіріден зауал сұрата сізге келгенде, өзіңіз келмей тәкаппарлық қып, жігіт-желең жіберген соң, «Мынаның жүрегінде арам қаны бар екен-ау» деп ойыма келді,  дейді кішісі.
  
• 
  Жарайды, сіздерге бір мәселе айтайын, соны шешіп беріңіздер,  дейді хан.
  
• 
  Баяғы уақытта екі бай құда болыпты. Күндердің күнінде жігіт қалыңдық ойнап қайнына келген екен. Келген соң қызды күйеуге әкеп берген екен. Қыз келген соң күйеуі:
  
• 
  Көңілің менде ме, жоқ әлде басқа біреуде ме?  деп сұрайды.
  
• 
  Басқада емес, көңілім бір өзіңде,  дейді қыз.
  
• 
  Неге, жігіттікті жігіттікпен шығарып салу керек емес пе, біз де жігіттікті атқарып жатырмыз.
  
• 
  Менің сізден басқада көңілім жоқ.
  
• 
  Сен өзің бойжеткен қыз, өзің байдың қызы бола тұра бір көңілдесің болмаса, сенің маған да әйел болуың екі талай екен.
  

• 
  Бүгінгі күні бір кісімен жолығысатын уәделі күнім еді. Сіз келген соң өз жарым деп сізге келдім,  деді.
  
• 
  Ішінде арманың кетер, уағдалы кісіңе барып кел. Құдай ұзағынан сүйіндірсін, менің жар жолдасымсың ғой,  дейді жігіт.
  

• 
  Япырмай, мұнша зарықтырып күні бойы неғып жүрсің?  дейді тамыры.
  
• 
  Иә, оның мәнісі бар. Күйеуім келіп, жеңгелерім соған апарып, соның рұхсатын алып келгенім осы болды.
  
• 
  Мені күйеуіңе айттың ба?
  
• 
  Айттым.
  
• 
  Күйеуіңді онда қалдырып, мен сені мұнда қасыма алып жатам ба? Күйеуіңе менің атымнан құлдық деп сәлем айт. Ертең алдына барып өзім де сәлемдесермін,  дейді тамыры.
  

• 
  Қараңғы түнде қайдан жүрген жансың?  деп сұрақ қояды.
  
• 
  Ағатайлар, күйеуім мен тамырым екеуінің арасында жүріп осындай күйге ұшырап тұрмын,  деп қыз мән жайын айтады. Сөзін тыңдап болған соң екі ұры:
  
• 
  «Жас-жастың тілеуі бір, жібектің түйіні бір» деп еді. Алсақ басқа адам табылар. Шырағым, киіміңді киіп күйеуіңе тезірек бара ғой,  деп алғандарын қызға түп-түгел қайырып береді.
  

• 
  Сол үшеуінікінің қайсысыныкі жөн?  деп үш сыншыға қарады.
  
• 
  Қасына келген өз жарын біреуге барып кел деп жіберген адамзаттың данышпаны деп білемін,  деді үлкені.
  
• 
  «Арамы сауда, қияли неке бұзады», өз жарыңа бар деп қастық қылмай қайырып жіберген де нағыз жігіт екен,  деді ортаншысы. Сонда кішісі тұрып:
  
• 
  Бәрінен ұры ақымақ,  деді. Әкесі де болса алғалы шықты, қыздың негып жүргенін сұрап несі бар, күлді асылды алған соң жүріп кетпей ме?  дейді.
  

• 
  Ділда сенде! «Арамдықтың байлауын байлаған шешуін де шешеді» деген. Сен менің туысымды да таптың,  деді.
  
• 
  Ділдә менде екені рас, бір тиынына да тигенім жоқ, тек орнын аударып қойдым. Мен көңіліңе қарап сенің кімнен туғаныңды айтпасам, сен менің көңіліме қарап қойманы алғанымды айтпай ма деп, әдейі көңіліңді қарайтып қатты айтып едім, дұрыс таптың! Екі аға да білген шығар, білгенмен айыбымды айтпаған шығар,  деді кішісі.
  

• 
  Мынаның түйесін көрдіңдер ме?  деді хан.
  
• 
  Ізін көрдік.
  
• 
  Буаз депсіңдер ғой?
  
• 
  Буаз дедім. Көктем уағында буаз түйе тізесін екі салып сырғып тұрады. Мен сонан буаз екенін білдім,  дейді үлкені.
  
• 
  Соқыр депсіңдер ғой?
  
• 
  Соқыр дедім. Түйе жайылған екен. Оң жағының шөбін жұлмай, үнемі сол жағының шөбін жұлып жайылыпты,  дейді ортаншысы.
  
• 
  Шолақ депсіңдер ғой?
  
• 
  Шолақ дедім. Бүтін құйрықты түйінің құмалағы ізіненалыс түспейді, ал шолақ құйрықты түйенің құмалағы алысқа шашырап түседі,  дейді кішісі.
  

• 
  Бұл кісілер сенің түйеңнің соқыр, шолақтығы түгіл менің тегімді де тапты. Түйеңді іздеп тауып ал,  депті.