Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар камитеті «Көкшетау техникалық институты» рмм

ТАПСЫРМА

5В100100 «Өрт қауіпсіздігі» мамандығының дипломлық жұмысты (жобаны) дайындау бойынша.

Жұмыс (жоба) тақырыбы: Маңғыстау облысындағы «Интергаз орталық Азия КазТрансГаз Бейнеу желілік өндірістік басқармасы» АҚ автоматты өрт сөндіру қондырғыларымен жабдықтау.

7. Жетекші: ЖТП кафедрасының аға оқытушысы өртке қарсы қызмет подполковнигі_______________________________________ М.Ж.Тұрғынбаев

8. Тапсырманы орындауға қабылдадым______________________ Н.А. Исаев

Өрт автоматикасының пайда болуы мен дамуы адам қоғамының ғылыми-техникалық прогресімен тығыз байланысты. Өрт сөндірудің автоматтанған құрылғылары өте ертедегі деректерде келтірілген. Жекелеген түрде, өртпен күресу үшін әртүрлі техникалық құрылғылардың баяндалуы Архимед еңбектерінде, грек механик оқымыстысы Ктесибитя – б.з.д. ІІ-І ғасырларда Александрияда өмір сүріп, су көтеретін сорғышты ойлап шығарған, Герон Александрийскийдің, Пифагордың трактаттарында, рим архитекторы Витрувия және басқалардың еңбектерінде қарастырылған.

Алғашқы (нақты көрсетілген дерек) рет өрт сөндірудің автоматты құрылғысын 1973 жылы ағылшын Джон Грин патентін ұсынған. Өкінішке орай, бұл құрылымның конструкциясы мен жұмыс істеу принципі бізге жеткен жоқ. XVII ғасырдың аяғымен XVIII ғасырдың басында Батыс Европаның бірқатар елдерінде өрт сөндірудің автоматты құрылғылары облысында ойлап тапқыштық „жарқ” етті. Олардың барлығы жарылғыш құрылғылармен жасалды, жұмыс істеген кезде ыдыстан лақтырылып және өрт сөндіру құралдары шашылды. Мұндай құрылғылардың қатарына 1708 – 1710 жылдары Ресейде І Петрдің қатысуымен жасалған бөшке тәрізді ыдыстар, 1715 жылы Захари Грейлем (Германия), 1723 жылы – Годфрей (Англия), в 1770 жылы. – артилерия полковнигі Роттың (Германия) құрылғылары жатады. 1769 жылы К. Д. Фролов қазіргі пайдаланылып жүрген өрт сөндірудің қондырғысының туындысының макеті мен жобасын жасағанын жариялады. 36 жыл өткен соң 1806 жылы ағылшын Джон Кэри осыған ұқсас қондырғыны патенттеді.

XIX ғасырдың екінші жартысында, әсіресе соңғы он жылында су шашатын түтікті және дренчер қондырғыларының шығуымен есте қалады, олардың „тууы” және жаппай таралуы Стюарт Гарисон (Англия), Генри Пармели и Фредерик Гриннеля (АҚШ) есімдерімен тығыз байланысты.

1769-1770 жылдары орыс офицері К.Д.Фроловпен қазіргі заманғы сулы өрт сөндіру қондырғысының жобасы мен макеті шығарылды. Жоба сипаттамасында автор өрт машинасының су өткізгіш қондырғысы ретінде қолдана алатынын жазған. Оның механизмы өте қарапайым болатын. Қозғалтқыш ретінде кривошипно-шатунный механизмды қозғалысқа келтіретін су құйғыш дөңгелек қызмет еткен. Өрт жағдайында тұрақтар аяғына «шприцтары бар былғары жеңдер» отырғызылатын және өрт ошағына суды беретін кран ашылатын. Шатырлы бөлмелерге су тұрақтар бойынша берілетін. Мұндай бөлмелер ішінде суды барлық бөлмелер бойынша шашырату үшін тесіктері бар көлденең құбырлар орналастырылған. Бірақ бұл жоба практикада қолданылмаған болатын, ал суреттер мен қондырғының сипаттамасы мұрағатарда сақталған.

1806 жылы ағылшын Джон Кэри сәйкес келуші қондырғыны жасап шығарады және оған патент алады. Фролов пен Кэридің конструкциясынан автоматты жүйелерге дейін бір ғана қадам қалған болатын. Және ол 1864 жылы ағылшын ғалымы Стюарт Гаррисонмен жасалды, ол қондырғыны шашыратқышпен жабдықтаған.

1874 ж. «Пармели и К°» американ фирмасы спринклер (ағылшын сөзінен аударғанда «шашырату») деген атаққа ие болған шашыратқыш конструкциясын өңдейді. Жеті жылдан кейін Пьер Ориоль (Франция) «Ориоль автоматты өрт сөндіргішін» құрады. Оның жұмыс істеу принципі алдындағы белгілі жүйелерден шашыратқыш конструкциясынан басқа ерекшеліктері болмаған. Суды шашырату үшін торлы шашыратқышты пайдаланған. 1881 жылы Фридерик Гриннель (АҚШ) барлық бағыттарда спринклерден суды бере алатын сәулелегішті шығарады.

Алғашқы өндірістік спринклерлі қондырғылар оларға спринклерлі бастиектермен қосылған су өткізгіш жүйе түрінде болатын. Спринклердің негізгі бөлігі бірнеше жұқа пластинкалардан тұратын, белгілі бір балқу температурасы бар өзара жеңіл балқитын металлмен байланысқан көпір түрінде болады. Қоршаған ортаның температурасы жоғарылаған кезде көпірдің жеңіл балқығыш металлы балқыған болатын, және спринклер ашылып қалатын. Судың шашырауын тоқтату су өткізгіш жүйенің кранын жабумен тоқтатуға болатын.

Спринклерлі жүйелерге сол кездің өзінде-ақ қатаң талаптар ұсынылатын: судың қорғалатын ауданға тепе-тең және жеткілікті мөлшерде түсуі; спринклердің жеңіл балқығыш құлыбы белгілі температура кезінде тығынның босатылуына бөгет жасамайтындай ыдырауы қажет етілетін. Бұл шарттарға Америкада кең қолданыс тапқан «Гриннель» спринклері жауап берген болатын, ал содан кейін барлық өндірістік дамыған елдерде.

Англияда 1882-1904 жылдары спринклерлі қондырғылар 2,5 мың фабрикалар мен зауыттарда орналастырылған болатын. Олардың өндірісін ағылшын акционерлік қоғамы «Матер и Платт» жүзеге асырған. Сипаттамада көрсетілгендей, өрт сөндіргіш су құбырларымен қолданылған, не қалалық құбырға, не қорғалатын бөлме үстінен белгілі бір биіктікте орнатылатын арнайы бакқа қосылған. Төбе бойынша бір-бірінен 2,5-3,0 м қашықтықта су өткізгіш құбырдың бірнеше параллельді қатарларымен өткізеді. Әрбір құбырда 3,0-3,5 м қашықтықта спринклерлер орнатылады.

Ресейде «Гриннель» спринклерлі қондырғылары 1891 жылдан бастап қолданыла бастады. Сулы өрт сөндіретін автоматты қондырғыларды құру бойынша жұмыстар бірнеше бағыттарда бір уақытта жүргізілетін. 1882 жылы Ф. Баром Варшавада «автоматты сөндіру және өрт көрсеткішін» өңдейді. Онда суды жауын түрінде шығару үшін клапандардың ашылуы электр көмегімен жүзеге асырылған. Дыбыс клапандарға оқшаулағыш массамен жабылған, сымдар түрінде жасалған датчиктен түскен. Температураның жоғаралауы кезінде бұл масса балқитын, және сымдар соңы қосарласа отырып электр тізбегін тұйықтаған. Осымен бір уақытта электр қоңырауының тізбегі тұйықталады және дабыл дыбысы берілетін. 1882 ж. тамыз айында В. Ванкербергер (Брюссельден) фабрика бөлмелерінде өрттерді сөндіру үшін өрт сөндіргішті қолдану қажеттілігін ұсынды, оның сезгіш элементі түрлі кеңею коэфициенттеріне ие болған металл жинақтарынан тұратын пластинка болып табылатын. Температураның жоғарылауы кезінде пластинка механикалық тартпаны қозғалысқа келтіреді, оның әсерінен буөткізгіш жүйенің краны ашылып және қоңырау іске қосылатын. Автордың пікірі бойынша, бөлмедегі жоғары температура кезінде жеңіл жанғыш шнур көмегімен белгілі бір жағдайда ұсталатын болат пластинканы қолдануға болады.

Бір ай бұрын Ресейдің патенттік ведомствасына казан сатушысы Ю.Кюн ұсыныс жасады, оның ұсынысында су өткізгіш құбырларда герметикалық клапандары бар конустық құбыршалар орнатылған. 1884 ж. 23 мамырда, яғни Ф.Гриннельден бір ай бұрын Н.П. Зимин патенттік ведомстваға автоматты өрт сөндіргішті ұсынады, оның ұсынысында су шашатын тор шыны немесе фарфорлы колпактармен тығыз жабылған. Бұл колпак жеңіл тұтанғыш заттың жануы кезіндегі қозғалысқа келтірілетін жүкпен немесе жеңіл балқғыш металлдың балқуы кезінде бұзылатын. Су өткізгіш жүйенің тірегіш құрылғысы ретінде шыны колпактың қолданылуы агрессивты орталарда сулы өрт сөндіру қондырғыларының қолданылуға мүмкіндік берді. Бұл өте маңызды жетістік болатын, өйткені «Гриннель» спринклерлері металл коррозиясының нәтижесінде қышқыл бар атмосферада іске сирек қосылатын.

1893 жылы Ф. Гриннель Ресейде өзінің спринклеріне жаңа толықтырулар алады, оның сипаттамасы былайша көрсетілген еді «ауаның, тежегіш газдар мен судың әсерінен клапандардың бүлінуін жою, олардың нәтижесінде клапан керек кезінде ашылмай, ал қажет кезде ашылуы мүмкін». Ол оларды шыныдан, фарфордан және кремнийлі қосылыстардан жасауды ұсынады. Бұл спринклер «бульб-спринклер» деген атпен белгілі болды.

«Гриннель» спринклерлерінен басқа, өткен ғасырдың аяғында басқа да үлгілер қолданылған. Олардың арасында австрийлік Х. Линзердің спринклері өзінің белгілі ерекшеліктерімен ажыратылған. Жеңіл балқығыш металлдан жасалған көпіршек, клапанның үстінде емес, басқа жаққа енгізілген, нәтижесінде қысылу емес, керісінше созылу әсер еткен. Екінші ерекшелік былайша қорытындыланды, клапан серіппелі диаграммаға емес, металл төстікке тірелген. Жұмыс істеу принципінің өзі Гриннельде тәрізді болған. Мамандардың пікірі бойынша, «Линзер» спринклерінің жетіспеушілігі ондағы қозғалғыш бөлшектердің бар болуы болған.

Фабрикалар мен зауыттарды қорғау үшін осы сияқты Ньютон және А. Пашковский спринклерлері қолданылған. Орыс ғалымы Пашковскийдің спринклерлері Гриннель және Ньютон спринклерлерінің арасында орта жағдайға ие болды. Аталғандармен салыстырғанда, Пашковский конструкциялары спринклерлердің бастиегін ауыстармауынсыз жұмыс қалпына келтіруге мүмкіндігі бар болған. Ескі бастиекке жаңа мостикті салу жеткілікті болатын. Бұл экономикалық тиімді болған, өйткені спринклерлі бастиектер қымбат тұратын. Құбыр өткізгіштердегі су маңызды жеңілдетілген, өйткені оның болмауы немесе кіші қысым спринклерден судың бөлінуіне әкелген. Барлық қондырғылардың 90% «Гриннель» спринклерлері құраған.

Бөлмелерді қорғау үшін сулы өрт сөндіру автоматты қондырғыларын қолдану отпен күрес ісіне зор үлестер қосты. 1904 жылы сақтандырушы өкіл Бэтлей Англияның спринклерлі фабрикаларында болған барлық өрттер анализын жасады. 810 өрттердің ішінде 734 (91%) спринклерлермен сөндірілген. Анализ кезінде спринклермен қорғалған фабрикалар мен зауыттардағы барлық өрттер ескерілген.

Бұл құрылғыларда оттан сенімді қорғанышты көрген, және 1895 жылы барлық дүние жүзінде 3 млн. 250 мың «Гриннель» спринклері саналған, онымен 12 мың ғимарат қорғалған. ХХ ғасырдың басында спринклерлі қондырғылар көмегімен жер бетінде 15 мың өрт тоқтатылған.

ХХ ғасырдың басында сол сияқты өрт автоматикасы аумағында біршама жаңа жетістіктер жасалған, меншігінде автоматты хабарлағыштар (бастапқыда жеңіл балқығыш сезгіш элементтермен, кейін биметаллды пластиналармен), троссты жібергіші бар химиялық көбікті сөндірудің автоматты қондырғылары, автоматты ұнтақты от сөндіргіштер («Пожарогас» от сөндіргіші) пайда болды.

ХХ ғасырдың 20 жылдар басы мен 30 жылдарда отандық автоматты өрт дабылдағыштарының жүйелері, сулы, газды және көбікті өрт сөндіру қондырғылары құрылған. Олардың құрылуында көп көмек көрсеткен Өрт лабораториясының ғылыми-зерттеу орталығы (ЦНИПЛ. 1930 ж.), кейін оның аты Өртке қарсы қорғанысының орталық ғылыми-зерттеу институтына (ЦНИИПО, 1937 ж.), ал 1968 жылдан бастап Өртке қарсы қорғанысының барлық одақтық ғылыми-зерттеу институтына (ВНИИПО) ауыстырылды. Қазіргі уақытта – Ресей ІІМ Федералдық мемлекеттік мекеме (ФММ) Өртке қарсы қорғанысының барлық Ресейлік ғылыми-зерттеу институты (ВНИИПО).

Автоматты өрттен қорғау өрт қауіпсіздігі сұрақтарын шешуде маңызды рөл атқарады. Су шашатын және дренчерлі қондырғылардың эксплутациясының жарты ғасырдан астам уақыт тәжірибесі шаруашылық нысандарының өртен қарсы қорғауын қамтамасыз етуде.

Техниканың дамуы өзінің механизация және автоматизациясы, өндіріс концентрациясы деңгейі жоғары көрсеткіштегі жаңа технологиялық процестерді дамытады, олар қоймаларда шикізат және дайын өнімдерді ұзақ сақтауға көмектеседі. Осыған байланысты өртке қарсы қорғау автоматикасының рөлі артады, және де әр уақытта оны дамытып отыруды қажет етеді, сонымен қатар қазіргі талаптарға сай жауап беретін тиімді өрт сөндіру құралдарын іздестіруді керек етеді. Бірақ та өз кезегінде, экономиканың кез келген саласындағы техникалық прогресс өртке қарсы қамтамасыз ету прблемаларымен тығыз байланысты, өйткені ол өрттің пайда болуы мен шығынның үлкен мөлшерінен бөлініп кете алмайды. Үлкен көлемдегі емес өрттердің өзі қазіргі таңда ертеректе ірі өрттер нәтижесінде болатын мөлшердегі үлкен шығындар мен салдарлар туғызады. Осының бәрі өрттен қарсы қамтамасыз ету проблемаларын қамтамасыз ету біздің республиканың ең өзекті проблемаларының бірі болып табылады.

Өрт автоматикасы құралдарын кең көлемде игеру өрттің қауіпті факторларынан адамдар өмірін қорғап қалуға кепілдік береді, табысты өртті сөндірудің сенімділігін арттырады, ірі өртке айналып кетпеу мүмкіндігін туғызады, мемлекеттік материалды және жан дүниелік байлықтарын сақтауға қамтамасыз етеді. Өрт автоматикасының әлеуметтік-экономикалық мәні мына түрде сипатталады. Өрт автоматикасы республикада өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету шарасында әлеуметтік тыныштықты сақтау кезінде, ұлттық байлықты сақтауда қалыпты экономиканы ұйымдастыруда, Қазақстан Республикасында локалдық тепе-теңдіктің пайда болу және даму мүмкіндігін тоқтатуда маңызды звено болып табылады. Өндірістің кең көлемде автоматизациялануы «адамсыз технологияның» пайызын кең көлемде арттырады. Егерде 60-шы жылдардың ортасында, 70-шы жылдардың бас кезінде өнеркәсіптік өндірістің цехтарында қызмет көрсететін қызметшілердің саны жеткілікті болды, нәтижесінде де қабілетті еркін өрт есептерін жасауға болатын, яғни өртті дер кезінде байқап, хабарлап, уақытысында сөндіруге болатын болса, қазіргі уақытта сондай мөлшердегі цехтарда тек бірнеше операторлардың (кейде бір-екеу) болуынан, олар пайда болған өртті байқамаулары мүмкін. Егер де бұған объективті себепті қосатын болсақ, атап айтқанда, көшедегі транспорттың көп болуы салдарынан өрт автомобилінің қозғалыс жылдамдығы біраз кемитін болса, онда автоматикалық өртке қарсы қорғау құралдарын кең көлемде игеруді қажет етеді.

Сонымен қоса айта кету керек, өрт автоматикасы құралдарын пайдалану мемлекеттік өртке қарсы қызмет пен техника мөлшерінің санының эквивалентті азаю мүмкіндігін туғызбайды. Автоматиканы игеру – бұл тек қана МӨҚҚ штаттық және техникалық мүмкіншіліктері арасындағы бөлінбейтін компенсация және эксплутациялық нысандардағы енгізілу санының үздіксіз өсуі.

Жоғарыда келтірілген фактілерді талдай отырып, мынадай қорытынды жасау қиын емес, өртке қарсы қорғаудың даму қарқыны өрттің материалдық қаупінің даму қарқынынан, яғни жаңа бұйымдардың, қондырғылардың, машиналар мен технологиялардың жасалу мүмкіндігінен қалып келеді. Осыған қарай, пайда болатын өрттердің санымен, олардан келетін шығын тенденциясы да артады. Бұл тенденцияны басу үшін көп мөлшерде адамдық және материалдық ресурстар (оның ішінде қымбат тұратындары, өрт автоматикасы құралдары сияқты) жұмсалады. Бұл тенденцияны тұрақтандыруға, керек болса азайтуға болады, егер де, өрт қауіптілігін бақылайтын өрттен қорғаудың барлық деңгей ұйымдастырылған күйде болса, атап айтқанда: ғылыми-зерттеу нәтижелері, тәжірибелі-конструкторлық нәтижелер, тәжірибелі өндірістер. Осының көмегінің нәтижесінде дер кезінде потенциалды өрт қаупі нәтижесін анықтауға, қауіп көздерін жою іс-шараларын жүргізуге болады. Тек осындай жағдайда ғана алдын алу қызметі толық көлемде бақылау жасауға, өрттен қорғау шараларын жақсартуға мүмкіндік алады.

Өрттен қорғаудың мұндай мүмкіншіліктері іске асқанша, қазіргі кезде өрт қаупі потенциалын арттыруда ӨҚАҚ ең таңдаулы құрал болып саналады. Өртке қарсы қорғаудың конструктивті шешімі оның алдына қойған мақсатына және оның құрылысына байланысты. Өртке қарсы қорғаудың техникалық жүйелерінің спе­цификасы оны қандай дәрежеде қолдануына байланысты болады. Мысалы, өрт туралы хабарлау және сезу жүйелері, өрт қажеттілігіне суды беру жүйесі, өртті автоматты түрде сөндіру жүйелері қазіргі кезде өте көп таралған болып келеді.

Автоматикалық өртке қарсы қорғау жүйесінің дұрыс есептелуі және жобалануы жоғары тиімділікке жеткізеді, өрт бөлімдері келгенше өрт көзін жоюды қамтамасыз етеді немесе олардың жұмысы үшін тиімді шарттар тудырады. Сонымен бірге бұл жүйелер әлі де маңызды тапсырмаларды шешуді қамтамасыз ету талаптары орындалуына жеткіліксіз.

Өрттен қорғаудың нақты шешімдері пайда болғанша өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ететін негізгі құрал автоматикалық өртке қарсы қорғау болып табылады.

1. 
   
   жүктеу/скачать 1,56 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: